Zapraszam Szanownych Czytaczy w każdy pierwszy poniedziałek miesiąca na podróż w czasie, związaną z historią, ekonomią, architekturą i szeroko rozumianym pięknem. Rzecz dotyczy listów zastawnych, od 1770 r. do współczesności - interesującego narzędzia finansowania działalności gospodarczej. Dzisiaj odcinek piąty.
Odcinek 4 tu.
Siedziby oddziałów Banku Gospodarstwa Krajowego, emitenta listów zastawnych, na trzech przykładach
Bank Gospodarstwa Krajowego utworzony został na mocy rozporządzeń prezydenta z 30 i 31 maja 1924 r. Powstał z fuzji trzech wywodzących się z Galicji banków publicznych: Polskiego Banku Krajowego (d. Banku Krajowego), Państwowego Banku Odbudowy (dawniej Galicyjskiego Wojennego Zakładu Kredytowego) i Zakładu Kredytowego Miast Małopolskich (dawniej Galicyjskiego Wojennego Miejskiego Zakładu Kredytowego).
Zadaniem BGK było wspieranie instytucji państwowych i komunalnych, przemysłu zbrojeniowego oraz zarządzanie przejmowanymi pod kontrolę państwa zakładami przemysłowymi. Bank wspierał instytucje kredytowe samorządowe, a także ruch budowlany. Realizacji tych celów służyły emisje listów zastawnych, obligacji komunalnych, obligacji bankowych oraz obligacji budowlanych. BGK administrował też funduszami celowymi rządu, m.in.: Funduszem Pomocy Instytucjom Kredytowym (od 1925 r.). Państwowym Funduszem Budowlanym, Państwowym Funduszem Kredytowym i Funduszem Pracy.
Siedziba główna Banku w Al. Jerozolimskich 7 była wielokrotnie opisywana. Ostatnio tu:
My przyglądniemy się trzem siedzibom oddziałów BGK.
Biała
Bielsko-Biała, ul. ks. S. Stojałowskiego 23. Lata 30. XX w.
Źródło: Ćwikowska-Broda M., Ćwikowski W.: Bielsko-Biała i okolice – historia pocztówką pisana, Oficyna Wydawnicza M-C, Bielsko-Biała 2008.
Siedzibą oddziału BGK w Białej (obecnie Bielsko-Biała) był, podobnie jak w kilku innych miastach, budynek dawnego Polskiego Banku Krajowego. Ten reprezentacyjny gmach, pochodzący z 1923 r., położony był przy Bulwarach nad Niwką 23 (obecnie ks. Stanisława Stojałowskiego). Został zaprojektowany przez Leopolda Landaua w stylu łączącym secesję z monumentalnym neoklasycyzmem. Poza pomieszczeniami pełniącymi funkcje bankowe mieściły się w nim również mieszkania urzędników. Obecnie w budynku ma siedzibę bank Pekao SA.
Katowice
Katowice, ul. Mickiewicza 3. Zdjęcie współczesne
Sześciokondygnacyjny budynek katowickiego oddziału BGK, o kubaturze 34 000 m3, powstał w latach 1928–1930 na podstawie projektu Stanisława Tabeńskiego (1890–1977, twórcy projektu m.in. Domu Oświatowego w Katowicach przy ul. Francuskiej 12 i gmachu Komunalnej Kasy Oszczędności w Chorzowie). Wykonawcą była firma Henryk Gambca i Jan Noworyty. Budynek ma nietypowy kształt, jego wschodnią elewację tworzy siedem uskoków, co wynika z kształtu działki, zbliżonego do trapezu i położenia części budynku wzdłuż ul. Skośnej (obecnie nieistniejącej). Skrajne segmenty z tej strony budynku udekorowano pilastrami podtrzymującymi fryz. Pilastry te oparto na boniowanych cokołach. Portyk wieńczyła nazwa Banku i jego logotyp. Fasada budynku jest pięcioosiowa. W budynku oprócz BGK miało siedzibę szereg instytucji, m.in. Okręgowy Urząd Ziemski, Wyższy Urząd Górniczy Dyrekcja Poczt i Telegrafów, kasyno dla pracowników oraz mieszkanie dyrektora oddziału Banku.
Gmach w okresie powojennym był siedzibą NBP, a po zmianach 1989 r. był siedzibą banku ING. W latach 70. XX w. na dachu budynku umieszczono zegar z kurantami. Od 1978 r. budynek znajduje się w rejestrze zabytków. Obecnie oczekuje na nabywcę.
Kraków
Kraków, Rynek Główny 47. Zdjęcie współczesne
Fotografia: Jan Wilczek.
Krakowski oddział BGK miał reprezentacyjną lokalizację przy Rynku Głównym 47. Kamienica – pałac, położona przy Drodze Królewskiej, powstała w miejscu budynku istniejącego od drugiej połowy XIII w., będącego w XIV w. mennicą, w którego historię zamieszany był swego czasu Władysław Łokietek. Obecny kształt budynku jest wynikiem prac budowlanych na początku XVII w., które nadały mu charakter wczesnobarokowego pałacu. Jego właścicielem był m.in. margrabia Zygmunt Myszkowski, stąd często używana nazw: kamienica margrabska. W swojej historii zmieniała ona wielokrotnie przeznaczenie, jednak jej bryła i styl pozostały niezmienne. W XVIII w. była siedzibą rodu Wielopolskich; Franciszek Wielopolski był pierwszym prezydentem Krakowa. Mieszkał w niej m.in. Tadeusz Kościuszko. W latach 80. XVIII w. w jej wnętrzach mieścił się zajazd. W 1814 r. pałac kupił Piotr Lipiński, tworząc w nim hotel „Drezdeński” według projektu Szczepana Humberta. Mieszkał w nim m.in. Stanisław Moniuszko. Budynek był również siedzibą Cukierni Adama Piaseckiego. W latach 1920–1922 Teodor Hoffmann (1874–1959, twórca projektów m.in. krakowskich gmachów NBP, Drukarni Narodowej oraz Gimnazjum ss. Urszulanek, szeregu kamienic oraz gmachu Banku Austro-Węgierskiego w Rzeszowie) zaadaptował budynek na siedzibę oddziału BGK. Po II wojnie światowej w budynku mieścił się m.in. bank Pekao SA, a także kawiarnia „Bankowa”. Budynek obecnie czeka na nabywcę.
