Plakat propagandowy autorstwa Majakowskiego: Towarzysze wesprzyjcie Sowiety jeśli nie chcecie by ta gęba was pożarła.
Na zdjęciu książę Lwow, ktory uczestniczył w opracowaniu deklaracji Rządu Tymczasowego z 30 marca 1917 o uznaniu prawa Polski do niepodległości.
Lenin dla propagandy rewolucyjnej zawsze głosił hasło narodowego samookreślenia... ale dla organizacji rewolucyjnej zawsze domagał się jedności i centralizacji.
Po abdykacji cara, wszystkie organizacje polityczne wspierające cara poszły w rozsypkę. Jak rządzić olbrzymim krajem, będącym w pełnej dekompozycji ekonomicznej i politycznej i jak wypełniać swoje wojenne zobowiązania sojusznicze? Partie opozycyjne nie przewidziały wybuchu rewolucji. Nie były przygotowane na upadek caratu. W tej totalnej dezorganizacji ujawniły się dwa bieguny:
- Rząd Tymczasowy, kierowany przez księcia Lwowa, reprezentującego deputowanych Dumy, zaś liberałów i umiarkowanych socjalistów reprezentujący Kiereński. Ich logiką był parlamentaryzm, celem Rosja kapitalistyczna, nowoczesna i liberalna.
- Sowiet Piotrogrodu składał się z delegatów robotników wszystkich strajkujących fabryk i delegatów żołnierzy ze zbuntowanych regimentów. Wszyscy socjaliści byli tam reprezentowani, z dominacją mienszewików i rewolucyjnych socjalistów. Ich głównym kłopotem było najszybsze ustanowienie pokoju.
Na zdjęciu obrady Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Pałacu Taurydzkim, 1917.
Te dwie siły reprezentowały dwie różne koncepcje dotyczące społeczeństwa rosyjskiego. Ich konflikt trwał od lutego do października 1917. Żołnierze chcieli pokoju, chłopi ziemi, robotnicy pracy i godnych zarobków. Między lutym i październikiem rewolucja przybiera tempa: rząd tymczasowy oddala się od oczekiwań ludności a bolszewicy stają się porte-parole Rady Delegatów.
Na zdjęciu przywódcy mienszewików: Paweł Akselrod, Julij Martow i Aleksandr Martynow w Sztokholmie w 1917 roku.
Na samym początku władza Rządu Tymczasowego nie była kontestowana. Socjaliści, którzy zdominowali Sowiet Piotrogrodu nie wyobrażali sobie rewolucji socjalistycznej w kraju w większości rolniczym, takim jakim była Rosja. Widzieli w liberałach rządu tymczasowego instrument rewolucji kapitalistycznej i demokratycznej, którą wspierali. Po upadku carskiej administracji socjaliści starają się wypełniać puste miejsce. Sowiety w fabrykach, w dzielnicach, miastach, przejmują w swoje ręce sprawy lokalne. Chłopi okupują posiadłości ziemskie i tworzą komitety agrarne.
Na zdjęciu Paweł Milukow, 14 listopada 1916 wystąpił w Dumie, wygłaszając przemówienie, w którym zarzucił rządowi zdradę kraju w przemówieniu, przeplatanym frazą Głupota, czy zdrada. Przemówienie Milukowa miało duży rezonans w kraju i przyczyniło się do wzmożenia nastrojów rewolucyjnych, wyprzedzając rewolucję lutową i obalenie caratu.
Kwestią sporną okazał się stosunek do wojny i tu nastąpiło główne starcie. Milukow minister spraw zagranicznych powrócił do celów wojny carskiej Rosji, myślał, że prowadzenie dalszych działań wojennych przyczyni się do zaprowadzenia porządku wewnętrznego. Sowiet Piotrogrodu opowiedział się, przeciwnie, za bezwarunkowym pokojem bez aneksji. W kwietniu wielka manifestacja organizowana przez Sowiet przeciw polityce zagranicznej, doprowadziła do rekonstrukcji rządu. Mienszewicy i rewolucyjni socjaliści weszli do rządu w większej liczbie. Kiereński przyjął tekę ministra wojny, przygotował wielką czerwcową ofensywę, której celem było "wygranie pokoju". Ofensywa okazała się porażką i znacząco osłabiła rząd tymczasowy.
