PAN TADEUSZ ZAKOPANE: 10 kwietnia 1940, 10 kwietnia 2010, 10 kwietnia 2019 co dalej z ...?

Trudno uwierzyć, że pensjonat o mickiewiczowskiej nazwie „Pan Tadeusz”, stojący do dzisiaj w zacisznej dzielnicy Zakopanego, restauracja na Gubałówce czy tatrzańskie schronisko na Kalatówkach to niemal świadkowie jednego z najmroczniejszych epizodów w dziejach Polski. Ponad 70 lat temu tutaj, w Zakopanem, zapadały ustalenia, których finałem była zbrodnia katyńska czy też przeprowadzona przez Niemców tzw. akcja AB, polegająca na wymordowaniu polskiej inteligencji. (AB - potoczna nazwa tzw. Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej - niem. Ausserordentliche Befriedungsaktion, którą okupanci niemieccy przeprowadzili na terytorium Generalnego Gubernatorstwa między majem a lipcem 1940). Nazistowska akcja AB została dzięki tej konferencji skoordynowana z radziecką akcją rozstrzeliwania jeńców w Katyniu, Twerze i Charkowie oraz więźniów w Bykowni i Kuropatach pod Mińskiem.

Zakopiański wątek współpracy Gestapo z NKWD nie jest powszechnie znany. Opisał go zmarły w 2006 roku Henryk Jost w „Zakopanem czasu okupacji”. Teksty na ten temat pojawiały się okazjonalnie w prasie, a na ciekawe aspekty przebiegu zakopiańskiej Konferencji wskazywali, także już nieżyjący, kapelan rodzin katyńskich ksiądz Zdzisław Peszkowski i Stanisław Zdrojewski, autorzy teksu „Oprawcy podali sobie ręce” opublikowanego w „Naszym Dzienniku” z 22. lutego 2000 roku. Można też odnaleźć wzmiankę o Konferencji w przewodniku po Zakopanem Macieja Pinkwarta.

Jacek Ptak

https://www.youtube.com/watch?v=KpWiBfNujjo

http://jacekptak.nazwa.pl/pdf/Konferencja.pdf

http://jacekptak.nazwa.pl/konferencja.html

Kulisy III Konferencji Metodycznej Gestapo - NKWD w Zakopanem.

Galeria fotografii

Pokaz slajdów

pobierz tekst w wersji pdf.

eques polonus sum: 17 września 1939. Agresja sowiecka na Polskę

adam-edward-lipinski.blogspot.com

Książka Jerzego Łojka, pod tytułem "Agresja 17 wrzesnia 1939" w sposób bardzo kompetentny przedstawia wszystkie okolicznośi agresja ZSRR na ...

https://pl.wikipedia.org/wiki/Konferencje_Gestapo-NKWD

Konferencje Gestapo-NKWD

Konferencja oficerów Wehrmachtu i Armii Czerwonej w Polsce. Gabinet w Urzędzie Wojewódzkim w Brześciu

Dokument tajnego protokołu dodatkowego z dnia 28 września 1939 roku dotyczącego koordynacji działań antypolskich z podpisami stron: Wiaczesław Mołotow i Joachim von Ribbentrop – tekst rosyjski

Strefy interesów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i III Rzeszy na terytorium II Rzeczypospolitej zgodnie z ustaleniami tajnego protokołu dodatkowego do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku

Willa „Pan Tadeusz” w Zakopanem, jedno z miejsc, gdzie odbywały się konferencje metodyczne Gestapo-NKWD w 1940 roku

Konferencje Gestapo-NKWD – seria konferencji pomiędzy Gestapo a NKWD odbytych w latach 1939–1941, których celem była wymiana informacji i doświadczeń w zwalczaniu polskiego ruchu oporu, eliminacji polskiej inteligencji i elity przywódczej na ziemiach wcielonych do III Rzeszy oraz ZSRR po kampanii wrześniowej.

Spis treści

1 Początki współpracy

2 Historia współpracy

3 Zakres współpracy

4 Skutki współpracy sowiecko-niemieckiej dla Polaków

5 Film

6 Zobacz też

7 Przypisy

8 Bibliografia

Początki współpracy

Po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 oraz wspólnej inwazji Niemiec oraz ZSRR na Polskę kraj został podzielony na dwie części. W Brześciu nad Bugiem 23 września 1939 odbyła się wspólna niemiecko-radziecka defilada z okazji zwycięstwa nad Polską. W dniu 28 września 1939 został podpisany w Moskwie traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR, w którym dokonano czwartego rozbioru ziem polskich. Granice ustalono na linii Sanu, Bugu, Narwi i Pisy. Tajne załączniki tego traktatu przewidywały współpracę Gestapo i NKWD w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych głosząc: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu.” Stało się to podstawą do wzajemnej współpracy policji oraz sił bezpieczeństwa obu okupantów, przybierając formę czterech tematycznych konferencji, które odbyły się w latach 1939–1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.

