Edward Chaniewski "Szach". Historia Kaina i Abla

Chaniewski Edward, ofiara stalinowskiego reżimu. Jego profil figuruje w indeksie osób represjonowanych w PRL z powodów politycznych Instytutu Pamięci Narodowej. 23-letni kawaler, niekarany, nie miał ziemi, nie służył w wojsku, bez odznaczeń. Ale miał pseudonim - "Szach". Mieszkał we wsi Dzikie (gm. Choroszcz, powiat białostocki). Jego rodzina miała charakter mieszany, polsko-białoruski. Edward był katolikiem. Wstąpił do NZW. Jego prawosławna część rodziny musiała opuścić wioskę z powodu częstych rabunków mienia. Przeniosła się do Białegostoku. 30 października 1946 roku stryjeczny brat Edwarda, Aleksander Chaniewski (prawosławny Białorusin) przyjechał do wsi po żywność. Pod wieczór dostrzegł idącego po łące Stanisława Łotowskiego "Koło" (zginął 12.12.1946) oraz "Szacha" (zwerbowany do NZW przez "Koło"), którzy wrócili do wsi aby zmienić bieliznę. Siostra Żenia prosiła Aleksandra, by nie szedł na wieczór na kolonię Fasty, na - jak to się mówiło - wieczorki. Do dzielnych chłopaków dołączył brat "Koła" Henryk, który wydał "kacapa" oraz Józef Purta "Ren" i Eugeniusz Kruszewski "Wicher" (obaj z Borsukówki), wszyscy udali się do Pawła Ostrowskiego, u którego gościł Chaniewski. Z mieszkania wyprowadzano go tak, by ofiara nie dostrzegła w oprawcy swego stryjecznego brata. Zaprowadzono go na pagórek Kurhan i tam wydano wyrok. Pochowano go na miejscu zbrodni. Denatowi zabrano kożuch i czapkę. W czasie śledztwa "Szach" przyznał się do morderstwa, narysował plan miejsca zakopania zwłok. Orzeczenie komisji lekarskiej: Aleksander Chaniewski otrzymał uderzenie tępym narzędziem w czoło i w prawą szczękę. Stracił przytomność, a następnie został zakopany. Z braku dopływu powietrza nastąpiła śmierć przez uduszenie.

Brat zabił brata, niczym Kain Abla. Za co? Nie wiadomo. Nie dowiemy się tego niestety również z protokołów przesłuchań, które poniżej zaprezentuję. Chaniewskiego zatrzymano 11 grudnia 1946 roku w Kobuziach (pow. białostocki). Oskarżono o przynależność do nielegalnej organizacji (NZW), nielegalne posiadanie broni i uchylanie się od poboru. 7 lutego 1947 roku wykonano wyrok śmierci. W świetle prawa Edward Chaniewski był osobą represjonowaną za poglądy polityczne w PRLu, toteż został objęty w III RP rehabilitacją. Jako Żołnierz Wyklęty może zostać patronem szkoły jako moralny wzór i przykład nieugiętej postawy wobec komunistycznego okupanta.

 

1946 grudzień 20, Białystok. — Protokół przesłuchania członka bo­jów­ki NZW Edwarda Chaniewskiego przeprowadzonego przez oficera śled­cze­go WUBP w Białymstoku Piotra Poskrobko podejrzanego w spra­wie o zabójstwo Aleksandra Chaniewskiego ze wsi Dzikie (gm. Bar­sz­cze­wo).
 

Oryginał, formularz drukowany wypełniony odręcznie.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Sr 101/47, k. 20-21.
 

☔ Nazwisko i imię ☔ Chaniewski Edward.

☔ Imiona rodziców ☔ Kazimierz i Franciszka.

☔ Data i miejsce urodzenia ☔ 27 IV 1923 r.

☔ Miejsce zamieszkania ☔ wieś Dzikie, gm. Barszczewo, pow. Białystok.

☔ Narodowość ☔ polska. ☔ Obywatelstwo ☔ polskie.

☔ Wyznanie ☔ rzym[sko]kat[olickie]. ☔ Zajęcie ☔ stolarz.