Inną optyką wykazali się bolszewicy, najpierw zgodni byli z główną linią Sowietu Piotrogrodu, ale w kwietniu wrócił z wygnania Lenin i zaproponował inną strategię: żadnych sojuszy z burżuazją, należy natychmiast rozpocząć robotniczą rewolucję, oddać wszelką władzę sowietom, ziemię chłopom, zakończyć wojnę poprzez zawarcie pokoju natychmiastowego i separatystycznego. To spowodowało, że bolszewicy z małej partii w Sowietach Piotrogrodu stali się grupą najbardziej znaczącą, szczególnie po klęsce czerwcowej ofensywy. Jednak w lipcu w Piotrogrodzie, gwałtowna manifestacja za pokojem okazała się działaniem przedwczesnym. Armia przywróciła porządek, bolszewicy byli ścigani przez siły porządkowe a Lenin musiał znowu emigrować.
Na zdjęciu marynarze Kronsztadu.
Sytuacja pogarszała się z każdym tygodniem. Napięcie sięgało zenitu. Przemysłowcy obawiali się ciągłego przesuwania się władzy w kierunku lewicowym, co mogło skutkować odebraniem im fabryk. Szef armii generał Korniłow, wsparty oficerami, resztką urzędników carskich i przemysłowcami rozpoczął marsz na Piotrogród celem przejęcia władzy. Powstrzymany jednak został przez gwardię czerwoną i marynarzy Kronsztadu, zorganizowanych i wspartych przez bolszewików. Trocki, bliski Leninowi, został przewodniczącym Sowietu Piotrogrodu, natychmiast sformował własną milicję. Wielki ruch strajkowy mający za cel przejęcie kontroli nad fabrykami przez robotników, ogarniał większość kraju.
Na zdjęciu szturm na Pałac Zimowy.
Lenin potajemnie wraca z wygnania i ustala datę insurekcji na 24 października 1917 roku w wigilię zjazdu II Kongresu Sowietów. Nocą z 24 na 25 cały Piotrogród zostaje zajęty, tylko Pałac Zimowy w rękach przeciwników pozostaje do samego rana. 25 października, Sowiet publikuje proklamację :
" Rząd Tymczasowy został usunięty. Władza przeszła w ręce Sowietu delagatów robotniczych i żołnierskich Piotrogrodu."
Somnambulicy wydają rozkaz rozpoczęcia rewolucji
Instytut Smolny, dla dobrze urodzonych panien, to tam za chwilę padnie rozkaz ataku na Pałac Zimowy i dokończenia Rewolucji Październikowej. Tak o tym pisze żona/partnerka Lwa Trockiego, Siedowa:
„Wpadłam do pokoju w Smolnym i spotkałam tam Władimira Iljicza (Lenina) z Lwem Dawidowiczem (Trocki). Wraz z nimi, jeśli dobrze pamiętam, byli Dzierżyński, Joffe i tłum innych. Ich twarze były szarawo-zielone od braku snu, oczy przekrwione, kołnierzyki brudne, pokój był pełen dymu... Ktoś siedział przy stole otoczony ludźmi czekającymi na rozkazy. Lenin i Trocki też byli pośrodku czekającego motłochu. Wydawało mi się, że rozkazy są wydawane jak przez ludzi, którzy byli w trakcie snu. Było coś lunatycznego w sposobie, w jaki rozmawiali i poruszali się. Przez chwilę wydawało mi się, jakbym widziała to wszystko też we śnie, i że rewolucja jest zagrożona przegraną, jeśli oni dobrze się nie wyśpią i nie założą czystych kołnierzyków”.
Wg mojego dziadka, rocznik 1886, który przebywał w tym czasie w Petersburgu, żołnierze, którzy zdobyli Pałac dostali się do składu alkoholu w piwnicach, popili się i tu było najwięcej ofiar śmiertelnych.
Pałac Zimowy, siedziba Rządu Tymczasowego, został zdobyty, a ministrowie aresztowani i osadzeni w twierdzy. Na II Ogólnorosyjskim Zjeździe Delegatów Rad wybrana została Rada Komisarzy Ludowych, na czele stanął W. Lenin jako jedyna władza wykonawcza. Ogłoszone zostały dekrety o pokoju i o nacjonalizacji ziemi.
