W połowie lat 30. polski skrzypek Bronisław Huberman próbował przekonać wschodnioeuropejskich i niemieckich muzyków orkiestrowych, którzy stracili pracę z powodu nazistowskiej polityki, do emigracji do Palestyny w celu założenia tam nowej orkiestry.
Założona w ten sposób Palestyńska Orkiestra Symfoniczna dała swój inauguracyjny koncert 26 grudnia 1936 r. pod dyrekcją Arturo Toscaniniego; wraz z uzyskaniem przez Izrael niepodległości w 1948 r. została przemianowana na Izraelską Orkiestrę Filharmoniczną. Dziś orkiestra jest najważniejszym ambasadorem kulturalnym państwa Izrael. Przez prawie pół wieku orkiestra ściśle współpracowała z Leonardem Bernsteinem, który dyrygował licznymi koncertami od połowy lat 40. do swojej śmierci w październiku 1990 roku, a ostatnio piastował tytuł honorowego dyrygenta. Zubin Mehta, który zadebiutował z orkiestrą w 1961 roku, został mianowany głównym dyrygentem w 1977 roku. W 2020 roku zastąpił go Lahav Shani, który interpretuje z orkiestrą szeroki repertuar, od Haydna po muzykę współczesną. Znani dyrygenci są stałymi gośćmi Israel Philharmonic Orchestra, takimi jak Kirill Petrenko, Jukka-Pekka Saraste, Susanna Mälkki, Andrés Orozco-Estrada i Sir András Schiff w minionym sezonie 2022/23. Israel Philharmonic Orchestra daje koncerty abonamentowe w Tel Awiwie, Jerozolimie i Hajfie oraz występuje na najważniejszych festiwalach muzycznych na całym świecie. Dzięki swojemu programowi edukacyjnemu i popularyzatorskiemu angażuje się w działania na rzecz młodej publiczności, integracji i projektów społecznych.
PALESTINE SYMPHONY ORCHESTRA, pod inna teraz nazwa, obchodzila 26-go grudnia 87 ROCZNICĘ swego istnienia.
Niektóre historie gubia się w zawierusze czasów. Często dopiero z perspektywy lat możemy ocenić co naprawde ksztaltowalo historie. Wśród takich jest geneza Palestynskiej Orkiestry Symfonicznej.
Jej tworca, BRONISŁAW HUBERMAN, Żyd, swiatowej slawy skrzypek urodzony w Czestochowie i odznaczony w 1926 Orderem Odrodzenia Polski, mial od dawna niezwykle marzenie -- aby STWORZYC W PALESTYNIE ORKIESTRĘ SYMFONICZNA, W KTOREJ GRAC BEDA NAJLEPSI WIRTUOZI EUROPY, MOZE SWIATA -- WSZYSCY ŻYDZI.
Na poczatku lat 1930-tych, stworzenie takiej orkiestry wydawało sie wręcz nieprawdopodobnym wyzwaniem. Palestyna rzadzil mandat brytyjski; wizy wjadowe byly kontrolowane i ostro ograniczne. Miedzyczasie, za wytycznymi Hitlera, orkiestry symfoniczne centralnej Europy zwalniały żydowskich muzykow. Sytuacja bez precedensu: tylu wiodacych wirtuozow zostalo nagle bez pracy i bez perspektyw.
Oczywiscie nikt sobie jeszcze nie mogl wtedy wyobrazic gett, obozow koncentracyjnych, komow gazowych i grozy ktora sie za chwile rozpęta.
Projekt Hubermana od poczatku napotkal dwie ogromne przeszkody. Najwieksza, i zasadnicza, okazal sie Dawid Ben Gurion ktory, zreszta praktycznie i zrozumiale, uwazal, że Palestyna potrzebuje murarzy, stolarzy, malarzy, rolników, inzynierow, inwestorow -- ale muzykow?! Za wczesnie! W odpowiedzi na gorace apele Hubermana Ben Gurion przedstawial swoja wlasna wizje: ze muzycy przyjada do Haify w garniturach i lakierkach, ze beda oczekiwac limuzyn i fanfar... Po co to komu?!