☔ Zawód ☔ stolarz. ☔ Wykształcenie ☔ oddz[iałów szkoły] powsz[echnej].

☔ Przynależność do R[ejonowej] K[omendy] U[zupełnień] ☔ Białystok. ☔ Sto­pień wojskowy ☔ nie ma.

☔ Stosunek do służby wojskowej ☔ nie służył.

☔ Stan rodzinny ☔ kawaler.

☔ Stan majątkowy ☔ ojciec ma 2 ha ziemi.

☔ Odznaczenia i ordery ☔ nie posiada.

☔ Karalność ☔ nie karany.
 

Pyt[anie]. Opowiedzcie mi podejrzany Chaniewski, w jaki sposób wy za­mor­do­wa­liś­cie swego stryjecznego brata Chaniewskiego Aleksandra s. Kon­stan­te­go, zam[ieszkałego we] wsi Dzikie?
 

Odp[owiedź]. Ja Chaniewski Edward ps. „Szach” wraz ze swoim dru­ży­no­wym Łotowskim Stanisławem ps. „Koło” pewnego dnia udaliśmy się do wsi Dzikie, do swoich mieszkań, aby zmienić bieliznę. Po przybyciu do wsi Dzi­kie dowiedzieliśmy się, że akurat jest Chaniewski Aleksander. Po­wia­do­mił nam o nim Łotowski Henryk ps. „Chart”, brat zabitego mego kolegi Ło­tow­skie­go Stanisława. Po chwili ja i Łotowski Stanisław spotkaliśmy jesz­cze dwóch członków naszej drużyny, pochodzą oni ze wsi Borsukówka, gm. Dobrzyniewo: Purta Józef ps. „Ren” i Kruszewski Eugeniusz ps. „Wi­cher”, i razem udaliśmy się pod dom Ostrowskiego Pawła, gdzie siedział na wie­czor­kach Chaniewski Aleksander s. Konstantego. Aby wyprowadzić Cha­niew­skie­go Aleksandra, ja — Chaniewski Edward i Łotowski Sta­nis­ław zostaliśmy na podwórku, bo by nas w mieszkaniu poznali, to do miesz­ka­nia poszli ww. ze wsi Borsukówka, ja z Łotowskim staliśmy przy ganku. Kie­dy wyprowadzili Chaniewskiego A. z mieszkania Ostrowskich ja scho­wa­łem się za ganek, aby mnie nie poznał, gdyż jest on moim stryjecznym bra­tem. Łotowski S. poszedł naprzód, ci dwaj poprowadzili Chaniewskiego za Łotowskim w stronę pagórka „Kurhan”, gdzie rośnie kilka sosen i tam go z nagana jednym strzałem zastrzelił Łotowski. Tamże na miejscu został on pochowany, zakopali go ww. ze wsi Borsukówka.
 

Pyt[anie]. Powiedzcie mi Chaniewski, jakich wy napadów jeszcze do­ko­na­liś­cie przez czas waszego pobytu w bandzie?
 

Odp[owiedź]. Ja więcej żadnych napadów nie dokonywałem, innych na­pa­dów na wieś Dzikie dokonywała inna grupa z kompanii „Ognia” z po­wia­tu W[ysokie] Mazowieckie.
 

Pyt[anie]. Powiedzcie mi, co jeszcze macie dodać do swego protokołu?
 

Odp[owiedź]. Dodać do swego protokołu więcej nie mam nic, co wie­dzia­łem, to wszystko powiedziałem. ☔

 

  ☔-☔ Druk formularza.
 

    ☔ Protokół podpisał nieczytelnie referent Sekcji III Wydziału III WUBP w Białymstoku P. Poskrobko i czytelnie E. Chaniewski.


 

1946 grudzień 23, Białystok. — Protokół przesłuchania świadka Lidii Grześ z Białegostoku przeprowadzonego przez oficera śledczego WUBP w Białymstoku st. sierż. Aleksandra Kosteckiego w sprawie za­bój­stwa jej brata Aleksandra Chaniewskiego przez członków bojówki NZW.
 

Oryginał, formularz drukowany wypełniony odręcznie.

Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. 101/47, k. 29-31.
 

