Amerykański pisarz, naukowiec, twórca trzech praw robotyki i humanista – Isaac Asimov. W latach 60-tych i 70-tych XX wieku zaliczany do ABC science fiction (Asimov, Bradbury, Clark ). Dzięki serii „Foundations” pamiętany i czytany do dzisiaj.
Fundacja to opowieść o sterowaniu przyszłymi losami imperium galaktycznego. Hari Seldon – młody matematyk poświęca życie dla stworzenia psychohistorii – matematycznej teorii umożliwiającej sterowanie dużymi populacjami ludzkimi. Psychohistoria będąc jeszcze w powijakach wzbudza zainteresowanie elit politycznych Imperium Galaktycznego. Projekt obrasta w dziesiątki tysięcy osób w nim pracującym i w swej końcowej fazie budzi żywą niechęć, gdyż jej twórca publicznie opowiada o bliskim końcu imperium. Rządzący nie zdając sobie sprawę że podlegają manipulacji, zsyłają wszystkich ludzi na pozbawioną metali jałową planetę na skraju imperium. Oficjalnym celem zsyłki jest praca nad Encyklopedią Galaktyczną która zgromadzi całość wiedzy i zapobiegnie jej utracie. Fundacja Encyklopedyczna powstaje i zaczyna się szereg kryzysów przewidzianych przez Seldona, których rozwiązanie po upływie tysiąca lat pozwoli stworzyć stabilne II Imperium Galaktyczne, skracając okres upadku i chaosu, który bez planu Seldona trwał by około trzydziestu tysięcy lat.
Fundacje jednak są dwie. Jedna działająca jawnie, druga gromadząca mentalistów - osoby które umieją oddziaływać na czyjś umysł samą siłą woli i która pozostaje w ukryciu pilnując by pierwsza Fundacja realizowała plan Seldona.
To co można zarzucić idei całej serii to zbyt dosłowne oparcie się na historii i strukturze Cesarstwa Rzymskiego. Mamy więc Cesarza, odległe prowincje rządzone przez gubernatorów i postępujący rozkład struktur państwowych.
Pierwotnie seria miała postać opowiadania które zostało rozbudowane do trylogii: w kolejności: „Fundacja” „Fundacja i Imperium” oraz Druga Fundacja. W latach 80-tych powstały dalsze tomy a więc „Agent Fundacji” oraz „Fundacja i Ziemia”. Potem dołączyły do nich prequele „Preludium Fundacji” i „Narodziny Fundacji” (dostępnej też pod tytułem „Korzenie Fundacji). Powiązały one świat imperium i Fundacji z innymi książkami Asimowa takimi jak „Koniec Wieczności”, cyklem roboty i książką „Pozytronowy Detektyw” tworząc teatrologię złożoną z szesnastu tomów.
Lekturę polecałbym zacząć od „Fundacji”. Jeżeli po jej przeczytaniu będziesz chciał poznać dalsze losy Fundacji to sugeruję czytanie w kolejności ukazywania się na rynku. Co urzekło mnie w poszczególnych książkach?
„Koniec Wieczności” - idea organizacji stojącej poza czasem i pilnującej by w historii Ziemi jak najmniej było cierpienia i przelewu krwi. Paradoksalnie ten właśnie humanizm jest jej największą wadą blokując ludzkości drogę do gwiazd i niepohamowanego rozwoju. Znakomita książka.
„Agent Fundacji” - idea Gai – zbiorowej świadomości, która nie tłumi jednak osobowości -ludzi, nie podporządkowuje ich sobie – sprawia raczej że tworzy się symbioza pomiędzy ludźmi a ich otoczeniem (w sensie dosłownym).
„Pozytronowy Detektyw” i cykl Roboty. – sposób nadrzędnej (wbudowanej w roboty) kontroli ich poczynań, znanej jako „trzy prawa robotyki”. Dziś w dobie AI taka potrzeba istnieje rzeczywiście, choć obecne modele językowe są jeszcze prymitywne to bardzo szybko ich dalszy rozwój sprawi że będziemy kupować swoim dzieciom gadające, poruszające się autonomicznie misie, które będą „prawdziwymi” przyjacielami naszych maluchów i przypilnują by naszym pociechom nie stała się krzywda plus zastosowania komercyjne typu: inteligentne i elokwentne roboty przemysłowe.
