20 marca
LITERATURA
U żadnego z narodów słowo literatura nie ma tylu znaczeń co u Żydów. Dotyczy to przede wszystkim języka. Żydzi używali i używają bądź to języka hebrajskiego [iwrit], bądź żydowskiego [jidisz], bądź też języka kraju, w którym żyli lub żyją.
Literatura żydowska osiągnęła szczególny rozkwit na ziemiach polskich, promieniując stąd na inne kraje rozproszenia. Z ziem polskich literatura żydowska rozchodziła się do wielu krajów świata, tu bowiem była kolebka wielu nurtów klasycznej literatury żydowskiej.
Poświęcimy nieco uwagi żydowskiej literaturze świeckiej, dzieląc ją na literaturę pisaną w języku hebrajskim i w jidisz. Poświęcimy też nieco uwagi udziałowi Żydów w literaturze polskiej.
Do końca XVIII w. piśmiennictwo w języku hebrajskim przede wszystkim obejmowało talmudyczną, zyskując w tej dziedzinie na ziemiach Europy Wschodniej, przodujące w świecie miejsce. Począwszy od końca XVIII w. w zetknięciu z kulturą Zachodu zaczęła powstawać literatura nowohebrajska. Dzieli się ona na dwie jakby epoki: oświecenia, tzw. Haskali i odrodzenia, tzw. Sifrut hatʼchija. Oczywiście, granice czasowe między tymi epokami są umowne, ponieważ już w epoce rozkwitu literatury rabinicznej dało się zauważyć zainteresowanie dla kultury świeckiej i pewne nurty właściwe dla Haskali. Ta zaś, zrodzona w kręgu berlińskiego filozofa Mojżesza Mendelssohna, dzięki kilku uczonym i pisarzom z Polski, przeniknęła na początku XIX w. do Polski, szczególnie do Galicji, na Wołyń i Wileńszczyznę. W tym nurcie na uwagę zasługują tacy pisarze hebrajscy, jak m. in. Mendel Lewin z Satanowa [1750 - 1823], Józef Perl [1770 - 1840], Nachman Krochmal [1785 - 1840], Salomon Jehuda Rapaport [1790 - 1878], Icchak Erter [1794 - 1851], autor barwnych, satyrycznych opisów życia Żydów w Galicji i Meir Halewi Letteris, uczeń Krochmala, poeta i tłumacz m. in. dział Schillera, Byrona, Racina, oraz Samuel Lejb Goldenberg z Tarnopola, założyciel czasopisma "Keren Chemed" [Uroczy róg], które ukazywało się w latach 1833 - 1843. cdn.
Źródło: Interpress