Historia współpracy

Informacja Tadeusza Komorowskiego – komendanta Krakowsko-Śląskiego Obszaru Związku Walki Zbrojnej[1]:

„

W marcu 1940 roku sztab mój otrzymał wiadomość, że do Krakowa przybyła specjalna komisja NKWD, aby uzgodnić z Gestapo wspólne działania przeciwko polskiemu ruchowi podziemnemu. (...) Narady trwały kilka tygodni.

”

Niemieccy narodowi socjaliści współpracowali z radzieckim NKWD w dziele eksterminacji narodu polskiego. Wyrazem daleko posuniętej kooperacji były wspólne konferencje Gestapo i NKWD.

Pierwsza z nich miała miejsce w Brześciu nad Bugiem 27 listopada 1939 roku. Jej tematem przewodnim były metody zwalczania w zarodku przez obu okupantów konspiracji niepodległościowej.

Druga konferencja NKWD i Gestapo odbyła się pod koniec listopada 1939 roku w Przemyślu. Jej tematyka została poszerzona o problem wymiany jeńców polskich oraz metodykę eksterminacji polskiej ludności. Podczas tej konferencji na mocy rozkazu Stalina przekazano Hitlerowi m.in. 150 komunistów niemieckich[2].

Następna konferencja odbyła się w Zakopanem, które zostało zajęte 2 września 1939 przez wojska słowackie, a dopiero 27 listopada 1939, w dniu pierwszej konferencji Gestapo-NKWD w Brześciu, oficjalnie przekazane Niemcom. 20 lutego 1940 roku rozpoczęła się w Zakopanem w willach „Pan Tadeusz” oraz „Telimena” trzecia metodyczna konferencja NKWD i Gestapo[3]. Według niektórych źródeł na początku lutego 1940 roku doszło do tajnego spotkania Heinricha Himmlera i Ławrientija Berii w pałacyku myśliwskim Hermanna Göringa w Romintach w Puszczy Rominckiej, gdzie prowadzono rozmowy o eksterminacji społeczeństwa polskiego i zwalczaniu polskiego ruchu oporu[4]. Wspólne plany eksterminacyjne konstruowano do 4 kwietnia 1940. W marcu 1940 kolejna podkonferencja miała miejsce w Krakowie.

George Watson z University of Cambridge uważa, że los polskich oficerów w niewoli radzieckiej został przesądzony na wspólnych konferencjach NKWD i Gestapo[5]. Duże znaczenie wspólnym konferencjom NKWD i Gestapo przypisuje także Robert Conquest w pracy Stalin: Breaker of Nations[6].

Zakres współpracy

Współpraca obejmowała:

Wymianę informacji między ZSRR oraz III Rzeszą na temat polskiej konspiracji.

Eliminację polskiej elity przywódczej oraz polskiej inteligencji.

Działania zmierzające do wynarodowienia Polaków w celu pozbawienia ich tożsamości narodowej i włączenie populacji narodowości polskiej w narody obu krajów w ramach germanizacji bądź rusyfikacji.

Skutki współpracy sowiecko-niemieckiej dla Polaków

Niemcy ułożyli dla Polski tzw. Generalny Plan Wschodni – wielki plan germanizacji oraz eliminacji ludności polskiej. Bezpośrednim efektem współpracy między Gestapo a NKWD była wymiana informacji na temat personaliów i pobytu przedstawicieli polskiej inteligencji. Dane te posłużyły do planowo przeprowadzanych masakr intelektualistów w Akcji AB „Ausserordentliche Befredungsaktion”, w której zgładzono ponad 8 tys. najwybitniejszych przedstawicieli polskiej inteligencji, oraz tzw. Intelligenzaktion w szeregu jej regionalnych etapów jak: Sonderaktion Krakau – akcja eliminacji krakowskiej inteligencji, Sonderaktion Lublin – eliminacja lubelskiej inteligencji, Intelligenzaktion Pommern – eliminacja polskiej inteligencji na Pomorzu, Intelligenzaktion Schlesien – eliminacja polskiej inteligencji na Górnym Śląsku itd.

