Uskok Brzeżny Sudecki czyli - padół pod górami. Od położonej na wschodnich stokach Gór Złotych miejscowości Żulova na czeskim Śląsku przez podnóża Gór Bardzkich i Sowich po Pogórze Kaczawskie w rejonie Złotoryi ciągnie się wyraźne obniżenie oddzielające zwarte grzbiety gór od pofalowanych wzgórz Przedgórza Sudeckiego. Skraj obniżenia ma głębokość sięgającą, w stosunku do najwyższych punktów Gór Sowich nawet 600 metrów w pionie. Sudecki uskok brzeżny jest świadectwem silnego oddziaływania alpejskich ruchów górotwórczych na terenie Sudetów w okresie trzeciorzędu. Wyrównaną powierzchnię górotworu pocięły wtedy uskoki, zaś ruchy, które dźwignęły i sfalowały wtórnie Sudety, utworzyły wyraźny próg sudeckiego uskoku brzeżnego. Najbardziej okazałą postać typowego rowu przedgórskiego Sudecki Uskok Brzeżny przyjmuje na odcinku między doliną Nysy Kłodzkiej a doliną Bystrzycy i jej największego dopływu Strzegomki. Tu, w cieniu gór rozsiadło się kilka ciekawych miejscowości.
Sudecki uskok brzeżny między Srebrną Górą a Bielawą
Paczków położony nad Kłodzką Nysą kryje najlepiej na Dolnym Śląsku zachowane średniowieczne mury obronne, wzniesione z łamanego kamienia, o wysokości do 7 metrów. Otaczają one dawny obszar miasta pierścieniem o obwodzie ponad kilometra. W łańcuchu murów zachowało się 19 baszt łupinowych, a także trzy wieże bramne - Wrocławska, Kłodzka i Ząbkowicka o wysokości 18-23 metrów z przełomu XIV i XV wieku oraz Brama Nyska z okresu rozbudowy fortyfikacji miejskich w 2 połowie XVI stulecia. W obrębie obwarowań zachował się historyczny układ ulic z rynkiem, na którym z znajduje się XIX-wieczny ratusz z XVI-wieczną renesansową wieżą oraz szereg kamieniczek. Okazałe wrażenie robi obronny gotycki kościół św. Jana Chrziciciela z 2 połowy XV stulecia z renesansowymi elementami (np. attyka na zwieńczeniu ścian), umocniony w czasach obawy przed najazdem Turków, którzy w roku 1529 po raz pierwszy podeszli pod Wiedeń. Na zewnątrz murów, teren dawnej fosy zajmują planty. Za nimi, przy dawnym trakcie na Nysę znajduje się tzw. Dom Kata z XVIII wieku oparty na pruskim murze, gdzie miał kiedyś mieszkać miejscowy oprawca.
Paczków - tzw. Dom Kata
Za Paczkowem Nysa Kłodzka rozlewa się na dwa jeziora zaporowe i mijając Kamieniec Ząbkowicki położony na skraju Niemczańsko-Strzelińskich Wzgórz, z pocysterskim zespołem klasztornym oraz pałacem Hohenzollernów wg projektu Karla Schinkla, skręca ku górom. Znajduje się tu teren wysiedlonej wsi Pilce, przeznaczonej pod budowę kolejnego zbiornika wodnego na Nysie, która jednak nie nastąpiła. Teren uskoku sudeckiego biegnie skrajem bliskich już Gór Bardzkich na północny-zachód, wąskim rowem u podnóży Brzeźnicy - najwyższego wzniesienia Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich, kryjącego ruiny obwarowań pruskich - fortów pomocniczych dla twierdzy srebrnogórskiej. Dalej rozciągają się Wzgórza Bielawskie z pięknymi widokami na wał Gór Sowich i zniszczonymi niestety po II wojnie światowej zabudowaniami dawnego zamku Owiesno (legenda tu), aż po odprzemysłowioną dziś, a dawniej tkacką aż do bólu Bielawę ze 101-metrową wieżą neogotyckiego kościoła NMP z 1876, niszczejącymi terenami dawnych zakładów włókieniczych oraz ładną panoramą Gór Sowich z Góry Parkowej i Łysej.
