MOTTO
„Odór przestępstwa, gangu i mafii unosi się nad Polską” – Donald Tusk, 24.02.2020
1. Hmm, od czego by tu zacząć? Może od jakości rządzenia.
Jedną z jej miar jest wynik finansów publicznych. Ci ciekawe, ekonomiści stworzyli wskaźnik, który pozwala porównać jakość różnych ekip rządzących. Wskaźnik ten eliminuje wpływ koniunktury gospodarczej i zjawisk jednorazowych na ostateczny odczyt po to, aby obiektywnie ocenić poszczególne gabinety. Wskaźnik ten nazywa się wynikiem strukturalnym.
Przyjęło się, że najczęściej wynik strukturalny dotyczy tzw. sektora GG (General Government; w Polsce używamy przydługiego terminu Sektor instytucji rządowych i samorządowych). GG to najszerszy agregat dotyczący finansów publicznych, stąd ten wybór wydaje się racjonalny.
W długim szeregu czasowym najpełniejsze dane nt. wyniku strukturalnego sektora GG dostarcza Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW). Wg tych danych najsłabszy wynik z ciągu ostatnich 25 lat przypada na okres 2009-2010.
A tak wyglądał nominalny wynik sektora GG:
2. Skąd taki wynik? Prześledźmy wydatki i dochody sektora finansów publicznych (SFP). Lata 2009 – 2011 to ogromna luka między dochodami i wydatkami. Od roku 2012 następuje stabilizacja, wydatki są skorelowane ze spadającymi dochodami tak, aby deficyt nie przekraczał 3%.
O wydatkach w tamtym okresie już kiedyś pisałem, pewnie do tego tematu wrócę (zwłaszcza do nieudolnego zarządzania długiem publicznym). Skupmy się jednak na dochodach.
3. Za około 40% dochodów SFP odpowiadają dochody podatkowe budżetu centralnego. W latach 2008-2016 były one realnie w trendzie spadkowym, silnie skorelowanym ze spadającymi realnie wpływami z VAT. Podatek od towarów i usług odpowiada bowiem za ok. 45% dochodów podatkowych budżetu.
4. Co zatem z tym VAT-em? Jeśli przeanalizujemy poniższy wykres, widać, że w latach 2008-2016 wpływy z VAT potrafiły spadać zarówno w ujęciu realnym (w relacji do PKB), jak i nominalnym - i to przy cały czas realnie i nominalnie rosnącym PKB. Spadała zatem efektywność podatkowa, co było związanie ze wzrostem tzw. luki VAT.
Czym jest luka VAT? To wolumen należnego podatku z VAT, który wskutek różnych przyczyn (np. wyłudzenia, szara strefa) nie został zapłacony. Luka VAT (podobnie jak inne luki podatkowe) jest więc stratą dla budżetu państwa (i szerzej – dla SFP – czy jeszcze szerzej – dla sektora GG).
5. Jak zatem kształtowała się wówczas luka VAT? Chronologicznie jako pierwsi o tym zjawisku alarmowali eksperci podatkowi z PricewaterhouseCoopers (PwC). Wg nich w latach 2008-2015 luka VAT wzrosła ok. 4-krotnie i w sumie wyniosła ok. 260 mld PLN.
6. Inną metodologię preferują Komisja Europejska, Najwyższa Izba Kontroli, Ministerstwo Finansów czy Centrum Badań Społeczno-Ekonomicznych (CASE). Ukazują oni lukę w relacji do należnego podatku VAT (VTTL, VAT Total Tax Liability). W tym ujęciu luka VAT wzrosła ok. 3 krotnie, by potem lekko spaść. W sumie w latach 2008-2015 wyniosła ok. 250 mld PLN.
7. Bardzo ciekawe ujęcie problemu luki VAT zaprezentowała ostatnio firma Ernst & Young (EY). Wg nich już w 2018 niemal wyeliminowano straty spowodowane wyłudzeniami VAT, które jeszcze w 2015 roku wynosiły 0,8% PKB.
Istotnym problemem pozostaje jednak szara strefa, co powinno wymusić teraz zmianę strategii fiskusa – większą promocję transakcji elektronicznych dla zminimalizowania obrotu gotówkowego.
8. NA KONIEC ZAGADKA – EY w tym samym raporcie oszacowali ogólną wysokość polskiej szarej strefy. Niemal zawsze w okresie 2004-2018 spadała ona rok do roku, były jednak 2 wyjątki, kiedy szara strefa wzrosła.
Jak zatem nazywa się premier, za rządów którego to nastąpiło?
(rozwiązanie na końcu notki)
DODATEK STATYSTYCZNY
Po dwóch dniach wrzucam jeszcze dwa nowe wykresy.
Najnowszy szacunek luki VAT wg MinFin:
Szacunek luki VAT wg ostatniego raportu Komisji Europejskiej:
ŹRÓDŁA i UWAGI:
Raport EY https://www.ey.com/pl/pl/newsroom/news-releases/news-ey-20200217-analiza-ey-szara-strefa-w-polsce
Wynik strukturalny sektora GG za MFW https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/index.aspx
Finanse publiczne za GUS https://bdm.stat.gov.pl/
Raport NIK https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/jak-minister-czuwal-nad-vat-em.html
Najnowszy szacunek MinFin https://twitter.com/MF_GOV_PL/status/1233049006776995840
Raport KE https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=2ahUKEwjro9Xu0vTnAhVvkIsKHR9KAdwQFjAAegQIBxAB&url=https%3A%2F%2Fec.europa.eu%2Ftaxation_customs%2Fsites%2Ftaxation%2Ffiles%2Fvat-gap-full-report-2019_en.pdf&usg=AOvVaw02eNzArYUQXAJ2uTotC9qu
Wciąż czekamy na publikację ostatecznych wyników z VAT za 2019. Szacunkowa luka VAT za poprzedni rok wyniosła ok. 1-1,1% (w relacji do PKB) oraz ok . 10-12% (w relacji do VTTL).
ROZWIĄZANIE ZAGADKI
Chyba bez zaskoczeń ;-)
