Jan Ludwik Popławski (1854-1908) całe swoje życie poświęcił Polsce. Swoim cyklem artykułów pt. „Środki obrony”, publikowanym w „Głosie” z 1887 r., przeorientował polską myśl polityczną w kierunku zachodnim. Jego wizja przedstawiała Polskę pierwszych Piastów z dostępem do Bałtyku. „Uznał, że patriotycznym obowiązkiem polskiej inteligencji jest praca oświatowa nad podniesieniem ducha i cywilizacyjnego poziomu ludu, gdyż od jego narodowej postawy zależały sukcesy w walce z germanizmem i rusyfikacją”. A były to czasy zaborów. I ten patriotyczny obowiązek wszedł w etos polskiego inteligenta, znacznie bardziej na kresach, niż pod zaborem pruskim, gdzie polska szlachta dogorywała. Z Popławskiego Dmowski i Piłsudski.
W II RP wizja Popławskiego nie mogła być zrealizowana, ale po II wojnie stała się faktem. Mamy też zachodnią granicę na Odrze i mamy szerszy, niż postulował, dostęp do Bałtyku. W II RP tradycyjna polska inteligencja wykazywała się patriotyzmem, o którym pisał. Ba, pomimo siłowej zmiany elit, mieliśmy go jeszcze mniej więcej do połowy PRL, potem był już zjazd w dół. Dziś o patriotyzmie mówi każdy, ale w wielu przypadkach brzmi on pusto, jak w opuszczonej studni. Jest też interpretowany na wiele nieprzystających do siebie sposobów. Kiedyś do pochylonego na biurkiem zapracowanego Popławskiego przyszła żona oznajmiając mu, że syn ma dziurawe buty. Chwilę zastanowił się, podniósł głowę i powiedział ze smutkiem: niech jeszcze trochę poczeka... Dziś nasze dzieci nie mają problemu z niczym, ale ich rodzice nie zdają sobie sprawy, że praca Popławskiego nie może mieć końca. Syn Popławskiego mógł czekać, bo miał perspektywę. Ale my mając granicę na Odrze i dostęp do Morza, tej perspektywy już nie mamy. Do perspektywy naszej należy utrzymanie tego, co mamy – na każdym poziomie. Każde przerwanie ciągłości oznacza konieczność podjęcia tej samej pracy od początku – z tymi samymi konsekwencjami.
Ale to jeszcze nie koniec. Najważniejsze hasło Popławskiego brzmiało: „nie przez naród do ludu, lecz przez lud do narodu”. Od jego śmierci minęło 110 lat i co czytamy u Pawełczyńskiej (1922-2014): odbudowując polskość, musimy najpierw odwołać się do ludzi mniej wykształconych, bo właśnie w ich sercach pozostała ona jeszcze najmniej skażona.
Konkluzja z tych kilku przykładów jest taka, że w okresie, gdy słabnie państwo, musimy budować nową inteligencję i w oparciu o nią silny naród – po to, by miał on siłę utrzymać państwo, bez którego naród się rozkleja i karleje. A więc poprzez naród do państwa.