☔ Nazwisko i imię ☔ Grześ Lidia /własnoręczny podpis/

☔ Imiona rodzicówa Konstanty i Maria.

☔ Data i miejsce urodzenia ☔ 27 X 1915 r. Białystok.

☔ Miejsce zamieszkania ☔ Białystok, ul. Kraśnicka nr 8.

☔ Narodowość ☔ białoruska.

☔ Obywatelstwo ☔ polskie.

☔ Wyznanie ☔ prawosławne.

☔ Zajęcie ☔ gospodyni domowa.

☔ Wykształcenie ☔ 7 oddz[iałów] szk[oły] powsz[echnej].

☔ Stan rodzinny ☔ mężatka.

☔ Stan majątkowy ☔ nie posiada.

☔ Karalność ☔ rzekomo nie karana.

☔ Stosunek do podejrzanego ☔ stryjeczny brat.

☔ Świadom[a] odpowiedzialności za utajenie prawdy, lub złożenie fał­szy­we­go zeznania, przyrzekam uroczyście, że będę mówić szczerą prawdę, nicze­go nie ukrywać z tego, co mi jest wiadome ☔
 

Lidia Grześ /własnoręczny podpis/
 

Pyt[anie]. Co dla świadka jest wiadome o uprowadzeniu i morderstwie Cha­niew­skie­go Aleksandra?
 

Odp[owiedź]. Cała nasza rodzina była prześladowana przez bandę, wsku­tek czego wszyscy musieliśmy wyjechać do Białegostoku, gdzie obec­nie zamieszkujemy. Brat mój Chaniewski Aleksander w dniu 30 paź­dzier­ni­ka 1946 roku pojechał do wsi Dzikie, gm. Barszczewo, gdzie mieszkaliśmy. Te­go samego dnia wieczorem, gdy był u sąsiada, nazwisko Ostrowski Pa­weł, przyszło 4 uzbrojonych osobników, z których dwóch weszło do miesz­ka­nia, a dwóch pozostało na podwórku. Po chwili ci dwaj osobnicy kazali mo­je­mu bratu, tj. Chaniewskiemu Aleksandrowi, iść razem z nimi. Po wyj­ś­ciu z mieszkania poprowadzili go do pobliskiego lasu i tam zabili, za­bie­ra­jąc z niego futro, kożuch i czapkę. Po zabiciu padło podejrzenie na Cha­niew­skie­go Edwarda, lecz na pewno, że to on, twierdzić nie mogliśmy. W cza­sie zatrzymania Chaniewskiego Edwarda przez Wojsko Polskie z po­wo­du tego, że jego wspólnik został zabity i zawieziono go do wsi chować, my dowiedzieliśmy się, że Chaniewski Edward również jest zatrzymany. Ja od razu udałam się do Woj[ewódzkiego] UBP w Białymstoku i złożyłam za­mel­do­wa­nie, że to na pewno Chaniewski Edward zamordował mego bra­ta Chaniewskiego Aleksandra. W tym czasie wezwano Chaniewskiego Ed­war­da i on mi w oczy powiedział, że brat mój Chaniewski Aleksander jest za­bi­ty i zakopany za wsią Dzikie na kurhanie w lasku, po czym narysował plan w jakim miejscu jest zakopany. Wtedy ja z Borkowskim Ewarestem po­je­cha­liś­my tam, gdzie był zakopany mój brat Chaniewski Aleksander i miej­s­ce to znaleźliśmy. Ja zaczęłam grzebać ziemię i odgrzebałam pan­tof­le na nogach, więcej patrzeć się nie mogłam, a odkopywał Borkowski Ewa­rest. Brat mój był zakopany w ziemi nogami głębiej w ziemię, natomiast gło­wa zakopana [była] płytko, gdy odkopywaliśmy to ręką trzymał się za wło­sy, które wyrwał z głowy i tak pozostał. Po odkopaniu [zwłoki] prze­wieź­liś­my do domu, do Białegostoku.

Więcej nic nie mam do uzupełnienia.

/Protokół podpisał nieczytelnie oficer śledczy WUBP w Białymstoku A. Kostecki i L. Grześ./