Podobne cele na okupowanych przez siebie terenach realizowali Sowieci.

Film

Problem współpracy Gestapo z NKWD stał się kanwą cyklu dokumentalnego pt. „NKWD – GESTAPO: małżeństwo z rozsądku” z roku 2009 w reżyserii Haliny Samojłau według scenariusza Uadimira Samojłau[7][8].

Zobacz też

Operacja polska NKWD (1937–1938)

Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)

Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)

Przypisy

Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, Londyn 1970, t. 1, s. 174.

Laurence Rees, World War Two Behind Closed Doors, [London]: BBC Books, 2008, ISBN 978-0-56-349335-8, OCLC 271086205.

Zmowa. IV rozbiór Polski, Andrzej Leszek Szcześniak, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1990, s. 208, ISBN 83-7001-338-4, OCLC 834095573.

U. Neumärker, V. Knopf, Görings Revier: Jagd und Politik in der Rominter Heide, Berlin 2007, s. 210; E. Petruškevičius, Mūsų paslaptingoji „taiga”, [w:] Šaltinis, Nr 1(8) z 2007 r. [1] (lit.) [E. Pietruszkiewicz, „Wędrując przez polską tajgę”, [w:] Šaltinis, Nr 1(8) z 2007 r., s. 26–27 [2] (pol.)] oraz Tajemnice Puszczy Rominckiej i Lasu goldap.pl [dostęp 2011-06-30]. Informacje o tym spotkaniu są oparte m.in. na złożonych po wojnie zeznaniach SS-Hauptsturmführera Waldemara Macholla, który w roku 1940 dowodził niemieckim posterunkiem granicznym w Suwałkach (por. Shared history, divided memory: Jews and others in Soviet-occupied Poland 1939–1941, Lipsk 2007, s. 327 [3]), a następnie pełnił funkcję pierwszego szefa Gestapo w okręgu białostockim (por. S. Bender, The Jews of Bialystok during World War II and the Holocaust, Lebanon (New Hampshire) 2008, s. 101 [4]).

George Watson, Rehearsal for the Holocaust?, 1981.

Robert Conquest, Stalin: Breaker of Nations, New York 1991.

„NKWD – GESTAPO: małżeństwo z rozsądku” na stronach TVP.

Film „NKWD-Gestapo – Braterstwo krwi” zwiastun na stronach VOD.

Bibliografia

Zobacz w Wikiźródłach tekst

Traktatu o granicach i przyjaźni między III Rzeszą a ZSRR 28 września 1939 r. z tajnymi protokołami

Ks. Józef Dębiński, Decyzja władz sowieckich z 5 marca 1940 r. o zagładzie polskich jeńców wojennych, Tygodnik Katolicki Niedziela (pol. • ros.)

Louis Robert Coatney, The Katyn Masacre: An Assessment of its Significance as a Public and Historical Issue in the United States and Great Britain, 1940-1993, 1993 (ang.)

Lebedeva, A. Cienciala, W. Materski, Katyn: a crime without punishment, Yale University Press, 2007;

Darek Janowski, Na Czukotce nikt nie przeżył

Stenton, M. Radio London and Resistance in Occupied Europe, Oxford,2000.

Robert Conquest: Stalin: breaker of nations. Nowy Jork: Viking, 1991. ISBN 0-670-84089-0.

Tadeusz Bor-Komorowski: The Secret Army. Nowy Jork: Macmillan, 1951. OCLC 1524738.

http://jacekptak.nazwa.pl/konferencja.html

Dzieje Podhala w czasie drugiej wojny światowej pełne są elementów heroicznych. Należy do nich chociażby działalność kurierów tatrzańskich, grup konspiracyjnych czy też całych oddziałów partyzanckich. Codziennie też polska ludność okolic Zakopanego i Nowego Targu musiała radzić sobie z trudem życia pod okupacją.

Po podpisaniu w Moskwie 28. września 1939 roku niemiecko – radzieckiego traktatu o granicach i przyjaźni doszło do serii spotkań wysokich przedstawicieli politycznych obu okupantów. Celem była koordynacja metod zwalczania polskiego ruchu oporu. Na miejsce III Konferencji Metodycznej Gestapo – NKWD wybrano Zakopane.

