Przeczytałem czyjś tytuł notki: „Zwycięstwo Chile na Hiszpanią, czyli zemsta Montezumy”,
no nie, to nie tu.. Azteca to Mexico ;)
Chile: Por la razón o la fuerza (Rozumem lub siłą)
Proponuję pare geograficznych szczegółów i dalej bardzo ciekawy rys historyczny tej krainy..
Republika Chile (República de Chile), to państwo w Ameryce Południowej, ciągnące się długim pasem na zachodnim wybrzeżu kontynentu nad Oceanem Spokojnym. Stolicą Chile jest Santiago. Graniczy z Peru, Boliwią i Argentyną. Do Chile należą liczne wyspy przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie (w sumie około 3 tysiecy), w tym Wyspa Wielkanocna (najbardziej oddalona od innych wysp i lądów zamieszkana wyspa na świecie).
Geograficzna mapa Chile (Wiki.org.)
Teraz już szybciutko do mojej ulubionej historii..
Najstarsze stanowiska archeologiczne (Tagua Tagua, Quereo) wskazują na zamieszkanie obszarów Chile 12 tys. lat temu. Przed przybyciem Hiszpanów tereny obecnego Chile były zamieszkane przez Indian - na północy Ajmarowie, Atacamo i Diaguici, na wybrzeżu Changos, na południu Araukanie, Huillche i Picunche, zaś w Patagonii Chonos.
Około VII-VIII w. obszary północnego Chile zostały objęte wpływami kultury Tiahuanaco (w języku quechua) lub Tiwanaku (w języku ajmara) .
I tak powstało wtedy Imperium Tiwanaku-Wari. Była to polityczna formacja dwóch centrów ekonomicznych: Wari oraz Tiwanaku, utworzona około 500 -700 roku i istniejąca do około 1100 - 1200 roku na terenie dzisiejszych państw: Peru, Boliwii i Chile.
Imperium Tiwanaku - Wari (Wiki.org.)
Niektórzy uczeni twierdzą, że wspólnotę Tiwanaku-Wari nie powinno określać się mianem "imperium". Dla przykładu archeolog Ruth Shady zasugerowała aby używać określenia luźnej sieci ośrodków ekonomicznych. Naukowcy podnoszący pogląd o istnieniu imperium (np. William Isbell, Katherine Schreiber i Luis Lumbreras) zwracają jednak uwagę na budowę rozległej sieci dróg łączących miejscowości oraz charakterystyczną architekturę w ważniejszych ośrodkach, z których niektóre miały dużą powierzchnię. Co oznaczało organizację dużej ilości pracowników do wykonywania projektów architektonicznych.
Zarówno kultura Tiwanaku jak i kultura Wari wywodziły się z andyjskiej, przed-inkaskiej kultury Moche. Obie kultury dosyć szybko i niezależnie się rozwijały, podbijając coraz to nowe terytoria. Jednocześnie pozwalając na pokojowe przyłączanie się plemion i zachowywanie przez lokalnych przywódców stanowisk. Daniną było wysyłanie przez lokalne plemiona robotników do wznoszenia nowych budowli zarówno w stolicy jak i w pozostałych miejscowościach. Archeolog Joyce Marcus porównał stosunki pomiędzy kulturami do relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Sowieckim podczas zimnej wojny. Oba państwa były tak silne, że żadne nie zaatakowało drugiego w obawie przed całkowitym zniszczeniem.
Niewiele wiadomo na temat początków administracji państwowej na obszarze Tiwanaku-Wari. Niektóre z cech państwowości mogą być powiązane z wcześniejszym kulturami północnego brzegu jeziora Titicaca, gdzie był największy ośrodek kultury andyjskiej z Okresu Regionalnego, wpisany dziś na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Położony jest w pobliżu jeziora Titicaca w departamencie La Paz w Boliwii na wysokości 3800 m n.p.m.
XIXwieczna rycina przedstawiająca Bramę Słońca
w Tiahuanaco (Wiki.org.)
Nie do końca wyjaśnione są źródła powstania i przyczyny upadku tego miasta. Ruiny zostały odkryte przez konkwistadorów, odwiedzane przez podróżników w XIX w. zostały opisane i zilustrowane. Pierwsze badania archeologiczne zostały prowadzone w 1955 r. przez Ibarrę Grasso. Czas powstania Tiahuanaco określa się na VI wiek p.n.e., największy rozwój ośrodka datowany jest na okres III – VIII w., okres ekspansji trwał od VIII do XII w.
