Olimpijczycy - Rok 1928, 1936, 1939 i nie tylko ...

Rano Halina była zdenerwowana, rąbnęła o ziemię talerzem przesolonej jajecznicy. Gdy trochę później wchodziła przez długi tunel na stadion olimpijski w Amsterdamie, była przede wszystkim podniecona. Jak zwykle miała na sobie czerwone spodenki, białą koszulkę i czerwony berecik. Padał deszcz.

Dysk był wilgotny, oślizgły, twardy jak drewno brzozy czy topoli. Było zimno i wiał wiatr. Jak bardzo "chcę". Przywarłam do niego palcami. Czułam tę jego lepkość całym ciałem. Byłam wilgotna, a on lepił się do mojej dłoni... Szybki, nadzwyczajny ruch. Poczułam, jak wymyka się moim palcom, płynąc, nie wiedząc skąd, wchodzi w długi lot. Byłam z nim w tym jego locie..., długo... Nie miałam siły cieszyć się - wspominała. 

Ale w kraju wybuchła euforia. We wtorek 31 lipca 1928 r. Konopacka rzuciła dyskiem na odległość 39,62 m, ustanowiła swój trzeci w karierze rekord świata i zdobyła pierwszy w historii złoty medal olimpijski dla Polski.

Rzucałam, biegałam z radości życia

W mieszczańskiej rodzinie nakłanianie córki do uprawiania sportu mogło bulwersować, ale Jakub i Marianna Konopaccy nie przejmowali się tym, co ludzie powiedzą, i namawiali swoje dzieci do aktywności. Urodzona w 1900 r. Halina (choć naprawdę rodzice wybrali dla niej imiona Leonarda Kazimiera) od dzieciństwa spędzała czas w Ogrodzie Gier i Zabaw Ruchowych na Agrykoli. Jeździła na łyżwach w Dolinie Szwajcarskiej, brała lekcje jazdy konnej. Z ojcem i siostrą Czesławą grali w tenisa, brat Tadeusz był piłkarzem i lekkoatletą Polonii, później znanym instruktorem, prowadził też gimnastykę poranną w radiu.

Gdy po gimnazjum Halina zaczęła studia filologiczne na Uniwersytecie Warszawskim, zaczęła trenować w tamtejszym Akademickim Związku Sportowym. Był rok 1924, zaczynała od pływania i koszykówki. Do lekkiej atletyki namówiła ją Halina Woynarowska, przyjaciółka ze studiów. Startowała w sprintach, pchnięciu kulą, rzucie oszczepem.

W AZS zwrócił na nią uwagę francuski trener Maurice Baquet, selekcjoner polskich lekkoatletów. Dostrzegł, że ma idealne warunki do rzutu dyskiem.

Zaczęłam rzucać, biegać, próbować. Po prostu z radości życia, z młodości, z przygody, z tego wszystkiego, z czego sport się powinien składać. Wzięłam dysk, rzuciłam, okazało się, że to rekord Polski. Kazali trenować. Po paru miesiącach okazało się, że rzuciłam jakiś rekord światowy, o którym nie miałam pojęcia - wspominała . 

Już po roku treningów zdobyła mistrzostwo Polski w rzucie dyskiem i pchnięciu kulą. 23 maja 1926 r. w Warszawie jej dysk poleciał na 34,15 m - to był pierwszy oficjalny rekord świata w historii polskiej lekkoatletyki. W tym samym roku wygrała w Światowych Igrzyskach Kobiecych w Göteborgu, gdzie poprawiła swój rekord o 3,5 m.
 

Zobacz rzut Konopackiej: tutaj

Otwarcie igrzysk olimpijskich w Amsterdamie

Wszyscy kochają Halinę

Pasmo sukcesów nie miało końca. W rzucie dyskiem, oszczepem, pchnięciu kulą, skoku wzwyż i w dal, wieloboju i sztafetach - zdobyła 27 tytułów mistrzyni Polski, 23 razy biła rekordy kraju. Uprawiała też jeździectwo, łucznictwo, narciarstwo, grała w piłkę ręczną, tenisa, pasjonowała się automobilizmem - jeździła kabrioletem Lancia.

