Zanim komuniści w Polsce zawłaszczyli zarządzanie sportem, wielkie zasługi w odbudowie zniszczonych struktur wychowania fizycznego, mieli doświadczeni działacze sportowi, dziennikarze, sportowcy z okresu międzywojennego. Część z nich była stopniowo odsuwana z pełnionych, często społecznie funkcji, lecz z całą pewnością należy o tym pamiętać.
Zwycięstwo aliantów nad niemieckim okupantem w Europie zakończyło sześcioletni okres krwawych działań wojennych. Tymczasem państwa, które zostały „wyzwolone” wówczas przez Armię Czerwoną znalazły się w bardzo trudnym położeniu. W ten sposób Polska znalazła się w orbicie wpływów Moskwy – jak się później okazało – na ponad czterdzieści lat. W pierwszych latach po wojnie komuniści – przy pomocy sowieckiego mocarstwa – „metodą salami” umacniali władzę nad Wisłą, także w stosunku do sportu, który stopniowo ulegał zawłaszczeniu przez komunistów. Zgodnie ze słowami Władysław Gomułki: „władzy raz zdobytej nie oddamy”.
Bohdan Tomaszewski tak wspominał pierwsze miesiące po zakończeniu działań wojennych: „nigdy nie zapomnę obrazu startego z powierzchni ziemi kraju. Uśpionych ruin, nad którymi krąży wygłodniałe ptactwo pod koniec siarczystej zimy 1945 roku, a potem powracających wiosną ludzi, przypominających ludzkie strzępy. Szli w płaszczach bez guzików, w cienkich półbutach, z wielotygodniowym zarostem, brudni, zawszeni, o skołatanych sercach, ale w duszy niosących płomyk nadziei”.
Słowa te odzwierciedlają dramat powojennego społeczeństwa polskiego. Pomimo tego to właśnie ruch społeczny – zaraz po „wyzwoleniu” – był inicjatorem odbudowy struktur sportowych w zniszczonym kraju. Wśród osób zaangażowanych w proces odnowy polskiego sportu znaleźli się przedwojenni działacze sportowi, członkowie organizacji młodzieżowych, dziennikarze oraz sportowcy.
Początkowo odbudowę powojennych struktur wychowania fizycznego w latach 1944–1946 oparto częściowo o wzory z okresu międzywojennego; często wykorzystywano wówczas w tym celu także działaczy przedwrześniowych. Swoją działalność wznawiały przedwojenne organizacje i stowarzyszenia młodzieżowe, m.in. Związek Polskich Związków Sportowych, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Związek Harcerstwa Polskiego, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej oraz Związek Młodzieży Chrześcijańskiej w Polsce. Jednak wraz z umacnianiem się władzy komunistycznej w kraju ruchy te były stopniowo likwidowane lub ich działalność bardzo ograniczano. W pierwszych latach po wojnie liczyły się w zasadzie dwie organizacje młodzieżowe: peperowski Związek Walki Młodych i pepesowska Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.
Lata czterdzieste XX wieku, były dla komunistów okresem przejściowym, zaś głównym ich celem, który chcieli osiągnąć długofalowym procesem było wprowadzenie modelu scentralizowanego zarządzania kulturą fizyczną na wzór sowiecki. Tymczasem w obozie władzy doszło wówczas do sporu o kształt nowych struktur organizacyjnych kultury fizycznej. PPS opowiadał się za zwiększeniem czynnika społecznego w zarządzaniu sportem – oczywiście w ramach socjalistycznej rzeczywistości – oraz wyłączeniem kultury fizycznej ze struktur wojskowych, optując za wcieleniem ich do Ministerstwa Zdrowia. Natomiast PPR dążyła do stopniowego przejęcia kontroli nad odradzającą się kulturą fizyczną. Zdaniem Jerzego Gaja:„w interesie PPR było zlecenie opieki nad niezintegrowanym, żywiołowo odradzającym się wychowaniem fizycznym i sportem wojsku, które mogło nadać pożądany kierunek w dalszych przemianach zgodnie z życzeniami PPR”.
