2 września 1980r. powstał w Gdańsku Tymczasowy Komitet Założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów Polskich. W następnych dniach zawiązywały się w szkołach wyższych komitety założycielskie z charakterystycznym dodatkiem „niezależny”.
Dla tworzącej się organizacji korzenie stanowił niezależny ruch studencki końca lat 70-tych. Ważną rolę w formowaniu nowej organizacji odgrywali studenci związani z opozycją demokratyczną.
22 września w Warszawie odbyło się spotkanie przedstawicieli nowych zrzeszeń i związków. Wykluczono jednoczesną przynależność do Socjalistycznego Związku Studentów Polskich. W dniach 18-19 października na Politechnice Warszawskiej odbył się zjazd delegatów 59 komitetów założycielskich. Wybrano nazwę Niezależne Zrzeszenie Studentów. Po odrzuceniu przez Sąd Wojewódzki w Warszawie wniosku rejestracyjnego Ogólnopolski Komitet Założycielski NZS wystąpił 16 stycznia 1981r. o rejestrację do Ministerstwa Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki.
NZS domagał się samorządności i autonomii szkół wyższych. Żądał nowej ustawy o szkolnictwie wyższym i udziału studentów w opracowywaniu jej projektu, zwiększenia kompetencji ciał kolegialnych uczelni i rozszerzenia reprezentacji studentów w tych ciałach, wybieralności rektorów i dziekanów, samodzielności programowej szkoły wyższej, przywrócenia 5-letniego toku studiów. Domagał się zmiany zasad szkolenia wojskowego przez zastąpienie służby wojskowej absolwentów szkoleniem w czasie studiów, przywrócenia na uczelnię pracowników i studentów usuniętych z powodów politycznych, swobodnego wyboru lektoratów języków obcych, paszportów dla każdego obywatela. Postulował ograniczenie cenzury i udostępnienie zakazanych księgozbiorów.
Pod presją strajków studenckich i po długich negocjacjach w Łodzi władze zarejestrowały NZS 17 lutego 1981r.
NZS krzewił wolne słowo, prowadził biblioteki, wydawał książki, pisma i gazetki ( na Uniwersytecie Wrocławskim np. były to „Komunikat”, „W oczach Zachodu”, „Refleks”, „No więc…”, „Marabut”, „Woda na młyn”). Domagał się uwolnienia więźniów politycznych i organizował w ich obronie akcje protestacyjne. Organizował spotkania z działaczami opozycji i twórcami niezależnymi. Brał udział w pracach nad aktami prawnymi dotyczącymi środowiska akademickiego. Starał się o poprawę sytuacji materialnej studentów.
W dniach 3-5 maja 1981r. w Krakowie odbył się I Krajowy Zjazd NZS. Przewodniczącym został Jarosław Guzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
NZS stanowił istotną część ruchu „Solidarność”. Skupiał do 30 % ogółu studentów. Organizował strajki na uczelniach. Domagał się praw i wolności, którymi cieszyły się społeczeństwa Zachodu. Stanowił alternatywę dla komunistycznych młodzieżówek. Był zajadle atakowany przez reżimowe środki masowego przekazu.
Z chwilą wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981r. działalność NZS została przez władze zawieszona.
