Na wstecznym biegu w kierunku przyszłości
Z filozofem polityki, Johnem Grayem, rozmawia Łukasz Pawłowski
Łukasz Pawłowski: Podczas swojego wystąpienia na konferencji „Solidarność i kryzys zaufania”, która odbyła się 11 października na Uniwersytecie Warszawskim, powiedział Pan, że „Europa cofa się do przyszłości” (Europe is moving back to the future). Proszę wyjaśnić, co Pan miał na myśli.
John Gray: Wielu obserwatorów sceny politycznej w ciągu ostatnich dziesięciu, dwudziestu lat wyrażało przekonanie, że oto w Europie, a nawet na całym świecie, jesteśmy świadkami narodzin nowego porządku politycznego, w którym państwo narodowe – w tej formie, w jakiej je znamy – zostanie podporządkowane jakiegoś rodzaju nowym instytucjom. Entuzjaści projektu europejskiego wierzyli, że Unia Europejska przestanie być organizacją międzyrządową i stanie się jednostką wykraczającą poza porządek państw narodowych. Niektórzy twierdzili nawet, że pod parasolem amerykańskiej potęgi militarnej narodzi się nowy, ogólnoświatowy rząd. Ogłaszano wówczas przekroczenie porządku instytucjonalnego właściwego nowoczesności.
Tymczasem kryzys finansowy, który nawiasem mówiąc znajduje się według mnie wciąż w początkowej fazie, pogrzebał marzenia o takim rozwoju wypadków. Podziały i zgrzyty pomiędzy południem Europy a, na przykład, Niemcami są tego doskonałym przykładem. Zamiast ogólnoeuropejskiego porządku mamy do czynienia z interwencjami dokonywanymi przez rządy narodowe w celu obrony swoich partykularnych interesów. Po raz kolejny jasne stało się to, co przez dłuższy czas próbowano tuszować – kluczowymi graczami na europejskiej scenie politycznej są nadal niezależne państwa narodowe. Nie tylko w biedniejszych częściach świata, lecz także w Europie nie udało się zatem przełamać układu instytucjonalno-politycznego wypracowanego w epoce nowoczesności. Tego rodzaju nadzieje okazały się pod każdym względem płonne, a projekt europejski poniósł klęskę.
A jaki los spotkał Pana zdaniem globalną wersję tej idei?
Możliwość stworzenia ponadnarodowego porządku na poziomie światowym zależy od uzyskania absolutnej przewagi jednego państwa nad innymi aktorami sceny politycznej. Nie widzę dziś podmiotu, który mógłby wziąć na siebie taką rolę. Stany Zjednoczone weszły już na drogę nieodwracalnego, według mnie, upadku. Chiny również nie są zdolne wziąć na siebie takiego ciężaru. Żyjemy obecnie nie w wielobiegunowym świecie, jak twierdzą niektórzy, ale w świecie całkowicie pozbawionym biegunów. Żadne z państw nie osiągnie w najbliższej przyszłości pozycji analogicznej do tej, jaką USA właśnie traci.
Na czym w takim razie ma polegać owo „cofnięcie się do przyszłości”?
Na powrocie do układu sił na arenie międzynarodowej, z jakim mieliśmy do czynienia pod koniec XIX i na początku XX wieku. Kilka krajów podzieliło się wówczas globalnymi wpływami. Wtedy jednak były to – poza Japonią i Stanami Zjednoczonymi – wyłącznie państwa europejskie. Dziś ten skład zmienia się na niekorzyść Europy, która wyraźnie traci na znaczeniu. Do grona najważniejszych państw świata dołączą za to Chiny, Indie, Brazylia i być może Rosja. Sytuacja więc w pewnym stopniu się powtarza, chociaż na scenie pojawili się nowi gracze...
*John Gray, angielski filozof polityki, uczeń Isaiaha Berlina i Michaela Oakeshotta. Pracował m.in. na Uniwersytecie Oxfordzkim, Uniwersytecie Harvarda, Yale i London School of Economics. W Polsce wydano m.in. jego „Liberalizm” (1986), „Dwie twarze liberalizmu” (2000), „Słomiane psy. Myśli o ludziach i innych zwierzętach” (2003), „Czarna msza: apokaliptyczna religia i śmierć utopii” (2007).
** Łukasz Pawłowski, doktorant w Instytucie Socjologii UW, członek redakcji „Kultury Liberalnej”.
Pełen zapis wywiadu w dziale "PYTAJĄC" nr 94 "KULTURY LIBERALNEJ".
„Kultura Liberalna” nr 94 (44/2010) z 26 października 2010 r.
Inne tematy w dziale Polityka