Bielawa i Góry Sowie - widok z Łysej Góry
Prawdziwy strzelisty gotyk możemy podziwiać w położonej 20 kilometrów dalej, wzdłuż uskoku Świdnicy - dawnej stolicy dumnego piastowskiego księstwa. Większość przyjeżdża tu podziwiać wpisany na listę UNESCO Kościół Pokoju z lat 50-tych XVII wieku, wzniesiony po wojnie 30-letniej, jeden z trzech zachowanych na Śląsku. Jednakże dominantą architektoniczną Świdnicy, doskonale widoczną z krawędzi wzgórz na południe od miasta jest katedra świętych Wacława - patrona Czech i Stanisława - patrona Polski, świadectwo zmiennej przynależności Śląska. Wieża kościelna ma wysokość 103 metrów i jest trzecią pod względem wysokości w Polsce (a z budowli "historycznych" - bez Lichenia, drugą po Częstochowie). Wrażenie potęguje położenie katedry na wzniesieniu. Świątynia powstawała w XIV-XVI wieku, a inicjatorem jej budowy w miejscu drewnianej świątyni był książę świdnicko-jaworski Bolko II Mały, pragnąć potwierdzić znaczenie swojego księstwa, największego wówczas na Śląsku. Z zabytków sakralnych w Świdnicy znajdziemy również m.in. dawny zespół klasztorny Ordo Militaris Crucigerorum cum Rubea Stella - zakonu szpitalnego z czeskim rodowodem z XIII wieku oraz dawne zespoły klasztorne kapucynów i Urszulanek oraz Baszta Strzegomska wraz z zabudowaniami dawnego kościoła św. Barbary, a ponadto dawne kolegium i konwikt jezuitów oraz barokowy pałacyk krzeszowskich opatów. Ciekawy jest świdnicki rynek z gotyckimi, renesansowymi i barokowymi kamieniczkami, a także XVIII-wieczny budynek ratusza z barokowymi figurami św. Jana Nepomucena i św. Floriana w narożach. Z kolei w narożnikach rynku stoją miejskie fontanny - dwie z rzeźbami Atlasa (1716 r.) i Neptuna (1732 r.), zaś w jego środku kolumna wotywna św. Trójcy, charakterystyczny element śląskiego baroku.
Katedra w Świdnicy
Opuszczając Świdnicę kierujemy się wzdłuż uskoku na Świebodzice - znane głównie z pobliskiego zamku Książ w otoczeniu przełomu Pełcznicy z jednej strony oraz stadniny i kompleksu parkowego z doliną różaneczników z drugiej. Warto odwiedzić również położony na północ, pod pasmem granitowych wzgórz Strzegom - miasto joannitów z monumentalną bazyliką św. Apostołów Piotra i Pawła na planie krzyża, o potężnej ponad 75-metrowej nawie głównej, budowanej od początku XIV wieku do połowy następnego stulecia. Uwaga zwracają także XIV-wieczny budynek dawnej synagogi, obecnie kościół św. Barbary, barokowy zespół karmelicki oraz kaplica św. Antoniego - w dawnym systemie murów miejskich. No i obowiązkowy spacer po schodkach na Górę Krzyżową z okazałym widokiem na uskok brzeżny sudecki oraz Góry Sowie, Kamienne, Wałbrzyskie, Rudawy Janowickie oraz Karkonosze. I na tym zakończmy spacer palcem po monitorze wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego, zanim nam palec odjedzie z rozpędu w okolice Jawora i Złotoryi, które już kiedyś zdarzyło mi się opisywać (tutaj i tam).
Strzegomska bazylika
