W cieniu 11 listopada mija rocznica zawarcia konwencji między Polską a Wolnym Miastem Gdańsk. Podpisany 9 listopada dokument regulował podstawowe relacje między dwoma państwami - nowymi na mapie Europy XX wieku.
Nie ziściły się marzenia tych, którzy oczekiwali włączenia Gdańska i terytoriów przyległych do Polski. Nie było po temu dość mocnych przesłanek - przede wszystkim ludnościowych; mówiło się wręcz, że dwumilionowa mniejszość niemiecka na Pomorzu może generować ryzyko powstania przeciw Polsce i doprowadzić do odcięcia Polski od morza w ogóle.
Dla włączenia Gdańska do Polski nie było też dobrego klimatu międzynarodowego. Jak pisał kilka dni wcześniej (X'1920) Ignacy Paderewski "Właściwą myślą Anglików jest doprowadzenie do neutralizacji portu i objęcia opieki nad obywatelami Wolnego Miasta na ich prośbę". Oznaczało to w praktyce ryzyko ukonstytuowanie się WMG bez Polski i bez uwzględnienia jej interesów. Krytycznym terminem był dzień 15 listopada 1920. Konwencję udało się podpisać tydzień wcześniej.
Kluczowe postanowienia Konwencji dotyczyly praw Polski oraz powinności Wolnego Miasta wobec Polski. Jeśli wczytać się w literę podpisanego dokumentu - był on bardzo korzystny dla Polski. Gwarantował jej zwierzchnictwo nad polityką zagraniczną WMG, monopol w dziedzinie kolei, połowę zarządu portu i dróg wodnych, uprawnienia do obiektów służących polskiej administracji, handlowi i infrastrukturze, ochronę mniejszości narodowej.
Wzajemne zaufanie w stosunkach polsko-gdańskich od początku było "takie sobie". Gdańscy, komunizujący dokerzy doprowadzili strajkiem do czasowego wstrzymania dostaw do Polski broni potrzebnej na wojnę z bolszewikami. Praktyka działania władz WMG też nie rokowała dobrze interesom Polski - przede wszystkim interesom gospodarczym. Niezbyt miły Polsce klimat w Gdańsku był zresztą przewidywany już wcześniej. W trakcie debaty sejmowej 10 lutego 1920 dyskutowano możliwości budowy własnego portu, niezależnego od administracji Wolnego Miasta.
Upadł projekt budowy portu morskiego w Żarnowcu. Nie z powodów technicznych (dyskutowano nawet połaczenie Żarnowca z Wisłą kanałem przez Kaszuby) - lecz z racji ułożenia granicy z Niemcami. Decyzja o dostępie Niemiec do Jeziora Żarnowieckiego i ustanowienie Piaśnicy rzeką graniczną przekreśliły myśl o infrastrukturze niezależnej od 'nieżyczliwych' sąsiadów. Z podobnego powodu upadł projekt portu handlowego w Tczewie, choć do tej myśli wracano jeszcze w kolejnych latach. Polski wybór padł na tereny Oksywia i Obłuża, gdzie ostatecznie zdecydowano się ulokować port - jednak o chrakterze głównie militarnym i rybackim.
Wojna gospodarcza wypowiedziana Polsce przez Niemcy w 1925 roku spowodowała, że nieufność do Gdańska w Polsce rosła. Co więcej: gdański port - jak przed wiekami - zarabiał na rosnących polskich przeładunkach i wzmacniał swoją pozycję przetargową - prawem monopolu.
A potem - z perspektywy lat to było bardzo proste - Piłsudski zrobił przewrót, Kwiatkowski został ministrem, rozwinęła się Gdynia, powstała kolej omijająca Wolne Miasto, a pod koniec lat 30. dyskutowano budowę kanału łączącego polskie rzeki z portem. Z ominięciem Gdańska.
Dzięki sąsiedztwu Polski - i tylko dzięki temu - port w Gdańsku wzmacniał swoją pozycję do końca lat 30. Mimo istnienia i rozwoju Gdyni, która stała się największym portem na Bałtyku i największym miastem w wojewodztwie pomorskim i jednym z najwięjkszych w Polsce. Ale przyszedł 1939. Jak ktoś powiedział wczoraj, przy obchodach rocznicy zburzenia muru berlińskiego - zaczęło się w Gdańsku (1920), a zwieńczenie miało pod Bramą Brandenburską.
Tekst powyższy dedykuję tym Gdańszczanom, którzy mówią, że przed wojną "wy" budowaliście Gdynię przeciwko "naszemu" Gdańskowi.
