Nie możemy już udawać, że sprawa tajnych więzień CIA w Polsce nas nie dotyczy. Wiemy, że ośrodek CIA istniał. Wiemy, że lądowały tam samoloty. Można określić daty przylotów, a także to, ile osób przywieziono do Polski. Jesteśmy nawet w stanie zidentyfikować niektóre przywożone osoby!
Dlatego skarga dotycząca ośrodka CIA, a precyzyjniej – pozbawienia wolności i traktowania osób, które były tam przetrzymywane, znajduje się już w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Postępowanie zostało rozpoczęte. Jeśli w Polsce doszłoby do wyjaśnienia wszystkich okoliczności i pociągnięcia do odpowiedzialności decydentów, skarga w Strasburgu nie musiałaby skończyć się wyrokiem. Jeżeli jednak tak się nie stanie, Trybunał w Strasburgu będzie zobowiązany skargę rozpoznać. A wówczas przeciwko Polsce będą rozważane bardzo poważne zarzuty – przede wszystkim naruszenie artykułu trzeciego Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który zabrania tortur i nieludzkiego oraz poniżającego traktowania. W wypadku osób, które były przetrzymywane w Szymanach, możemy być, niestety, przekonani, że poddawano je takim praktykom. Chodzi więc o niezwykle poważne naruszenie zobowiązań państwa polskiego, dotyczących praw człowieka: najpoważniejsze po naruszeniach prawa do życia. Potwierdzenie tych zarzutów nie przyniosłoby może ogromnych kosztów w sensie materialnym: chodziłoby może o 30, 40 tysięcy euro zadośćuczynienia finansowego. Jednak jeśli Polsce zostanie udowodnione, że dopuściła się praktyk tortur (stworzenia dla nich warunków w tajnym ośrodku), negatywnie zaważy to na wizerunku Polski jako państwa demokratycznego na arenie międzynarodowej.
Niestety, mimo tych zagrożeń sprawa więzień wciąż nie jest postrzegana jako istotna dla polskiego życia politycznego i publicznego. Możemy jedynie spekulować, dlaczego na polskiej scenie politycznej nie ma gotowości, by wyjaśnić kwestię tajnych więzień CIA. Dlaczego nie powołano na przykład komisji parlamentarnej, nie ustanowiono procedur, które były inicjowane w przeszłości w sprawach, które poruszały opinię publiczną? Można sobie wyobrazić, dlaczego nie znajdujemy ku temu woli. Jeżeli zastanowimy się, w kogo najbardziej uderzyłoby przeprowadzenie pełnego śledztwa, wystarczy popatrzeć, kto w owych ośmiu miesiącach, gdy ośrodek CIA istniał w Polsce, sprawował władzę. Uwikłanie dotyczy najprawdopodobniej ugrupowania, które wówczas rządziło – ale być może i prezydenta. Nie wiem jednak w pełni, czym tłumaczyć można powszechny brak entuzjazmu, gdy chodzi o wyjaśnienie tej sprawy, panujący na polskiej scenie politycznej.
Niewielkie postępy, gdy chodzi o wiedzę na temat ośrodka CIA, zawdzięczamy przede wszystkim dziennikarzom. Mimo że mają oni na pewno ograniczone możliwości prowadzenia śledztwa, to dzięki czwartej władzy oraz działaniom Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka ujawniono loty do Szyman, ich daty oraz liczbę przewożonych osób. Działania „piątej władzy”, czyli sektora pozarządowego, okazały się skuteczne przynajmniej jeśli chodzi o ujawnienie pewnych kontekstowych – ale ważnych – informacji (liczba i daty lotów, liczba przewożonych osób).
Natomiast gdy chodzi o polską opinię publiczną, obecnie bardziej zajmuje nas katastrofa smoleńska, jako coś, co zdarzyło się bardzo niedawno. Polacy, jak się wydaje, uważają też, że wypadek pod Smoleńskiem, w przeciwieństwie do sprawy ośrodka CIA, dotknął bezpośrednio Polski, Polaków i kluczowych postaci życia publicznego. To, że nie dyskutuje się o tej rangi wydarzeniu, kwestionującym praworządność i legalność działań naszych władz, świadczy jednak negatywnie o dojrzałości i sprawności polskiej demokracji.
* * Ireneusz C. Kamiński, adiunkt w Instytucie Nauk Prawnych PAN i na Uniwersytecie Jagiellońskim. Specjalizuje się m.in. w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
** Opracowali Jakub Stańczyk i Karolina Wigura.
**Tekst ukazał się w Kulturze Liberalnej z 22 listopada 2011 r. (nr 150) w ramach Tematu Tygodnia: " Łajdactwo zamiecione pod dywan? Tajne więzenia CIA a sprawa polska." Więcej tekstów - Adama Bodnara, Adama Krzykowsiego i Józefa Piniora CZYTAJ TUTAJ
Inne tematy w dziale Polityka