NKWD – (ros. Narodnyj Komissariat Wnutriennych Dieł) Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych stanowił najwyższy organ władz bezpieczeństwa w ZSRR. Został on utworzony przez Włodzimierza Lenina w 1917 roku. Nie odgrywał jednak większej roli aż do 1934 roku, kiedy włączono do niego GPU (Państwowy Zarząd Polityczny), czyli policję polityczną. NKWD posiadał własne formacje milicyjne i wojskowe, a jednocześnie miał kompetencje wydawania wyroków w sprawach politycznych, więc praktycznie sprawował kontrolę nad całością życia społecznego.

Za rządów Józefa Stalina NKWD było głównym narzędziem terroru wobec obywateli. NKWD nadzorował sieć obozów pracy dla milionów więźniów, czyli tzw. Gułag. NKWD kierowali: Gienrich Jagoda (do 1936), Nikołaj Jeżow (do 1938) i Ławrientij Beria. W czasie wojny z Niemcami z resortu wyłączono policję polityczną, czyli KGB. Po wojnie działał on także na terenach zajętych przez ZSRR, między innymi w Polsce, gdzie pomagał nowym władzom komunistycznym w zwalczaniu opozycji. W 1946 roku NKWD przekształcono w Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Zebranie „Rady Obrony Generalnego Gubernatorstwa”, które nadało bezpośredni impuls do przeprowadzenia „Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej” odbyło się 2. marca 1940 – trzy dni przed posiedzeniem Biura Politycznego, podczas którego podjęto decyzję o wymordowaniu polskich oficerów przetrzymywanych w obozach specjalnych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Obu zbrodni również dokonano w stosunkowo niewielkim odstępie czasu. Ponadto, według niektórych źródeł, w okresie poprzedzającym Akcję AB oraz mord katyński (przełom pierwszego i drugiego kwartału 1940 roku) nastąpiło wyraźne zacieśnienie współpracy na linii Gestapo - NKWD. Odbyły się bowiem wówczas dwustronne konferencje w Zakopanem i Krakowie.

Zdjęcia i protokoły z zakopiańskiej konferencji zostały upublicznione po raz pierwszy przez rosyjską historyk w „Moskowskich Nowostiach” w numerze 13. z 1990 roku. Niestety dalszy proces ujawniania dokumentów dotyczących tych wydarzeń został przerwany. Pomimo tych trudności, kolejne ustalenia przybliżają wyjaśnienie sprawy, a co jest szczególne ciekawe, ciągle pojawia się w nich Zakopane, jako jedna z miejscowości, gdzie zapadały najważniejsze uzgodnienia. Natalia Lebiedewa i Wojciech Materski w numerze 10. „Zeszytów Katyńskich” z 1999 r. piszą: „Bezpośrednio po trzeciej, zakopiańskiej naradzie służb specjalnych NKWD i Gestapo w marcu 1940 roku przeprowadzona była druga masowa deportacja oraz akcja wymordowania jeńców wojennych z trzech obozów specjalnych, jak tez więźniów z więzień tzw. Białorusi Zachodniej i Ukrainy Zachodniej”.

Zakopane zostało zajęte przez zmotoryzowane oddziały niemieckie 1. września 1939 roku około godziny 14. Od 2. września administrację wojskową w stolicy polskich Tatr sprawowały jednostki słowackie. Po wycofaniu się w połowie września oddziałów naszych południowych sąsiadów rozpoczęły się niepodzielne rządy niemieckiego okupanta.

Miejscowość turystyczna mająca dobre połączenie komunikacyjne, rozbudowaną infrastrukturę uzdrowiskową, usytuowana na granicy z kontrolowaną przez Niemców Słowacją, nadawała się świetnie na miejsce organizacji konferencji. Zakopane było od dawna rozpracowywane przez niemiecki wywiad. Henryk Jost w „Zakopanem w czasie okupacji” pisze: ”Przedwojenny wywiad niemiecki z wszelką pewnością wytypował dawno Zakopane jako ważny i dogodny punkt, nadający się doskonale na siedzibę agentów wywiadu”. Niewątpliwie przewodził temu towarzystwu Witalis Wieder, od dawna zadomowiony w stolicy polskich Tatr. Zakrawa na paradoks, że był on kapitanem rezerwy Wojska Polskiego i przewodniczącym Związku Oficerów Rezerwy w Zakopanem.

