Dżentelmen jest hojny ze swoim czasem, mądrością i zasobami. Szuka sposobów na pomaganie innym. Jest przywódcą służebnym, a jego zaangażowanie w życzliwość międzyludzką tworzy pozytywną kulturę pracy, która zwiększa zaangażowanie, zaangażowanie i wydajność. Dżentelmen wybiera bycie pozytywnym.
Szlachcic był silny, władczy i mądry, miał przypominać orła lub sokoła. A chłop był ciemny i pośledni, zjadający resztki z pańskiego stołu jak wrony i szpaki
Cham to prymitywna, niegrzeczna osoba. Chamom brakuje wyrafinowania i manier. Cham jest gorszy niż nudny; jest obraźliwy i odrażający. Być chamem to być obleśnym, niewyszukanym chamem.
Bieda, ciemnota, ciężka fizyczna praca, doświadczanie przemocy odbijały się na fizjonomii chłopów, co tylko zdawało się potwierdzać ich odmienność w stosunku do panów. Panowie zwracali uwagę na chłopski „chód powolny”, „wygląd ponury”, „niski wzrost”, „spojrzenie spod łba”. „Mizerne i plugawe twarze, tępe fizjonomie” – opisywał włościan przybysz ze Śląska w XVIII w. Panów i chamów miały też różnicować zapachy. Pan pachniał świeżością. Cham cuchnął chłopem, bo był brudny, pracował w wielokrotnie przepoconej koszuli, rzadko korzystał z bieżącej wody, „śmierdział bydlętami”, ponieważ wśród nich przebywał. Sarmaci powiadali, że nawet gdyby chłopa przebrać po pańsku, to i tak z daleka byłoby widać maskaradę. Zdradziłoby go chłopskie zachowanie, wyraz twarzy, ułożenie rąk, „chłopski smród”, ciemniejszy od pańskiej kolor twarzy, smaganej wichrem i prażonej słońcem.
Czas przeszły.
Fragmenty książki Andrzeja Chwalby i Wojciecha Harpuli Cham i pan. A nam, prostym, zewsząd nędza?, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022