Jest to jeden z nielicznych budynków w stylu baroku saskiego w Krakowie. Obiekt o powierzchni użytkowej 2894 m2 składa się z jednej kondygnacji podziemnej i czterech na-ziemnych. Parter pełni funkcje handlowo-usługowe, pierwsze i drugie piętro stanowią po-mieszczenia biurowe, a ostatnie pełni funkcję mieszkalną.
BGK miał również siedziby oddziałów w następujących miastach:
Białystok, ul. Sienkiewicza 40,
Bydgoszcz, ul. dr. E. Warmińskiego 18, róg ul. Dworcowej,
Drohobycz, pl. św. Bartłomieja 8,
Gdynia, ul. 10 Lutego 8,
Kołomyja, ul. Piłsudskiego 6,
Lublin, Krakowskie Przedmieście 64.
Lwów, zbieg ulic Kościuszki (nr 11) i Mickiewicza (nr 1),
W Łodzi BGK miał trzy siedziby, kolejno były to:
Łódź, al. Kościuszki 36,
Łódź, ul. Piotrkowska 74,
Łódź, al. Kościuszki 63.
Dalej:
Łuck, ul. Jagiellońska 6.
Poznań, pl. Wolności 16,
Przemyśl, ul. A. Mickiewicza 6,
Radom, ul. J. Piłsudskiego 15,
Równe, w latach 1924–1930 mieścił się przy ul. Francuskiej 2, a w następnych latach przy ul. 3 Maja 66,
Stanisławów, ul Sapieżyńska 15 (Obecnie Івано-Франківськ вул. Незалежності 15),
Tarnów, ul. Krakowska 19,
Wilno, dawna ul. Mickiewicza 16B, obecnie Gedymino Prospektas 14,
Włocławek, ul. Żabia 2.
BGK miał także siedziby oddziałów w Andrychowie, Oświęcimiu, Wadowicach i Żywcu. Wymienione oddziały zamknięto z końcem lat 20. XX w. Oddziały BGK miały również siedziby w Pińsku i Rzeszowie.
Dwujęzyczny 8% list zastawny Banku Gospodarstwa Krajowego z 1 lipca 1925 r. o wartości nominalnej 50 zł w złocie skonwertowany w 1938 r. na 5,5% z pieczęciami: 1) wniesienia opłaty skarbowej w momencie nabycia, 2) konwersji na 5,5% na mocy dekretu Prezydenta RP z 18 listopada 1938 r., 3) rejestracji na zasadzie dekretu z 3 lutego 1947 r. w oddziale BGK w Krakowie.
7% list zastawny Banku Gospodarstwa Krajowego o wartości nominalnej 1720 zł w złocie z 1 stycznia 1933 r. skonwertowany w 1933 r. na 5,5% z pieczęciami: 1) konwersji na 5,5% na mocy dekretu Prezydenta RP z 6 lutego 1933 r., 2) rejestracji na zasadzie dekretu z 3 lutego 1947 r. w oddziale BGK 12 marca 1948 r.
Więcej na ten temat można przeczytać w książce Wilczek M.T.: Emitenci listów zastawnych na ziemiach polskich (1770 – 2020). Instytucje, ludzie, siedziby, finanse, Mikołów-Kamionka 2021. Książka dostępna jest w katowickiej księgarni LIBER, na Allegro lub przez kontakt z autorem bloga.
Źródła:
https://zabytek.pl/pl/obiekty/krakow-kamienica-margrabska-2
Janota W.: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Księży Młyn, Łódź 2010.
Kapitał państwowy w spółkach prawa handlowego u schyłku Drugiej Rzeczypospolitej, oprac. J. Gołębiowski, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004.
Komorowski W., Sudacka A.: Rynek Główny w Krakowie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2008.
Księga Adresowa Polski ( wraz z w. m. Gdańskiem ) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne (y Compris la V. I. de Dantzig ) pour le Commerce, L'Industrie.les Metiers et L'Agriculture 1926/27, Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Sp. z o.o. Jener Reprez. Rudolf Mosse, Warszawa 1927.
Księga adresowa Polski: przemysłu, handlu, finansów, szkolnictwa, wolnych zawodów i organizacji społecznych: rok 1937, Stołeczna Ajencja Reklamy właśc.: Wacław Szyperski, Warszawa 1937.
Morawski W.: Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Muza SA, Warszawa 1998.
Pańkowski J., Gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie, „Architektura i Budownictwo” nr 10/1932.
Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938. Polska Spółka Wydawnictw Informacyjnych, Warszawa 1938.
Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 31 maja 1924 r. o statucie Banku Gospodarstwa Krajowego. Dz.U. 1924, nr 46, poz. 478.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 maja 1924 r. o połączeniu (fuzji) Państwowych Instytucji Kredytowych w Bank Gospodarstwa Krajowego, Dz.U. 1924, nr 46, poz. 477.
Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 31 maja 1924 r. o statucie Banku Gospodarstwa Krajowego, Dz.U. 1924, nr 46, poz. 478.
Rybarski R.: Podstawy narodowego programu gospodarczego, Warszawa 1934.
Rożek M.: Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006.
www.bgk.pl