Niemiecki agent organizował przed wojną obchody polskich rocznic niepodległościowych. Był także jednym z głównych koordynatorów obsługi logistycznej Konferencji Gestapo - NKWD, a dysponując siecią gastronomiczną żywił uczestników zakopiańskich obrad. Zarekwirował on dla siebie pomieszczenia „Watry”, gdzie prowadził kawiarnię oraz „Bauern Schenke”, czyli „szynk chłopski” (oczywiście oba zakłady były tylko dla Niemców – „Nur fűr Deutsche”). Później przejął także bar - restaurację Bielatowiczów przy ul. Zamojskiego, gdzie urządzono winiarnię dla Niemców „Deutsche Winzerstube”.

Gdy już wytypowano Zakopane jako potencjalne miejsce zorganizowania Konferencji, 7. grudnia 1939 r. zawitała pod Giewont delegacja z generałem Iwanem Masliennikowem, zastępcą samego Ławrientija Berii do spraw wojskowych NKWD. Oficjalnie delegacja używała szyldu „komisji delimitacyjnej”, która miała ustalić granice pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem, a terenami Polski zaanektowanymi przez Związek Sowiecki. W rzeczywistości było to kolejne robocze spotkanie Gestapo – NKWD. Powitanie sojuszniczej delegacji odbyło się z wielką pompą. Wspaniałą bramę wjazdową, pamiątkę po zawodach FIS zdobiły, potężnych rozmiarów flagi ze swastyką oraz sierpem i młotem. Po tygodniowych obradach sowiecka delegacja opuściła Zakopane. Tatrzański kurort doskonale nadawał się do zorganizowania konferencji policji politycznych obu sojuszniczych państw.

Według niektórych źródeł na początku lutego 1940 roku doszło do tajnego spotkania Heinricha Himmlera i Ławrientija Berii w pałacyku myśliwskim Hermanna Göringa w Romintach (obecnie Krasnolesie) w Puszczy Romnickiej, gdzie prowadzono rozmowy o eksterminacji społeczeństwa polskiego i zwalczaniu polskiego ruchu oporu. Wspólne plany eksterminacyjne konstruowano do 4. kwietnia 1940. W marcu 1940 kolejna podkonferencja miała miejsce w Krakowie.

Po tym preludium w marcu 1940 r. rozpoczęły się najtajniejsze obrady. Zakopane było już wyraźnie naznaczone piętnem okupacji, na rogach ulic widniały dwujęzyczne tabliczki ze zmienionymi nazwami. Na miejsce spotkania wybrano willę „Pan Tadeusz”. Korzystano także z pobliskiej willi „Telimena”, która stanowiła organizacyjne zaplecze obrad.

W konferencji uczestniczyli najwybitniejsi specjaliści policji politycznych obu państw. Niestety obecny stan wiedzy uniemożliwia przedstawienie listy uczestników. W publikacjach powtarza się kilka nazwisk. Wśród przedstawicieli NKWD figuruje m.in. Rita Zimmerman, która zbrodniczy staż odbywała na stanowisku komendantki kopalni złota na Kołymie, a wśród gestapowców – Adolf Eichman, który już wtedy miał duże doświadczenie w eksterminacji Żydów. Podczas Konferencji zawitał do Zakopanego także Generalny Gubernator Hans Frank.

Niestety, świadków zewnętrznej oprawy zakopiańskiej konferencji pozostało już niewielu, a przebieg ostatnich dni okupacji niemieckiej w Zakopanem zatarł tropy tych tajemniczych wydarzeń. Według Jana Krupskiego, który w czasie okupacji pracował na zakopiańskiej kolei, archiwa stacji wywieźli Niemcy do Krakowa. Schronisko na Kalatówkach natomiast zostało doszczętnie splądrowane przez sowieckich „wyzwolicieli”, którzy ukradli nawet urządzenia sanitarne z wannami włącznie. Mówi o tym Jan Krupski, który należał do grupy zakopiańczyków usiłującej zabezpieczyć ten obiekt przed rabunkiem po opuszczeniu Podhala przez Niemców.

Jacek Ptak

http://www.wykop.pl/ramka/4795025/bylem-w-gestapo/

Polaka o niemieckim nazwisku, którego rodzina podpisała folkslistę zwerbował do współpracy komendant obwodu AK Sanok - kpt. Adam Winogrodzki. Probst pracując w SS i uczestnicząc w przesłuchaniach oraz naradach przekazywał AK ważne informacje dotyczące działań i planów gestapo. Trzymająca w napięciu opowieść o czasach wojny i ludzkich wyborach. ZWIŃ