Po pierwsze, cóż to w ogóle jest liberalizm, jeśli nie napaść (rozumna czy błędna, to inna sprawa) na istniejący porządek społeczny? Prawda? Otóż moje odkrycie polega na tym, że polski liberalizm nie stanowi napaści na istniejący porządek rzeczy, jest zaś wystąpieniem przeciwko samej istocie naszych stosunków społecznych, przeciwko tym stosunkom, nie tylko przeciwko porządkowi, nie tylko przeciwko polskim porządkom, ale przeciwko samej Polsce. Mój liberał doszedł do tego, że neguje samą Polskę, czyli że nienawidzi i bije swoją matkę. Każde nieszczęście, każde niepowodzenie Polski wywołuje w nim śmiech budzi nieomal zachwyt. Nienawidzi obyczajów ludowych, polskiej historii, wszystkiego. Jeżeli jest dla niego jakieś usprawiedliwienie, to chyba takie, że nie rozumie, co czyni, i swoją nienawiść do Polski uważa za najpłodniejszy liberalizm (o, państwo często mogą spotkać u nas liberała, któremu przyklaskują inni, a który w istocie jest może najgłupszym, najbardziej tępym i niebezpiecznym konserwatystą, chociaż sam o tym nie wie!).
Tę nienawiść do Polski jeszcze nie tak dawno niektórzy nasi liberałowie uważali nieomal za prawdziwą miłość ojczyzny i chwalili się tym, że lepiej od innych rozumieją, na czym powinna ona polegać; teraz jednak stali się szczersi i unikają nawet tych słów: "miłość ojczyzny"; usunęli nawet samo pojęcie, jako szkodliwe i mało warte.
To fakt niezbity, twierdzę to stanowczo i... przecież trzeba było raz powiedzieć całą prawdę, prosto i otwarcie; ale fakt ten jest zarazem taki, który się nigdzie i nigdy od wieków nie zdarzał w żadnym narodzie, a więc jest to fakt przypadkowy i może przeminąć, z tym się zgadzam. Nigdzie nie może istnieć taki liberał, który by nienawidził własnej ojczyzny. Czymże więc to wytłumaczyć u nas? Tym samym co i przedtem - a mianowicie, że liberał polski nie jest jeszcze polskim liberałem; sądzę, że inne tłumaczenie jest niemożliwe
***
Powyższy tekst pochodzi w całośći z powieści Fiodoraq Dostojewskiego "Idiota". Zastąpiłem w nim słowa "Rosja, rosyjski", na "Polska, polski".
Powieść została napisana napisana w okresie 1867 - 1869 roku.
I takie tylko nachodzi mnie pytanie: jeśli Dostojewski odczuwał liberalizm jako nierosyjski, to jakiej narodowości byli jego zdaniem liberałowie?
Komentarze