MARS (3) - woda - blog T.S.

WIZJA ASTRONOMII PLASTYCZNEJ

WODA

W niejako przednaukowym etapie badania Marsa traktowano go jako starą, suchą, pozbawioną sił witalnych planetę (tak samo Wenus była jakby młodszą siostrą Ziemi - do pierwszych lat XX wieku uznawano, że na jej powierzchni pełnej moczarów i bagien istnieje, podobne do wymarłego z ery dinozaurów, życie roślinne i zwierzęce). Jedyne co mogło uratować ją, jej życie, zanikające życie, gasnącą biosferę, była woda. W 1877 r. G. Schiaparelli dostrzegł w teleskopie twory, nazwane (wcześniej przez G. Piazziego) kanałami. Poprzez nie domniemana cywilizacja Marsjan miała rozprowadzać korytami irygacyjnymi wodę z czap polarnych na obszar całej planety.

Jednak bliższe badania Marsa obaliły wszelkie tego typu złudzenia. Sonda Mariner 4 ukazała glob suchy i pustynny. Jednak wkrótce obraz kolejnej sondy, Mariner 9, był już inny. Podobnie utrwaliły to następne sondy aż do obecnych.

Wcześniej wspominałem, że Mars niegdyś był ciepły i wilgotny. Słusznie kojarzono z życiem właśnie wodę, bo ona, w stabilnych akwenach jest, jak się dziś uważa po wielu latach badań, niezbędna, aby ono zaistniało. Co jest dowodem takiej przeszłości Marsa i jak to się zmieniało?

Potwierdzeniem występowania ciekłej wody są różne formy powierzchni Marsa. Są to np.: pozbawione krawędzi kratery, twory polodowcowe, kanały po byłych rzekach, formacje erozyjne, osady i warstwy brzegowe i denne, wskazujące na obecność w przeszłości większych stałych zbiorników wodnych - jezior, a być może oceanu, wyspy-krople na drodze wypływu strumieni, pośrednio erozja eoliczna, piaskowa, właściwa na Ziemi dla wody, wyrównana powierzchnia niziny na północy (będąca jakby osadowym dnem wielkiego zbiornika wodnego) (sondy Mariner, Mars, Viking, Mars Globar Surveyor). Dowodem pośrednim jest również obecność niektórych minerałów, właściwych dla działalności hydrotermalnej, np. materiałów ilastych i związków soli, hematytów i węglanów(Vikingi, Mars Globa Surveyor, obserwacje teleskopowe, badania mineralogiczne). Jeśli chodzi o węglany, wyniki badań znanego marsjańskiego meteorytu ALH84001 wskazują, że zaobserwowane drobiny węglanowe i inne związki nie pojawiłyby się bez obecności wody. Duże znaczenie miały również obserwacje powierzchni Marsa z lądowników, np. ustawionych jednostronnie otoczaków i zlepieńców (sonda Pathfinder). Dodatkową listę w postaci już niemal sensacyjnych doniesień uzupełniły badania sondy Mars Global Surveyor, tak jakby aktywność wodna miała charakter współczesny, a w każdym razie zachodziła niedawno. Jakie to są dowody?

Oprócz potwierdzonych śladów aktywności wody w dalszej przeszłości, np. odkrytych przez poprzednie sondy, Mars Global Surveyor odkryła nowe formy, np. hydropodobne kanały i osuwiska, pokryte osadami koryta rzeczne (sama wielkość tych koryt wskazuje na związek z wodą), dalsze linie brzegowe (poziomice) zbiorników, które wyraźnie cofały się, ponownie obecność hematytu (inna sprawa, że niektórzy badacze nie wiążą ich koniecznie z występowaniem wody), charakterystyczne struktury podobne do znanych hydrologicznych formacji na Ziemi - szyt-nisza-koryto i stożek napływowy. Nie wyjaśniony jest fakt występowania tych form na zimniejszych terenach Marsa. Ponadto zaobserwowano większą liczbę dopływów do zbiornika, np. spływy z terenów wyższych na niższe, liczne niby-strumienie pokrywające młode tereny wydmowe (wiadomo, że jest to nietrwała forma powierzchni), wielokrotne epizody ściekania wody.

Problemem do dziś nie zgłębionym jest dlaczego i gdzie znikła woda z dawnego Marsa. Niewątpliwie, jak wspomniałem, część uszła w przestrzeń kosmiczną. Sporo jest jej w wiecznej zmarzlinie pod powierzchnią. Uważa się, że gdyby całą wodę z wierzchniej warstwy odgazować i skropić, utworzyłaby ona na całej powierzchni planety ocean o grubości 130 m. Gdyby zaś skroplić wodę z biegunów, ocean osiągnąłby głębokość 40 m; niektórzy uważają, że woda znajduje się czasem tuż pod powierzchnią, inni, że na głębokości kilometrów. Część jej obecna jest też w postaci pary wodnej.

Powyższy rysunek autora przedstawia przyszłą eksplorację Marsa.

Prace ziemne wokół siedlisk

Materiały źródłowe:

T. Z. Dworak, K. Rudnicki, "Świat planet", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.

J. S. Kargel, R. G. Strom, "Globalna zmiana klimatu na Marsie", "Świat Nauki", 1997, nr 1.

P. Moskal, "Woda na Marsie", "Astronautyka", 2000, nr 4.

P. Moskal, "Czy na Marsie istniały kiedyś jeziora?", "Astronautyka", 2001, nr 1.

H. Y. McSween, Jr., "Od gwiezdnego pyłu do planet", Prószyński i S-ka, Warszawa 1996.

G. Musser, "Ale kanał!", "Świat Nauki", 2000, nr 11.

K. Rochowicz, "Woda na Marsie?", "Urania - Postępy Astronomii", 2000, nr 5.

M. Różyczka, "Lodowy biegun Marsa" , "Wiedza i życie", 1999, nr. 4.

M. Różyczka, "Marsjański ocean", "Wiedza i Życie", 2000, nr 2.