Faryzejskie przemówienie Lenina na III Kongresie Sowietów, 18 stycznia 1918 roku, Lenin, t.XXVI, 1967:
" Nowy rząd, siła sowietów, nie jest instytucją dyspotyczną lub owocem manewrów partyjnych, ale rozwojem życia samego w sobie, produktem ugruntowania rewolucji światowej. Przypomnijcie sobie, że wszystkie wielkie rewolucje zawsze próbowały zniszczyć fundamenty poprzedniego reżimu, usiłowały zdobyć nie tylko prawa polityczne, ale odrzeć państwo z klas kierowniczych, eksploatatorów i ciemiężycieli klasy pracującej, by w końcu wymazć wszelką eksploatację i opresję."
Na plakcie propagandowym tow. Lenin oczyszcza ziemię z nieczystości:
"I oto przyczyna szczególna sytuacji politycznej i ekonomicznej, Rosja była pierwszym krajem realizującym przejęcie władzy przez robotników, przez nich samych. Teraz walczymy na terenie oczyszczonym z ruin historii, stawiamy gmach imponujący z promieniującym społeczeństwem socjalistycznym. Nowy typ państwa, nieznany w historii przywołany przez wolę rewolucji, wyczyszczony ze wszelkiej eksploatacji, wszelkiego gwałtu, wszelkiego niewolnictwa stanie się faktem(...)"
Na zdjęciu kadry Czeka, policji politycznej stworzonej w listopadzie 1917, uważanej przez Lenina jako fundamentalny element władzy bolszewickiej:
" Przedtem duch ludzki, geniusz człowieka nie zadziałał tyle by oddać całe dobro techniki i kultury masom, przybliżył to co niedostępne: uświadomienie i postęp. Teraz wszystkie cuda techniki, wszystkie zdobycze kultury stały się dziedzictwem wszystkich ludzi, odtąd żaden duch i telent ludzki nie zostanie wykorzystany jako środek gwałtu, środek eksploatacji drugiego człowieka. My wiemy - te wielkie zadanie historyczne nie będzie kłopotem ale pracą, której poświęcimy wszystkie siły. Robotnicy poprowadzą do końca tę tytaniczną pracę, wyprowadzą wiekie pokłady mocy ukryte w rewolucji, dokonają renesansu i odnowienia." (tłum. własne)
Car Mikołaj II, samowładca wszystkich Rosjan. Jeden car, jedna wiara, jeden naród.
W 1914 roku Rosja wydawała się współczesnym, państwem mocnym i stabilnym. Na świecie mówiło się o "rosyjskim walcu parowym". Rosyjskie sukcesy militarne w 1914 roku wzmocniły jeszcze taką opinię. W niecałe trzy lata wojna spowodowała upadek caratu odkrywając jego słabości.
Wielki książe Mikołaj Mikołajewicz, chcąc zasilić armię świeżym rekrutem, wydał odezwę do Polaków. "Drugi rosyjski wariant Sazanowa" granic Polski z 1914 roku, autonomicznego polskiego tworu państwowego pod berłem rosyjskim, powstały w otoczeniu wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, prezentował projekt państwa polskiego, w którym Polacy byliby mniejszością zdominowaną przez żywioł niemiecki. Mapa "przesuwała" Polskę bardziej na zachód. Na zachodzie granica polsko-niemiecka miała opierać się o Odrę i prawdopodobnie Nysę Łużycką, anektując dla Polski Szczecin, Frankfurt nad Odrą i Wrocław. Warto zauważyć, że już wówczas pojawiła się w Rosji koncepcja granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej jako najbezpieczniejszej dla imperium carskiego, bo najkrótszej, granicy z Niemcami. Z kolei na wschodzie autonomiczna Polska miała zostać drastycznie okrojona. Zamierzano wcielić do Rosji tereny po Mińsk Mazowiecki i Tarnów wraz z Kolbuszową, Rzeszowem, Niskiem, Leżajskiem, Przeworskiem i Łańcutem. Później do tego wariantu granicy polskiej na zachodzie i na wschodzie Namiera/Curzona odwoływał się Stalin pod koniec II WŚ.
Na zdjęciu rosyjscy chłopi końca XIX wieku. Główna rozgrywka nie miała miejsca na linii frontu. Pomimo braków w uzbrojeniu, słabości dowodzenia, porażek roku 1915, cierpień żołnierzy, front nie upadał. To ekonomia, społeczeństwo i władza polityczna uległy dekompozycji. Ekonomia, odcięcie od rynków europejskich - głównego dostawcy, monopolizacja produkcji przez gospodarkę wojenną, nie pozwoliły na dostawy dóbr konsumpcyjnych wystarczającej jakości. W miastach zaczynało wszystkiego brakować. Powiększała się liczba bezrobotnych. Ze wsi zaś chłopi nie mogli dostarczać produktów, które na miejscu gniły.