Czasy przedinkaskie dzieli się na kilkanaście okresów. Imperium Tahuantinsuyu (Imperium Inków) bezpośrednio poprzedzały Okres Wari oraz Okres Rozwoju Regionalnego. Z Okresu Wari zachowały się liczne miasta. Jednym z nielicznych źródeł na ten temat jest kronika Juana de Betanzosa. Wymienia ona kilkudziesięciu władców Amautów z tamtego okresu. Kronika daleka jest od prawdy, niemniej rzuca światło na te niemal niezbadane czasy. Według Betazanosa w Okresie Rozwoju Regionalnego rozpoczęły się wojny pomiędzy pomniejszymi plemionami. Po śmierci króla Amauty Pachacutiego VI Amautowie mieli schronić się w Pacari Tampu, czyli "Mieście z oknami". Przebywali tam aż do czasu stworzenia Tahuantinsuyu.
Mapa przedstawiająca rozwój imperium Inków (Wiki.org.)
W początkach XVI w. tereny dzisiejszego Chile zostały włączone do Imperium Inków (quechua: Tahuantinsuyu, Imperium Czterech Części, Zjednoczone Cztery Części ) – państwa, które powstało w zachodniej części Ameryki Południowej, i które w okresie swego największego rozkwitu obejmowało tereny dzisiejszego Peru, Ekwadoru oraz częściowo Boliwii, Chile, Kolumbii i Argentyny.
Państwo Inków, założone w XII wieku, rozbudowane zostało w rozległe imperium w ciągu niespełna 200 lat przed odkryciem Ameryki przez Europejczyków. Na początku XVI w. obejmowało prawie całe wybrzeże Pacyfiku wzdłuż Andów i tereny Peru i Boliwii w głębi kontynentu, a zamieszkane było przez ok. 12 milionów mieszkańców. Zajmowali się oni głównie rolnictwem, uprawiając kukurydzę, ziemniaki, bawełnę i kokę, oraz hodowlą lam i alpak..
W pierwszej połowie XVI w. tereny aż do rzeki Biobío zostały opanowane przez Hiszpanów i włączone do wicekrólestwa Peru.
Imperium Inków, przed najazdem oddziału Francisco Pizarro, było bardzo osłabione wcześniejszą wojną domową oraz epidemią ospy. Pizarro wykorzystał tę sytuację i zaprosił zwycięskiego Inkę (króla) Atahualpę wraz z gronem 5 tys. szlachty Inkaskiej. Przybyli oni bez broni, zaś w czasie uczty zostali podstępnie napadnięci i wymordowani przez żołnierzy hiszpańskich. Z rzezi oszczędzono i wzięto do niewoli tylko samego władcę. Obiecano mu wolność w zamian za duży okup. Faktycznie Hiszpanie otrzymali sześć ton złota i dwanaście ton srebra, lecz mimo to Atahualpa został skazany na śmierć przez spalenie na stosie. Według wierzeń Inków spalenie ciała było równoznaczne z zabiciem również duszy. Hiszpanie zgodzili się więc na zamianę wyroku śmierci na uduszenie, wszakże pod warunkiem wcześniejszego przejścia skazańca na chrześcijaństwo. Tak też się stało. Ciało Atahualpy zostało w nocy potajemnie wykopane z grobu przez wiernych Indian i ukryte. Po śmierci władcy Inków jego dwie armie się rozpierzchły, a niewielka armia Pizarro opanowała w ciągu kilku lat całe imperium Inków. Przez jakiś czas broniły się jeszcze oddziały partyzanckie pod dowództwem m.in. wodza imieniem Challcuchima.
Obszary bardziej na południe pozostały we władaniu Araukanów.
Mapuche, Araukanie (z hiszp. araucanos, mapuches) – plemię indiańskie Ameryki Południowej, zamieszkujące południowo-centralne obszary Chile i południowo-zachodnią Argentynę. Sami Araukanie mówią o sobie Mapucze, co w dosłownym tłumaczeniu znaczy Ludzie Ziemi. Plemiona te żyły w czasach prekolumbijskich na południe od terenów zajmowanych przez Inków na obszarze dzisiejszego Chile.
Araukanie nigdy nie zostali ujarzmieni przez Inków ani hiszpańskich konkwistadorów, dzięki czemu ich państwo istniało obok potęgi hiszpańskiej, a później niepodległego Chile aż do roku 1871. Dopiero wtedy armia chilijska pokonała wojska Araukanów. To z ich plemienia wywodzi się słowo Lautaro, będące pierwotnie imieniem narodowego bohatera o wolność, a później było hasłem powstań przeciwko Hiszpanom.
Araukanie tworzyli małe, rodzinne grupy. Na czas wojen łączyły się ze sobą, a tuż po zakończeniu przymierza z powrotem się rozpadały. Obok wodza – ojca rodu najważniejszą osobą w grupie był czarownik.
