Haydn - Symfonia Londyńska D-dur nr 104 - blog classical

Józef Haydn przez 30 lat służył na dworze książąt Esterhazy. Rodzina Esterhazy była jedną z najbogatszych i wpływowych familii w Cesarstwie Austriackim. Posiadała ogromne posiadłości ziemskie, zwłaszcza na Węgrzech. Mimo pochodzenia węgierskiego zawsze byli wierni Habsburgom, za co też cieszyli się ich względami.

Książę Pál Antal (1711–1762) oraz jego następca Miklós József (1714–1790) byli wielkimi miłośnikami muzyki. Stworzyli, a potem bardzo dbali o własną orkiestrę. Była to orkiestra na bardzo wysokim poziomie, z świetnymi instrumentalistami. Haydn z czasem wypracował sobie bardzo wysoką pozycję na dworze. Koncerty i różne inne imprezy muzyczne były sławne nie tylko w całej Austrii, ale i w Europie.

W 1790 roku głową rodu Esterhazy został Anton (Antal), (1738–1794). Ten, rzadkość w rodzinie, nie miał w ogóle słuchu. Muzyka dla niego nic nie znaczyła. Nic dziwnego, że rozwiązał orkiestrę, zaprzestał organizowania koncertów. Muzyczna atmosfera dworu odeszła. Książę uznał znaczenie Haydna i pozostawił go na służbie, płacąc mu dotychczasowe wynagrodzenia. Zwolnił go jednak z obowiązków – Haydn mógł robić co chciał. Haydn nie miał zamiaru wałkonić się i odpoczywać.

Wieść o zmianie sytuacji Haydna dotarła szybko do Londynu. Tam przebywał Johann Peter Salomon (1745 – 1815). Był on niemieckim skrzypkiem, kompozytorem, dyrygentem, a przede wszystkim obrotnym impresario. Salomon urodził się w Bonn. Jego ojciec był oboistą. Uczył się na skrzypcach i już w wieku 12 lat grał w orkiestrze na dworze Henryka Pruskiego. Skomponował wiele prac dla tej orkiestry, w tym opery i oratorium. W 1780 roku wyjechał do Londynu, gdzie zyskał sławę jako wirtuoz skrzypiec. Oprócz kariery wiolinistycznej dał się poznać jako kompozytor, ale głównie jako organizator koncertów i twórca dobrych orkiestr. W londyńskim świecie muzycznym odgrywał istotną rolę.

Johann Peter Salomon

Salomon zrobił rzecz niezwykłą. Bez wielkiego namysłu wybrał się w miesięczną podróż do Wiednia. Udał się do Haydna i zaproponował mu wyjazd do Anglii. Zamówił u niego sześć symfonii i 20 mniejszych form. Haydn miał też dyrygować orkiestrą na wielu koncertach. Warunki finansowe były znakomite. Nic dziwnego, że Haydn przyjął ofertę. Na początku grudnia 1790 roku wyruszyli razem do Londynu. Przybyli w Nowy Rok 1791 roku.

Hanover Square, London

Haydn przebywał w Anglii 18 miesięcy. Był to jego wielki triumf. Wszędzie był fetowany i traktowany jak geniusz. Charles Burney napisał i opublikował poemat na jego cześć. W lipcu 1791 roku Haydn został uhonorowany tytułem Doktora Muzyki na Uniwersytecie w Oxfordzie. Feta z tej okazji trwała 3 dni.

Sheldonian Theatre, Oxford, gdzie fetowano Haydna

Nowe przyjemne wrażenia, współpraca z bardzo dobrymi orkiestrami i powszechny szacunek pobudziły Haydna do efektywnej pracy kompozytorskiej. Zgodnie z umową z Salomonem napisał sześć symfonii, które dyrygował z wielkim powodzeniem. Były to:

Symphony No. 93 D dur

Symphony No. 94 G dur “Surprise”
Symphony No. 95 C dur
Symphony No. 96 D dur “Miracle”
Symphony No. 97 C dur
Symphony No. 98 B dur.