Druga przeszkoda byli sami wirtuozi: wcale sie nie kwapili na pustynne realia piasku, wielbłądow, i prostego, twardego życia w Palestynie. Na dodatek powstanie arabskie...
Trzecia przeszkoda, ktora ujawniala sie ostro i uporczywie, to ze wyjazd Zydow z Niemiec robil sie coraz bardziej skomplikowany. Huberman rozumiał, ze walczy z czasem.
Przez 3 lata, 1934-36, z zaparciem czlowieka z misja, Huberman jezdzil do Ameryki, zbieral pieniadze, szukal poparcia dla idei, zapraszal, namawial... A jednoczesnie przesłuchiwal, przyjmowal i wybieral muzyków. Aby upewnić sie, że wybór oparty będzie wyłącznie na jakosci artystycznej, prowadził ślepe proby sluchajac grajacych incognito, z sasiedniego pokoju.
W 1936, z mala pula wiz wjazdowych do dyspozycji, rozumiejac jednak ze chodzi bardziej o ratowanie zyc niz o orkiestre o ktorej ten maniak Huberman ciagle mowil, Ben Gurion zaproponowal muzykom wizy tymczasowe. Ale co potem?! Kto ich przyjmie? Zrozpaczony Huberman zwrocil sie o pomoc do przywodcy światowego kongresu syjonistycznego, Chaima Weizmanna i do Alberta Einsteina. Interwencja pomogla; muzycy wraz z rodzinami otrzymali prawo wjazdu do Palestyny.
I stal sie cud: wbrew wszelkim oczekiwaniom i na przekór wszystkiemu, Hubermanowi udalo sie stworzyc warunki do emigracji setek muzykow, z rodzinami, do Palestyny, ratujac blisko 1,000 Żydów od zbliżającego sie piekła Holokaustu.
Zaczeli sie zjeżdzać do Haify. W Europie zimno. Pańcie w drogich futrach i eleganckich botkach; panowie w filcowych kapeluszach; walizki,
kufry... Nastepne wyzwanie: nie mieli wspolnego jezyka, nigdy ze soba nie grali...
ARTURO TOSKANINI, największy dyrygent wszechczasow, wlasnie odmówił wystepow w Niemczech. Zobowiazanie przyjal zanim Hitler doszedl do wladzy -- teraz odmowil. Nagle zrobila sie luka w jego niemozliwie zapchanym harmonogramie. Huberman, przyjaciel Toscaniniego, zwrocil sie do Maestro z prosba o KONCERT DOBROCZYNNY W NOWYM JORKU; wszelkie dochody przeznaczone beda na “ŻYDOWSKA ORKIESTRĘ” w Palestynie. Toscanini nie tylko sie zgodził, ale zaproponował, ze osobiście przygotuje orkiestrę do pierwszego koncertu, i BĘDZIE NIA DYRYGOWAŁ.
Nie bylo nawet sali koncertowej.
Palestine Symphony Orchestra zagrala swoj pierwszy koncert 26 grudnia 1936. Wśród 3,000 publiczności siedział Chaim Weitzmann, David Ben Gurion, Golda Meir, i cala who-is-who Palestyny ubrana, moze po raz pierwszy, w dlugie suknie i smokingi.
Na koncercie bylo także 72 budowniczych, którzy pracowali dzień i noc aby wykończyc pierwsza w Palestynie salę koncertową. NIE CHCIELI ZAPLATY -- JAKO KOMPENSATE POPROSILI O BILETY NA INAUGURACYJNY KONCERT.
W 1948 roku, PO UTWORZENIU PAŃSTWA IZRAEL, ORKIESTRA ZMIENILA NAZWE NA ISRAEL PHILHARMONIC ORCHESTRA.
https://www.pbs.org/wnet/orchestra-of-exiles/the-first-concert-of-the-palestine-symphony-orchestra/
https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-palestine-symphony-orchestra
https://www.berlinerfestspiele.de/en/artist/67f3da23-0ab6-470d-bef6-ce6e82af0d24/the-israel-philharmonic-orchestra