W 1927 r. pobiła kolejny rekord świata w dysku - 39,18 m i w końcu rok później wystąpiła na igrzyskach w Amsterdamie, gdzie oprócz złota zdobyła jeszcze jeden tytuł - Miss Igrzysk.

Wysoka, 181 cm i piękna. Prasa się nią zachwycała: Jej doskonałe warunki fizyczne, uroda, wdzięk i sposób zachowania się na stadionie - wszystko to czyni z niej jeden z najpiękniejszych typów fizycznych w sporcie współczesnym. 

Powrót z Amsterdamu był triumfalny. Na dworcu w Warszawie olimpijczyków witały tłumy ludzi z kwiatami. Gratulacyjny telegram przysłał prezydent Ignacy Mościcki, w Belwederze przyjął Konopacką Józef Piłsudski. Witkacy namalował jej portret, który niestety zaginął. Została bohaterką narodową, kochali się w niej poeci, legioniści, politycy. Warszawa huczała od plotek o jej romansach. Krążył żart: Kiepura pyskiem, Konopacka dyskiem.

Po olimpiadzie w jej koronnej konkurencji nikt jej nie pokonał w żadnych zawodach. Karierę lekkoatletki zakończyła szybko, bo już w 1931 r.

Skamandrycka poetka

Konopacka oprócz talentu sportowego przejawiała też poetycki. Jej wiersze drukowały "Wiadomości", "Skamander" i "Świat". W 1929 r. wydała tomik wierszy "Któregoś dnia". - Dominuje w nich ton nostalgii, wyciszenia, w ogóle nie pisze o sporcie, analizuje relacje kobieta - mężczyzna, jest tam piękny wiersz o zazdrości, wiersze kobiece - charakteryzowała poezję Konopackiej prof. Anna Nasiłowska z Instytutu Badań Literackich PAN. - Nie jest to Pawlikowska-Jasnorzewska, jeśli chodzi o nowatorstwo formy, ale niewątpliwie jej poezja świadczy o talencie i wielkiej kulturze literackiej.

W grudniu 1928 r. wyszła za mąż za płk. Ignacego Matuszewskiego, działacza Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego i dyplomatę, który przebywał na placówkach w Budapeszcie i Rzymie. Ślub odbył się w Rzymie, w podróż poślubną małżeństwo wyruszyło nad Morze Śródziemne. Po powrocie zamieszkali przy ul. Filtrowej 66. Halina, teraz żona sanacyjnego dygnitarza, weszła do towarzyskiej elity Warszawy. Matuszewski został wkrótce ministrem skarbu. Jeszcze żaden rząd w historii nie mógł się pochwalić takim mężem silnej ręki - skomentował Antoni Słonimski.

Oboje bywali jako goście honorowi m.in. na igrzyskach olimpijskich w Garmisch-Partenkirchen i w Berlinie.
 

Dzień na berlińskiej olimpiadzie: ''4 sierpnia 1936 r. Bardzo męski finał pań''

 

Igrzyska w Berlinie

Konwój z polskim złotem

4 września 1939 r., gdy Warszawę bombardowało niemieckie lotnictwo, Matuszewskiemu i dwóm innym pułkownikom rozkazano ewakuację rezerw złota Banku Polskiego do Francji. Trzeba było wywieźć blisko 80 ton kruszcu - ponad tysiąc skrzyń ze sztabami i workami złotych monet, całość warta 363 mln zł.