Do pierwszego zbrojnego spotkania z hiszpańskimi konkwistadorami doszło pod Reynogüelén w roku 1536. Niewielka potyczka zakończyła się zwycięstwem Hiszpanów. 10 lat później Indianie chwycili za broń atakując kolonizatorów. Do poważnego starcia z Hiszpanami pod wodzą Pedro de Valdivii doszło w roku 1546 nad rzeką Biobío, gdzie Mapuche uniemożliwili Hiszpanom budowę osady Concepción (miasto powstało dopiero 4 lata później w roku 1550).
Wódz Lautaro (wg.XIX - wiecznej ilustracji) Wiki.org.
W roku 1553 Mapuche ponownie powstali zbrojnie przeciwko Hiszpanom. Po bitwie pod Tucapel Indianie dowodzeni przez wodza Lautaro zabili Pedra de Valdivię i zmusili do ucieczki Hiszpanów stacjonujących w forcie Arauco. Złapanych konkwistadorów czekała straszna śmierć: zmuszono ich do wypicia płynnego złota.
W kolejnych latach Indianie kilkakrotnie atakowali Hiszpanów, niszcząc m.in. Fort Arauco oraz miasto Concepción. Po tych sukcesach Araukanie skierowali się na Santiago, zostali jednak po drodze pobici przez Hiszpanów pod wodzą Francisco de Villagry a Lautaro poniósł śmierć w bitwie.
Do większej kampanii hiszpańskiej przeciwko Araukanom doszło w roku 1557. Hiszpanie pod wodzą García Hurtado de Mendozy zostali jednak pobici w bitwie pod Millapoa. Porażka nie zniechęciła Hiszpanów, którzy zajęli Arauco. (dopiero w roku 1723 Araukanom uda się odbić utracone terytorium).
W roku 1558 następca wodza Lautaro - Caupolicán został pojmany i stracony przez Hiszpanów. Indianie nie złożyli broni przypuszczając niszczycielskie ataki na osiedla hiszpańskie na południu kraju. W konsekwencji tych ataków ustała akcja kolonizacyjna na tych terenach.
W latach 1598-1604 miało miejsce kolejne powstanie antyhiszpańskie Araukanów. Już w pierwszym roku walk Araukanie rozbili wojska hiszpańskie w bitwie pod Curalaba. Śmierć w walkach poniósł m.in. hiszpański gubernator Chile - Martín García Óñez de Loyola. W wyniku powstania władza hiszpańska na południu Chile utrzymała się jedynie na wyspie Chiloé. Zwycięstwa Araukanów zapoczątkowały długą, pełną sukcesów walkę z hiszpańskimi kolonizatorami. Zdecydowany opór Araukanów zmusił w końcu Hiszpanów do uznania niezależności Mapuche w roku 1641 w traktacie Quillín. Granicą odgradzającą Indian od kolonizatorów stała się rzeka Biobío.
Orelie -Antoine I, czyli Orelie – Antoine de Tounes,
francuski król Mapuczów (Wiki.org.)
W 1860 r. francuski prawnik Orelie-Antoine de Tounens, przebywający wówczas w Patagonii, został obwołany królem przez plemię Mapuczów, którzy chcieli w ten sposób uchronić się, przy pomocy Francji, przed ekspansją Chile i Argentyny.
Królestwo Araukanii i Patagonii obejmowało region Araukanii i Patagonii.
Niestety w latach 70. Chile i Argentyna rozpoczęły podbój królestwa, zakończony podziałem jego terytorium w r. 1881.
Potomkowie Orelie-Antoine de Tounens żyjący do dziś we Francji zgłaszają pretensje do władzy nad dawnym terytorium królestwa.
I tak doszliśmy do ery przemysłowej i pozostawiając z żalem romantyczne i tajemnicze królestwa Indian, powróćmy do tworzenia się właściwego Chile..
Zapoczątkowany w drugiej połowie XVIII w. wśród Kreolów chilijskich ruch separatystyczny doprowadził do proklamowania w 1818 niepodległej republiki z prezydentem B. O'Higginsem na czele. W 1881 roku, na mocy traktatu z Buenos Aires, do Chile przyłączono zachodnią Patagonię. Natomiast w 1884 roku, dzięki zwycięstwu nad Peru i Boliwią w wojnie o saletrę, państwo zaanektowało całe boliwijskie wybrzeże oraz najdalej na południe wysuniętą nadmorską prowincję Peru z miastami Arica i Iquique.
I tak dalej, ale to już współczesność..
może więc kiedy indziej :)
RobertzJamajki&StanKubik
Inne tematy w dziale Kultura