Tak też się stało, o czym świadczyć może powołanie w 1946 r. przy Ministerstwie Obrony Narodowej Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Było to wyraźne odwołanie się do modelu zarządzania kulturą fizyczną w latach 1927–39, gdzie również powołany został do życia przy Ministerstwie Spraw Wojskowych PUWF i PW. Przy MSW powołano także, Radę Naukową Wychowania Fizycznego, na czele której stał minister spraw wojskowych (w latach 1927–35 był nim Józef Piłsudski). W kraju zaś utworzono wojewódzkie, powiatowe i miejskie komitety wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Schemat organizacyjny zarządzania kulturą fizyczną w okresie międzywojennym także wskazuje na duże zainteresowanie ze strony władz państwowych. Natomiast trzeba wyraźnie podkreślić, że w okresie PRL ingerencja państwa była znacznie większa.
Do podstawowych zadań PUWF i PW w PRL, należało kierowanie i nadzorowanie, poprzez powołane w terenie wojewódzkie, powiatowe i miejskie urzędy wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego, realizacji zadań wynikających z powszechnego obowiązku wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego w kraju. W celu koordynowania działalności urzędu powołano przy nim Państwową Radę Wychowania Fizycznego (w składzie rady zasiadali przedstawiciele m.in. MON i Krajowej Rady Narodowej), która de facto miała największy wpływ na jego działalność.
Na czele PUWF i PW stanął przedwojenny działacz sportowy Tadeusz Kuchar (członek PPR, następnie PZPR), który swoim nazwiskiem miał promować obraz „demokratycznych zasad” wprowadzanych przez komunistów w ruchu sportowym. W rzeczywistości duży wpływ na kształt nowo powołanego urzędu miał pełnomocnik ministra obrony narodowej do spraw wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego gen. Eugeniusz Kuszko – przedwojenny działacz zdelegalizowanej Komunistycznej Partii Polskiej – który po odejściu z PUWF i PW został szefem Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego.
Zmiany zachodzące w Polsce w drugiej połowie lat czterdziestych – których symbolem stało się odsunięcie od władzy Władysława Gomułki – miały także wpływ na model zarządzania kulturą fizyczną w kraju. Właśnie w latach 1947–56, według Piotra Godlewskiego: „tworzono fundamenty pod nowy, radziecki model kultury fizycznej, a następnie rozwijano go w latach 1950–56 w ramach obowiązującego marksistowskiego systemu organizacyjnego”.
Zlikwidowano PUWF i PW oraz działający po nim w latach 1947–48 Główny Urząd Kultury Fizycznej. W ich miejsce powołany został w 1949 r. centralny urząd administracji państwowej działający przy prezesie Rady Ministrów – Główny Komitet Kultury Fizycznej wraz z wojewódzkimi, powiatowymi i miejskimi komitetami kultury fizycznej. Zlikwidowano Związek Polskich Związków Sportowych, a także wszystkie związki sportowe, których miejsce zajęły sekcje działające w GKKF reprezentujące zlikwidowane związki. Zdaniem Piotra Godlewskiego: „przenoszone metodą kalki wzory i cały sowiecki system organizacji i zarządzania sportem stanowić miał gwarancję służalczości tej dziedziny życia społecznego w stosunku do partii i ludowego państwa. Za pomocą kierownictwa politycznego partia sterowała bezwzględnie podległą administracją sportu, która roztaczała kontrolę i posiadała decydujący wpływ na podstawowe elementy działalności stowarzyszeń sportowych. Ważnym instrumentem wpływu ideologicznego był – stosowany także w innych dziedzinach życia społecznego – proces intensywnego upartyjniania”.
Scentralizowanie zarządzania kulturą fizyczną w ramach GKKF wpisywało się w politykę stalinowską w PRL. Zwłaszcza że nadzór nad działalnością komitetu sprawował do 1952 r., oddelegowany z Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, b. oficer NKWD, Rosjanin Apolinary Minecki.
Komentarze