Idea Solarii (Pozytronowy Detektyw ; Fundacja i Ziemia) – świat w którym dzieci od małego są chowane w samotności i jako dorośli ludzie starannie unikają wszelkich kontaktów fizycznych z innymi ludźmi .Świetnie pomyślane i napisane.
Mający już dwa sezony wysokobudżetowy serial „Fundacja” na podstawie Asimova – no cóż ma on wszelkie ograniczenia cechujące komercyjne produkcje i nie zastąpi lektury polecanych powyżej książek. Dosłowność zabija to co w teatrologii najważniejsze – poczucie uczestnictwa w wielkiej przygodzie ludzkości.
Po śmierci pisarza powstały kontynuacje – są napisane profesjonalnie ale czasami wobec niektórych koncepcji mam mieszane uczucia. Np.: w jednej z książek Seldon udaje się na inną planetę korzystając z rodzaju bramy. Dostanie się na miejsce zajmuje kilka sekund. Po cóż w takim razie ogromne statki kosmiczne, znika problem kontroli imperium nad odległymi prowincjami / wystarczy wysłać wojsko przez taką bramę i przywrócić porządek/ - słowem cały plan Seldona staje się niepotrzebny.
Trudno w krótkiej notatce choćby pobieżnie streścić wszystkie dokonania Asimova, Licząc wszystkie gatunki które pisał bibliografia liczy ok. 500 pozycji.
Swietny i ciekawy opis życia pisarza i jego twórczości znajdziemy w Wikipedii : https://pl.wikipedia.org/wiki/Isaac_Asimov. Dopiero po jego przeczytaniu zrozumiemy jak świetnym i genialnym był człowiekiem.
Asimov to też mistrz krótkiej formy. Zdobył rozgłos publikując w 1941 r. opowiadanie „Nightfall” (pol: „Nastanie Nocy” ) które zdobyło później jedną z topowych nagród. Historia cywilizacji żyjącej na planecie, gdzie nigdy nie zapada zmierzch i nigdy nie widać gwiazd. Raz na kilka tysięcy lat wskutek specyficznej koniunkcji macierzystych gwiazd planety, zapada mrok i pojawiają się gwiazdy. Jedno z nieśmiertelnych arcydzieł krótkiej formy, rozwinięte później do postaci pełnowymiarowej książki.
Innym arcydziełem jest opowiadanie „The Last Question” (pol: „Ostatnie pytanie” ). Ludzkość stopniowo opanowuje najpierw Układ Słoneczny, potem naszą Galaktykę i stopniowo cały Wszechświat. Zmienia się człowiek, jego forma i struktura ale zawsze zostaje jedno pytanie: Czy można odwrócić bieg entropii i odmłodzić wszechświat? Naprawdę zostaje w pamięci.
Warto wspomnieć tu o jeszcze jednej pozycji na którą chcę zwrócić uwagę czytelnika:
„Fantastyczna Podróż” – opowieść o podróży zminiaturyzowanego statku przez ludzki organizm. Naturalistyczny opis tej podróży i udana ekranizacja silnie podziałała na moją wyobraźnię, choć nie jest to dzieło doskonałe - pisarz stworzył tu konwencjonalną historię sensacyjną która posłużyła za pretekst do odbycia tej niesamowitej podróży. Istnieje część druga tej historii opowiadająca o podróży w głąb mózgu ludzkiego, nie została jednak przetłumaczona na język polski.
Kadr z filmu "Fantastyczna Podróż"
Zapraszam was do podróży w światy Asimova. Mimo postępu technologicznego te treści są wciąż świeże i aktualne i co cechuje tylko dzieła naprawdę wielkich twórców – nie zestarzały się.
