Janusz Jarosławski Janusz Jarosławski
386
BLOG

Dania w pigułce

Janusz Jarosławski Janusz Jarosławski Historia Obserwuj temat Obserwuj notkę 2

Dania, trochę zapomniany i nie doceniany kraj europejski, który przez ponad tysiąc lat swojej historii odgrywał kluczową rolę w  istotnych wydarzeniach historii Europy. Początków tego państwa należałoby doszukiwać się gdzieś na przełomie V i VI wieku kiedy to plemiona normańskie, opuściwszy południowe tereny dzisiejszej Szwecji na stałe zasiedliły półwysep Jutlandzki. Znajdując tam dogodne do życia warunki, poszczególne plemiona organizowały łupieżcze wyprawy morskie, terroryzując wybrzeża Wysp Brytyjskich, Europy Kontynentalnej począwszy od Morza Śródziemnego po Bałtyk a z jego wschodnich krańców, rzekami docierając aż po Krym. Natomiast w Europie Zachodniej, podbojom służyły Sekwana i Ren. Nie były to jednak wyłącznie krótkotrwałe najazdy. Tam gdzie było to możliwe, nakładano na podbite ludy obowiązek płacenia trybutu a nawet przywódcy plemienni przejmowali władzę tworząc lub współtworząc nowe organizmy państwowe. Ostatnie badania naukowe (m. in. znalezisko złotego skarbu na Bornholmie, zwanego pierwotnie Burgundenholm – ziemią Burgundów) potwierdzają także germańskie korzenie Merowingów, których ostatni władca, Dagobert II, został zamordowany w 679 roku na zlecenie  protoplasty dynastii Karolingów.

W X wieku, za panowania Haralda I Sinozębego, Dania oficjalnie przyjmuje chrześcijaństwo aby w XI wieku Kanut Wielki przekształcił  jutlandzkie państwo w imperium obejmujące Anglię i Norwegię. W kolejnych wiekach europejska hegemonia Danii została ograniczona do kontroli nad księstwami Szlezwiku i Holsztynu (do 1864 r.) a w rejonie Morza Bałtyckiego do  jego zachodnich i północnych obszarów  z dominującą rolą unii duńsko-norwesko-szwedzkiej (Unia Kalmarska). W 1523 roku Szwecja oderwała się od Danii i stała się samodzielnym królestwem. W tym czasie Dania zapewniła sobie (po wojnie m.in. z Lubeką) całkowite zwierzchnictwo nad Sundem, a także umożliwiła wolny dostęp obcych statków do swoich portów. To jedno z podstawowych uwarunkowań potęgującej się, już w pierwszej połowie XVI wieku, rywalizacji o panowanie nad Bałtykiem między Danią a Szwecją. Ten narastający konflikt – z jednej strony – a także dążenia Rosji do zdobycia dostępu do Bałtyku (poprzez aneksję Inflant) z drugiej strony skumulowały się w wielkie wydarzenia, które przeszły do historii pod nazwą walki o Dominium Maris Baltici (o władztwo Morza Bałtyckiego).


image


Wiek XVI i XVII upłynęły Danii na ciągłych wojnach o utrzymanie pozycji państwa i próbę odzyskania panowania nad wcześniej utraconymi terytoriami. Nie bez znaczenia było tu  przyjęcie przez Chrystiana III (w 1536 roku) Luteranizmu jako religii panującej. Opowiedzenie się w wojnie trzydziestoletniej po stronie państw protestanckich jak i wcześniejszy udział w konfliktach militarnych doprowadził Danię do kompletnej ruiny gospodarczej zwłaszcza, że system obrony państwa oparty był w większości na kosztownych wojskach najemnych i w części na oddziałach wystawianych przez lokalną szlachtę, porównywalnych do pospolitego ruszenia. Nie były to już lata chwały i waleczności Wikingów a usunięcie wojsk szwedzkich z Danii w 1658 roku było możliwe tylko i wyłącznie za sprawą interwencji wojsk polskich pod dowództwem Stefana Czarnieckiego (Barwny opis samej kampanii jak i obyczajowości Duńczyków można znaleźć w pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska).

W 1684 roku król Christian V (1670–1699) rozkazał rozbudowę armii i budowę twierdzy na małym archipelagu Ertholmene, leżącym 18 km na północny wschód od Bornholmu. Dwie wyspy archipelagu, Christiansø i Fredriksø  miały tworzyć twierdzę z wewnętrznym portem. Trzecia leżąca na północnym zachodzie – Graesholmen miała pozostać niezamieszkała, z wybudowaną na najwyższym wzniesieniu szubienicą – jako miejsce straceń piratów morskich. Swoisty przełom nastąpił w roku 1699, kiedy to Fryderyk IV rozpoczął tworzenie regularnej, duńskiej armii. Było to związane z zastąpieniem tradycyjnej normańskiej monarchii stanowej (dającej również prawo wyboru władcy) dziedziczną monarchią absolutną, ograniczeniem roli szlachty i wprowadzeniem nowych podatków.


image

W XVIII wieku Dania rozpoczęła stosowanie polityki neutralności wobec najważniejszych wydarzeń europejskich. Taka polityka, połączona z zyskującymi na popularności ideami oświeceniowymi przyniosła krajowi ogromne korzyści gospodarcze. Rozbudowa Kopenhagi umocniła jej pozycję jako silnego ośrodka handlu na Bałtyku, czerpano zyski z handlu z Dalekim Wschodem a wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych przyniosła kupcom duńskim  wiele nowych intratnych kontaktów handlowych. W wojnie pomiędzy Wielką Brytanią a rewolucyjną Francją, Dania przystąpiła do Związku Państw Neutralnych w którym pozostawała do pojawienia się brytyjskich okrętów wojennych na Bałtyku w 1801 roku. Zniszczenie, przez Nelsona, duńskiej floty w Kopenhadze i bombardowanie samego miasta doprowadziło Danię do przystąpienia do wojny po stronie Francji. Wojny napoleońskie zachwiały potęgą Danii, która po 1815 roku utraciła Norwegię  na rzecz Szwecji. Kolonie indyjskie jak i wyspę Helgoland została zmuszona oddać Wielkiej Brytanii. W kolejnych latach, wnioski wyciągnięte z wojennych strat wpłynęły na zmiany polityczne zmierzające w kierunku demokracji parlamentarnej, liberalizmu gospodarczego i pod koniec XIX wieku popularności ruchów socjaldemokratycznych. W I wojnie światowej Dania zachowała neutralność przynoszącą jej Traktatem Wersalskim korzyści terytorialne w postaci części utraconego wcześniej księstwa Szlezwiku.

W II Wojnie Światowej, Niemcy hitlerowskie zajęły Danię „przez telefon”. Unikając rozlewu krwi, kraj ten poddał się w zamian za zachowanie państwowości i kontroli nad sprawami wewnętrznymi. Pomimo tego Niemcy eksploatowali Danię do granic jej możliwości, pozostawiając w 1945 roku gospodarkę kraju – pomimo braku zniszczeń wojennych – w opłakanym stanie. Lata powojenne upłynęły na odbudowie gospodarczej kraju opartego na dalekosiężnej liberalizacji wszelkich aspektów życia i wprowadzaniu reform społecznych zmierzających w kierunku państwa opiekuńczego. Dania jest członkiem Unii Europejskiej ale nie weszła do strefy euro.


image

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura