3. lutego
SZTUKA
Twórcami żydowskiej plastyki ściśle związanej z kultem religijnym [malowidła na ścianach bóżnic, pomniki cmentarne, iluminowane rękopisy hebrajskie, rzeźbione ołtarze, ozdoby metalowe dla zwojów Tory] byli prawie wyłącznie wyznawcy mozaizmu, natomiast dzieł przeznaczonych do użytku domowego [lichtarze, żyrandole, kinkiety, tace metalowe, puszki na rajskie jabłka, kielichy, dzbany, puchary itd.] byli zarówno Żydzi, jak i nie Żydzi.
Architektami bóżnic byli przeważnie Żydzi, ale budowę ich i to najbardziej okazałych powierzano często muratorom chrześcijańskim.
W ornamentyce sztuki żydowskiej powstałej w Polsce przeplatały się motywy używane już w starożytnej Palestynie, z motywami występującymi w dziełach artystów tworzących dla odbiorcy chrześcijańskiego. Ponieważ religia nie pozwalała Żydom odtwarzać postaci ludzkich - na dziełach sztuki i wyrobach rzemiosła artystycznego widnieją często przedstawienia zwierząt mających znaczenie symboliczne, takich jak jeleń, lew, orzeł, tygrys, jak również motywy roślin, np. gałązki winne, palmy z daktylami, owoce granatu, czy też siedmioramienne świeczniki.
Najdawniejszym pomnikiem architektury żydowskiej w Polsce jest Stara Bóżnica w Kazimierzu pod Krakowem zbudowana w końcu XIV w. a przebudowana w 1570 roku przez Mateusza Gucciego. Prototypem tej bóżnicy były synagogi w Wormacji i Ratyzbonie oraz Bóżnica Staro-Nowa w Pradze czeskiej [pocz. XIV w.]. Stara Bożnica w Kazimierzu pod Krakowem jest budowlą dwunawową o 6 polach sklepionych i dwóch filarach z ustawioną w środku bóżnicy bimą [podwyższenie, na którym dawniej odmawiano modlitwy, a obecnie odczytuje się Biblię] i z aron-kodeszem [ozdobną szafą na księgi liturgiczne] przylegającą do ściany. Obok dwunawowych powstawały w Polsce bóżnice jednonawowe np. Stara Bóżnica w Poznaniu przebudowana w XVI w., bóżnica w Gnieźnie [koniec XVI w.] i bóżnicy Remuh [słowo to oznacza skrót imienia fundatorów bóżnicy Rabi Mojżesza i Isserlesa] w Kazimierzu pod Krakowem [1533 - 1557]. W XVII w. pojawiły się zwłaszcza na ziemiach południowo - wschodnich i centralnych Rzeczypospolitej obszerne synagogi wsparte na czterech filarach [np. w Łańcucie, Rzeszowie, Nowogródku, Lesznie]. Architektura bóżnic murowanych kształtowała się pod wpływem świeckiej architektury mieszczańskiej. cdn.
Źródło: Interpress