Na zdjęciu: Rasputin został potajemnie zwabiony do pałacu Jusupowa pod pretekstem poznania słynącej z urody Iriny Aleksandrowny. Tam poczęstowano go zatrutym winem i ciastem. Ku zaskoczeniu zamachowców trucizna jedynie osłabiła starca (47 lat, prawdopodobnie użyty cyjanek potasu, przez złe przechowywanie, uległ hydrolizie, przez co w użytej truciźnie nie było wystarczającej ilości jonów cyjankowych). Wtedy Jusupow zdecydował się zastrzelić Rasputina. Pierwszy strzał ranił ofiarę w pierś. Jeszcze po 50 latach książę Jusupow wspominał, jak to Rasputin – otruty i z przestrzeloną piersią – próbował go udusić. Gwałtownie odepchnięty przez księcia wybiegł na dziedziniec i dopiero kiedy deputowany Władimir Puryszkiewicz oddał w niego kolejne strzały, upadł. Dla pewności książę zmiażdżył mu pałką czaszkę. Następnie spiskowcy związali Rasputina i zawieźli nad Newę, gdzie wielki książę Dymitr Pawłowicz osobiście go utopił.
Władza nazbyt scentralizowana nie była w stanie opanować sytuacji. Car tracił na szacunku nie tylko u przeciwników militarnych, ale i wśród własnych wybrańców jak u Rasputina, opętanego szarlatana. Narody nierosyjskie, Ukraińcy, Bałtowie, muzułmanie oczekiwali autonomii. W całej zaś Rosji społeczeństwo organizowało się w "komitety", które przejmowały codzienne obowiązki zarządzania, których nie zapewniała juź władza centralna: opieka nad rannymi, odnowa miast etc. W 1916 roku ma swój koniec centralna władza polityczna. Rosjanie zaczynają rządzić się sami, czuje się bliskość rewolucji.
Sroga zima 1916-1917 pogłębiła cierpienia ludności. Przede wszystkim brakowało żywności, nawet na froncie. W miastach kolejki przed pustymi sklepami zaminiały się w rozruchy, zwiększała się ilość strajków. W grudniu zabójstwo Rasputina przez księcia Jusupowa dodatkowo zdyskredytowało cara, nawet wśród najbliższych. Jeszcze partie polityczne nie zdawały sobie sprawy z powagi sytuacji. Jedne szukały oparcia we władzy, która już nie istniała, inni jak zwolennicy mienszewików mówili: " wiemy, że rewolucja nie jest realna, jest jedynie mrzonką "
Na zdjęciu: Mikołaj II (1868–1918) wizytuje zakłady Putiłowskie, po lewej stronie cara stoi ich dyrektor techniczny, Polak Ignacy Jasiukowicz (1876–1914).
Racjonowanie chleba ogłoszone w Piotrogradzie 16 lutego, stało się sygnałem wybuchu rewolty. 18 lutego zastrajkowały zakłady putiłowskie. 23, 90 000 strajkujących w milczącym marszu głodowym przeszło ulicami Piotrogradu. Z 24 na 25 do strajków przystąpili wszyscy robotnicy. 26, car rozkazał strzelać do tłumów.
Na zdjęciu robotnicy zakładów putiłowskich. Nocą z z 26 na 27, regimenty, które strzelały do strajkujących, zbuntowały się. 27 luty stał się dniem decydującym. Rewolta zataczała coraz szersze kręgi , buntownicy zajęli Pałac Zimowy. Socjaliści korzystając z doświadczeń 1905 roku ukonstytuowali Sowiet Delegatów Robotniczych i Żołnierskich Piotrogrodu. Duma, za namową cara, odrzuciła propozycję samorozwiązania. 2 marca, ukonstytuował się Rząd Tymczasowy a 3, car abdykował.
Na zdjęciu Kiereński w mundurze wojskowym.
Ta wiadomość została przyjęta wybuchem radości w całym imperium. Nikt nie stawał w obronie cara. Zagranicą takie wydarzenia spowodowały jednak nieufność aliantów, ale za to entuzjazm socjalistów.