Kłopoty zaczęły się już w Warszawie - brakowało ciężarówek, więc zorganizowali zwykłe autobusy. Konopacka jako doświadczona automobilistka usiadła za kierownicą jednego z nich. W konwoju jechało ok. stu uzbrojonych pracowników banku i oficerów, niektórzy z rodzinami. Operacja była skomplikowana, większość złota przechowywana była w Brześciu, Lublinie, Siedlcach i Zamościu.

W ciągu dnia ukrywali się w lasach, jechali tylko nocami narażeni na naloty. Gdy dotarli do rumuńskiej granicy, nocą z 13 na 14 września sami musieli przeładować cały transport do pociągu. Potem ruszyli do Konstancy. Rumunia wciąż zachowywała neutralność, ale Niemcy wywierali na nią nacisk. Ambasador III Rzeszy złożył protest przeciwko łamaniu neutralności i zażądał potraktowania złota jako "materiału wojennego".

Rumuni uprzedzili Polaków, że mają dwie doby na jego wywiezienie. Transport przeładowano na mały tankowiec "Eocene", formalnie w służbie amerykańskiej kompanii naftowej, faktycznie dowodzony przez brytyjskich oficerów. Ale wywiad niemiecki nie próżnował i cała rumuńska załoga statku zdezerterowała.

Do przeładunku złota na tankowiec polscy dyplomaci i kapitan statku jednej nocy musieli kaptować tragarzy z portowych szynków. Wszyscy, w tym Halina, dźwigali skrzynie. Gdy wypływali, rumuńskie władze portu usiłowały ich zatrzymać, uciekli więc bez wymaganych zezwoleń. Gdy dopłynęli do Stambułu, było już łatwiej, stamtąd złoto pojechało pociągiem przez Syrię do Libanu, a później drogą morską dotarło do Newer nad Loarą, do dyspozycji polskiego rządu na uchodźstwie.

Konopacką okrzyknięto wówczas "podwójnie złotą", ale dla jej męża, sanacyjnego oficera, nie było miejsca w ekipie premiera Władysława Sikorskiego. Oskarżono go nawet o defraudację części skarbu, ale wszystko wskazuje na to, że były to oszczerstwa.

Po upadku Francji dla Matuszewskich zabrakło miejsca na okręcie odpływającym do Anglii, uciekli więc w stronę Hiszpanii. Zostali aresztowani na granicy. Pułkownik trafił na krótko do więzienia w Madrycie, a gdy odzyskał wolność, Matuszewscy wyemigrowali do Nowego Jorku. W Stanach Zjednoczonych pozostali na zawsze.

Na obczyźnie

Ignacy Matuszewski zmarł w Nowym Jorku w 1946 r., podobno popełnił samobójstwo. Trzy lata później Halina wyszła za mąż za Jerzego Szczerbińskiego, tenisistę, właściciela sklepu Cepelia. A gdy w 1959 r. ponownie owdowiała, opuściła Nowy Jork i przeniosła się na Florydę. Tam odkryła swój nowy talent - zaczęła malować, głównie pejzaże i kwiaty. Obrazy sprzedawała, sygnując pseudonimem Helen Georgie.

Trzykrotnie odwiedziła Polskę, w 1958, 1970 i 1975 r., ale wrócić do PRL nie chciała. W 50. rocznicę zdobycia olimpijskiego złota polski konsul w Waszyngtonie wręczył jej srebrny Order Zasługi PRL. Zmarła bezdzietnie 28 stycznia 1989 r. w domu opieki w Daytona Beach. Jej prochy przewieziono do Polski w 1990 r., spoczęły w rodzinnym grobie Konopackich na cmentarzu Bródnowskim.

Korzystałem z: archiwalia Polskiego Radia, m.in. W. Malesa, "Silna ręka i miękkie serce", audycja pr. 2 PR, E. Romiszewski, "Epopeja polskiego złota", audycja RWE; materiały Polskiego Komitetu Olimpijskiego i Polskiego Związku Lekkiej Atletyki; J. Walkowiak, Halina Konopacka, kobieta idealna" w: "Imperium Kobiet"