TARNOWSKI: Polityka Chin wobec Kazachstanu

Łukasz Tarnowski

Ropa i woda na Jedwabnym Szlaku. Polityka Chin wobec Kazachstanu

Chiny określają swoje stosunki z sąsiednim Kazachstanem mianem „strategicznego partnerstwa”, co w języku chińskiej dyplomacji oznacza traktowanie ich jako priorytetowych w polityce zagranicznej Pekinu. Wydaje się to o tyle naturalne, że Kazachstan jest największą z postradzieckich republik Azji Środkowej, liczącym się producentem surowców energetycznych, a dodatkowo sąsiaduje bezpośrednio ze strategicznie ważnym i przy tym notorycznie niestabilnym, regionem Chin – położonym w północno-zachodniej części kraju Xinjiangiem. Pod powłoką dyplomatycznych uśmiechów i ciepłych słów kryją się jednak problemy i rozbieżności interesów, które bywają trudne do przezwyciężenia. Kluczowym czynnikiem wpływającym na relacje między Pekinem a Astaną pozostaje oczywiście Moskwa.

Początki relacji między Chinami a niepodległym Kazachstanem znaczyła spora doza nieufności. Należy pamiętać, że na terenie Chin, w targanym konfliktami etnicznymi Xinjiangu, mieszka licząca ponad milion grupa Kazachów, a stanowiący najliczniejszą w tym regionie narodowość Ujgurzy są, podobnie jak Kazachowie, turkijskim ludem wyznającym islam. Próba budowania narodowej tożsamości postradzieckiego Kazachstanu musiała zatem budzić w Pekinie pewien niepokój. Wprawdzie Pekinowi udało się uczynić „zwalczanie separatyzmu, ekstremizmu i terroryzmu” wspólnym (deklarowanym) celem Szanghajskiej Organizacji Współpracy – najważniejszej wielostronnej platformy dla stosunków chińsko-kazachstańskich, Astana (podobnie jak inni partnerzy w Azji Środkowej) zdaje się nie postrzegać tych kwestii z równą ostrością. Na polu współpracy wojskowej z Kazachstanem Chiny pozostają zresztą daleko w tyle za Rosją.

O wiele lepiej rozwijają się stosunki gospodarczo-handlowe, w których kluczową rolę odgrywają surowce energetyczne. Import ropy i gazu z Kazachstanu jest dla Chin ważnym elementem strategii dywersyfikacji źródeł tych surowców. Chociaż zachodni sąsiad nadal nie należy do czołówki ich dostawców, China National Petroleum Corporation jest już drugą co do wielkości firmą naftową w Kazachstanie. Budowa rurociągów łączących Kazachstan z Chinami oraz przejmowanie przez chińskie firmy kazachskich zasobów ropy i gazu nie postępują wprawdzie tak szybko, jakby tego zapewne życzył sobie Pekin (ze względu na interesy firm rosyjskich, zachodnich i pewną nieufność ze strony samej Astany), ale to właśnie pole dwustronnej współpracy zdaje się mieć najlepsze perspektywy rozwoju.

Stosunki chińsko-kazachstańskie skutecznie zmącić może jednak problem dostępu do wody. Dwie największe rzeki przepływające przez Kazachstan – Ili oraz Irtysz – mają swoje źródła w Chinach. W ostatnich latach, w związku z podejmowanymi przez władze w Pekinie wysiłkami na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego zachodnich regionów kraju (w tym Xinjiangu), zapotrzebowanie na wodę po chińskiej stronie granicy zaczęło szybko rosnąć. Chiny zatrzymują więc coraz więcej wody z Ili i Irtyszu, co stanowi poważne zagrożenie ekonomiczne i ekologiczne dla sporej części Kazachstanu. Uregulowanie tych kwestii może okazać się znacznie trudniejsze niż jakichkolwiek innych, choćby sporów granicznych, które udało się rozwiązać dość szybko, bo zaledwie po siedmiu latach od uzyskania przez Kazachstan niepodległości.

Rozbieżności interesów między Pekinem a Astaną jest więcej (np. w kwestii przyszłości Szanghajskiej Organizacji Współpracy), niemniej Chinom udało się już – jak się wydaje – zdobyć w Kazachstanie pozycję porównywalną jedynie z Rosją.

* Łukasz Tarnowski, sinolog i publicysta.