Wyprawa okazała się również sukcesem finansowym. Haydn w lipcu 1792 roku wrócił do Austrii bogatszy o 5.000 guldenów, co było dużą sumą. Napisał w swoim diariuszu: „Za jednym razem zarobić tak dużo można tylko w Anglii”. Haydn wracał przez Bonn, gdzie spotkał się z młodym Beethovenem. Zaproponował mu lekcje kompozycji i kontrapunktu w Wiedniu. Beethoven przybył do Wiednia, ale po kilku lekcjach nauka została przerwana. Nie wiadomo co się nie udało.

W sierpniu 1793 roku Haydn kupił dom w Gumpendorf koło Wiednia. Dom ten upatrzyła sobie jego żona w czasie gdy Haydn przebywał w Londynie. Dom był kosztowny, więc Haydn pomyślał o drugiej wyprawie na Wyspy Brytyjskie. W styczniu 1794 roku wraz z swoim kopistą i towarzyszem Johannem Elsslerem wybrali się w podróż.

Dom Haydna w Gumpendorf

Wiosenny sezon koncertowy okazał się ponownie wielkim sukcesem. Haydn podczas drugiego pobytu w Londynie napisał kolejne sześć symfonii. Druga z nich "Military Symphony", stała się najpopularniejszą symfonią podczas jego życia. Wszystkie zostały wykonane pod dyrekcją kompozytora, wywołując entuzjazm słuchaczy.

1 stycznia 1795 roku Haydna spotkał olbrzymi zaszczyt – jego utwory zostały włączone do programu "Ancient Concerts". Był jedynym kompozytorem, którego uhonorowano w ten sposób, za jego życia. Po tym koncercie Książę Walii Jerzy zaprosił go na dwór królewski. Wiosną Haydn grał, śpiewał i dyrygował na koncertach, z różnych okazji, na dworze króla Jerzego III. Organizował je Książę Walii, a odbywały się w Carlton House. Król i królowa Charlotte upodobali sobie muzykę Haydna i gorąco go namawiali do pozostania w Londynie. Oferowali mu nawet mieszkanie w Windsorze. Haydn był jednak zdecydowany do powrotu do domu i żony.

Książę Walii, późniejszy Król Jerzy IV

Dwukrotny pobyt w Londynie przyniósł wiele świetnych kompozycji. Haydn napisał ponad 200 utworów. Poza 12 symfoniami były to pieśni, kwartety smyczkowe, koncerty fortepianowe oraz opera „Orpheus". Symfonie to:

Symphony No. 99 Es dur
Symphony No. 100 G dur “Military”
Symphony No. 101 D dur “Clock”
Symphony No. 102 B dur
Symphony No. 103 Es dur “Drum Roll”
Symphony No. 104 D dur.

Początkowo wszystkie symfonie nazywano londyńskimi. Z biegiem czasu nazwa ta została przypisana do symfonii ostatniej, 104. Była to zresztą ostatnia symfonia, którą napisał Haydn.

Symfonia Londyńska D-dur (London Symphony) składa się z następujących części:

1. Adagio; Allegro

2. Andante

3. Menuetto: Trio

4. Finale: Spiritoso.

Orkiestracja: 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, 2 rogi, 2 trąbki, kotły i smyczki.

Symfonia została po raz pierwszy wykonana 4 maja 1795 roku w London's King's Theatre. Dyrygował sam Haydn, a w programie była jeszcze symfonia Militarna nr 100, którą publiczność już znała. Koncert był jednym z największych triumfów Haydna w Londynie.

Dramatyczne i władcze otwarcie w d-moll, w wolnym tempie, pierwszej części symfonii prowadzi do żwawego Allegro już w głównej tonacji D-dur. Występuje tylko jeden temat, drugi jest jego powtórzeniem w tonacji A-dur. Temat ten jest dość intensywnie przetwarzany.

Andante uwydatnia prosty, okazały temat, który jest trakcie harmonicznej i melodycznej podróży, wzruszającej i głębokiej.

Menuet trzeciej części przetworzony jest elegancko w trakcie centralnej sekcji, czyli Trio. Interesujące są frazy odgrywane przez instrumenty dęte drewniane.

Jak w wielu symfoniach poprzednich, Haydn w Finale wykorzystał elementy muzyki ludowej. Główny motyw tej części wywodzi się z ludowej piosenki chorwackiej "Oj Jelena", którą Haydn usłyszał podczas pobytu w Eisenstadt, zimowej rezydencji Esterhazych.