„Miliardy poza kontrolą parlamentu” - czyli droga do NIK-ąd pana Mariana

MOTTO

„Ochrona przed konsekwencjami mało przejrzystego budżetu jest moim obowiązkiem. Obywatele mają prawo wiedzieć, jak wydawane są pieniądze i według jakich kryteriów obliczany jest deficyt budżetu ”.
(Marian Banaś, lipiec 2021)

0. ZANIM ZACZNIEMY CZYLI CEL i DEFINICJE

Niniejszy wpis jest odpowiedzią na sugestie, jakoby w 2020 miało miejsce jakieś skandaliczne, bezprecedensowe „wypychanie wydatków państwowych poza budżet centralny”, w związku z czym środki te były wydawane „poza kontrolą parlamentu”. Kilka potrzebnych definicji:

Sektor GG – (ang. general government) sektor instytucji rządowych rządowych i samorządowych; obejmuje dochody i wydatki sektora centralnego (w tym budżet państwa i pozabudżetowe fundusze centralne), sektora samorządowego i sektora zabezpieczenia społecznego (w tym np. ZUS czy NFZ)

Dług EDP – dług publiczny liczony wg metodologii unijnej, używany przy raportowaniu wyników do Komisji Europejskiej; na koniec 2020 roku wyniósł on 1336 mld PLN

Dług PDP – dług publiczny liczony wg metodologii krajowej, używanej do obliczania progu 60% w relacji do PKB, którego to poziomu zadłużenia wg Konstytucji RP nie można przekroczyć ; PDP w przeciwieństwie do EDP nie obejmuje zadłużenia dużych funduszy sektora GG; chodzi przede wszystkim o Krajowy Fundusz Drogowy (KFD), Fundusz Przeciwdziałania COVID (FvsCOVID) i Tarczę Polskiego Funduszu Rozwoju (TPFR) – to właśnie wydatki i zadłużenie tych trzech podmiotów mają być rzekomo „poza kontrolą parlamentu”; PDP jest niższy niż EDP – na koniec 2020 wyniósł 1111 mld PLN.

1. KONTROLA PARLAMENTARNA I SPOŁECZNA NAD KFD, FvsCOVID i TPFR

Zgodnie z obowiązującym prawem parlament sprawuje kontrolę nad przedmiotowymi wydatkami :

a) w sposób bezpośredni - sejmowa lub senacka Komisja Finansów Publicznych może wezwać właściwego ministra i/lub urzędnika (np. Prezesa PFR) w celu uzyskania stosownych dokumentów i wyjaśnień

b) w sposób pośredni – kontrolę nad centralnymi funduszami sektora GG sprawuję rząd, kontrolę nad działaniami rządu sprawuje większość parlamentarna

Zatem zarzuty, że w roku 2020 miały miejsce jakieś wyjątkowe wydatki poza kontrolą parlamentu są bezpodstawne.

Ponadto zmiany zadłużenia PDP i EDP (w tym zmiany zadłużenia KFD, FvCOVID i TPFR) są raportowane na stronie Ministerstwa Finansów w ujęciu kwartalnym – więc każdy obywatel może na bieżąco sprawdzić przedmiotowe wartości. Co więcej, metody PDP i EDP są równolegle używane od ponad 20 lat, stąd twierdzenia, że w 2020 zaczęło się „ukrywanie długu” nie znajdują potwierdzenia w faktach.

2. WYDATKI PUBLICZNE POZA BUDŻETEM CENTRALNYM

Jak wspomniano, na wydatki sektora GG składają się wydatki centralne (średnio około 60% ogółu), wydatki samorządowe i wydatki ubezpieczeń społecznych. Natomiast wydatki budżetu stanowią średnio ok. 80% wydatków centralnych. Co za tym idzie, średnio 53,55% wydatków publicznych w ciągu ostatnich 20 lat pozostawało poza budżetem centralnym.

W ujęciu szczegółowym widać, że w latach 2000-2020 poziom wydatków publicznych poza budżetem centralnym oscylował w przedziale 50,33% - 57,17%.

Co ciekawe, najwięcej wydatków publicznych „wypchnięto” poza budżet centralny w 2014, z kolei w największym stopniu deficyt finansów publicznych został „wypchnięty” poza deficyt budżetowy w roku 2009 – i nie przypominam sobie, aby wówczas NIK alarmował o „braku przejrzystości finansów publicznych”…

3. DLACZEGO WYDATKI ANTYKRYZYSOWE „WYPCHNIĘTO” POZA PDP?

Odpowiedź na to pytanie jest prosta – najważniejsze decyzje na wiosnę 2020 podejmowano w sytuacji ogromnej niepewności. Niewiadomą był poziom spowolnienia gospodarczego w 2020 (prognozy z tamtego okresu wskazywały nawet na recesję rzędu 5% - 7 % PKB), inflacja czy wysokość środków, które należy przeznaczyć na skuteczne wsparcie płynności przedsiębiorstw i utrzymanie miejsc pracy. Naczelną jednak zasadą pozostawało tak zarządzać finansami publicznymi, aby nie przekroczyć poziomu 60% PDP w relacji do PKB. Stąd – aby elastycznie kształtować wydatki - potrzebny był swego rodzaju bufor finansowy. I ten właśnie bufor stanowiło 165 mld PLN w funduszach antykryzysowych „wypchniętych” w 2020 poza PDP.

Co ciekawe, post factum okazało się, że w 2020 recesja i wydatki antykryzysowe były niższe niż pierwotnie prognozowano. Na koniec roku EDP w relacji do PKB wyniósł 57,5% - czyli pozostało 2,5% PKB buforu (ok. 58 mld PLN) bez przesuwania wydatków poza PDP. No ale nikt o tym nie wiedział na wiosnę 2020 :-D

4. PROGRAMY ANTYKRYZYSOWE A KOSZT OBŁUGI DŁUGU

Wzrost zadłużenia na finansowanie działań antykryzysowe spowodował zwiększenie kosztu obsługi długu EDP z 1,43%% PKB w 2019 do ok. 1,60% PKB (za 2020 mamy dane szacunkowe, czekamy na ostateczne). Nie wydaje się jednak, aby ten poziom był szczególnym obciążeniem dla finansów publicznych – to jeden z najniższych wyników w historii.

REASUMUJĄC

Polski system finansów publicznych skonstruowano w taki sposób, że większość wydatków dokonywana jest poza budżetem państwa. Tak jest od co najmniej 20 lat i miało to miejsce także w czasach, gdy Marian Banaś grał pierwsze skrzypce w Ministerstwie Finansów – najpierw jako szef KAS, potem jako sam minister. I NIKt z tego powodu nie rozdzierał wówczas szat…

Natomiast finansowanie programów antykryzysowych poprzez fundusze pozabudżetowe miało na celu ograniczenie wzrostu PDP - a NIE rzekome „ukrywanie długu”. Poziom EDP wraz ze szczegółowym zadłużeniem tychże podmiotów jest na bieżąco raportowany przez Ministerstwo Finansów, mamy w tym zakresie pełną jawność. Kto nie wierzy – polecam pierwszy link poniżej :-D

ŹRÓDŁA:

https://www.gov.pl/web/finanse/zadluzenie-sektora-finansow-publicznych