Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. 18 Zaprawdę, bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż się wszystko spełni. 19 Ktokolwiek, więc zniósłby jedno z tych przykazań, choćby najmniejszych, i uczyłby tak ludzi, ten będzie najmniejszy w królestwie niebieskim. A kto je wypełnia i uczy wypełniać, ten będzie wielki w królestwie niebieskim. 20 Bo powiadam wam:, Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego.
Nie sadźcie, że - formuła ta (por. także 10, 34; 20, 10; Dz. 12, 29 itd.) jest spokojnym i rzeczowym, ale kategorycznym prostowaniem błędnego rozumienia stosunku Jezusa do objawienia ST. Ów stosunek mogli błędnie rozumieć zarówno bezpośredni słuchacze Jezusa, jak i wyznawcy nauki Jezusowej pierwszych gmin chrześcijańskich, dla których Mateusz redagował swoją Ewangelię.
Przyszedłem (elthon) - słowo to występuje częściej w Ewangelii Jana niż u Mateusza. Jest ono swego rodzaju terminem technicznym na oznaczenie misji, jaką Jezus otrzymał od Ojca.
...Znieść... - Wymowa czasownika kataluein (= obalić, zniszczyć, rozwiązać) polega na tym, że nie ma on tylko znaczenia teoretycznego, ale wyraża dynamiczną rzeczywistość. W połączeniu z przeczeniem stwierdza, że coś ma nadal moc obowiązującą.
Zwrot: Prawo lub Prorocy - oznacza to samo, co: Prawo i Prorocy lub ogólniej: Pismo (Pisma), tj. wszystkie księgi św. ST, które kanon hebrajski określa mianem: Prawo, Prorocy i Pisma.
Nie jest wykluczone, że już za czasów Jezusa, nie mówiąc o czasach, w których była redagowana Ewangelia Mateusza, walka z legalizmem rabinackim faryzeuszów-, oczekiwanie rychłego końca świata oraz błędna koncepcja miłosierdzia Bożego i darów Ducha Św. były przyczyną błędnych opinii, że Jezus zniósł prawo Boże, zawarte w objawieniu ST; że od przyjścia Jezusa obowiązuje tylko i wyłącznie Jego nauka. Mateusz uważał, więc za konieczne zaraz na początku pierwszej mowy Jezusa przypomnieć Jego słowa, że nie przyszedł znieść Prawa i Proroków, czyli nauki objawionej ST, lecz wypełnić. Słowo plerosai ma różne znaczenia: realizować wypełniać (proroctwa, przepisy moralne), udoskonalić, (przepisy prawa ST) i wreszcie poddać się wymogom proroctw starotestamentalnych, ukazać właściwy sens starotestamentalnego objawienia poprzez nauczanie í przez swoje życie. Wydaje się, że to ostatnie znaczenie najlepiej odpowiada tej treści, jaką słowo plerosai ma w Mt. W życiu Jezusa spełniają się zapowiedzi ST (por. 1,22 ;2, 15. 17. 23; 4, 14 itd.). On zaś podporządkowuje się woli Ojca zawartej w objawionym Prawie Bożym (3, 15). Jezus interpretując Prawo nadaje mu właściwy, przez Boga zamierzony sens (por. 5, 2l-48). Właśnie fakt takiej interpretacji prawa Bożego zapowiadały na czasy mesjańskie niektóre wyrocznie proroków (np. Jr 31, 31-34; Ez 36,25-28; Iz 42, 1-4; 49, 6; 50, 4-5). W. 17 zatem mówi, że misja Jezusa nie tylko realizuje zapowiedzi starotestamentalne, ale prowadzi dalej dzieło objawienia. Nie znosi prawa Bożego, ale je udoskonala zgodnie z intencjami Bożego Prawodawcy, dlatego, bo wyrażało ono wolę Bożą w sposób niedoskonały.
Zaprawdę, bowiem mówię wam. Ten zwrot (lub jemu podobny: albowiem mówię wam w.20) występujący około 30 razy w Mt (u Marka - 14 razy, u Łukasza -7 razy, u Jana z dodaniem drugiego amen - 25 razy) egzegeci uważają za słowa ściśle Jezusowe. Służy on do zaakcentowania pełnego suwerennego autorytetu Jezusa.
Jota (hebr. jod) - najmniejsza spółgłoska alfabetu hebrajskiego.
Kreska (keraia hebr. qó'- kolec, cierń) znak służący do rozróżnienia podobnych spółgłosek hebrajskich, eos an – (dopóki aż)ma sens czasowy. Wers. 18 wyraża myśl, że prawo Boże ST w rozumieniu Jezusowym nie utraci swej ważności aż do końca świata.
Najmniejszy... wielki w królestwie niebieskim - są to zwroty pochodzenia judaistycznego, które wyrażają wykluczenie lub przynależność do królestwa Bożego, a nie oznaczają najniższej lub najwyższej pozycji hierarchicznej w królestwie Bożym.
Wypełnia i uczy – to bardzo charakterystyczny zwrot dla ówczesnej mentalności żydowskiej: czynić – poiein i uczyć – didaskein.Stosowanie w życiu prawa Bożego, czyli wykonywanie i jego nauczania, to były dwie ściśle ze sobą zespolone zasady postępowania gorliwego Izraelity. W. 19 dokładniej precyzuje myśl w. 18. Nie ma w Prawie Bożym przykazań małych i wielkich. Wszystkie zawierają jedną i te samą
autorytatywną wolę Bożą.
Wiadomo, że szkoły rabinackie wyróżniały w Torze 613 przykazań, 248 zakazów i 365 poleceń a dwie zwalczające się szkoły, tj. rygoryści R. Szamaja i laksyści R. Hillela dawały w wielu przypadkach diametralnie różne komentarze tych samych tekstów Pisma św. Ewangelista podał przestrogi Jezusa zawarte w w. 17-19, aby uczulić Jego wyznawców na ducha Jezusowej interpretacji słowa Bożego.
Powyższe przypuszczenie zdaje się potwierdzać ostatnia uwaga Jezusa, jaką przekazał Mateusz. Sprawiedliwość (dikaiosoune) to nie tylko cnota w ujęciu prawniczym i etycznym, ale postawa ducha, która prowadzi po drodze bezwzględnego i nienagannego pełnienia woli Bożej zawartej w Prawie, czyli objawionej nauce Bożej.
Słowo perisseuein ma znaczenie:obfitować, mieć przewagę, mieć coraz więcej. Zatem zdanie: Jeśli sprawiedliwość wasza nie będzie większa zwraca uwagę, że wierność Prawu Bożemu interpretowanemu przez Jezusa ma przewyższać (w sensie jakościowym a nie ilościowym) sprawiedliwość przywódców duchowych żydostwa.
21 Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj, a kto by się dopuścił zabójstwa, czeka go sąd, 22 Ja zaś mówię wam, kto się gniewa na brata swego, czeka go sąd. Kto by zaś powiedział bratu swemu: głupi - czeka go Najwyższa Rada; kto by rzekł: bezbożniku - czeka go ogień piekielny.
Jezus nie znosi cytowanego przykazania, ale je intensyfikuje, tj. poszerza jego zakres i aktualizuje w duchu miłości bliźniego. Nie jest to interpretacja absolutnie nowa, nieznana tekstom ST. Charakteryzuje ją jednak nowe ujecie właściwe Jezusowej koncepcji sprawiedliwości i miłości bliźniego. Kary sądu należy oczekiwać nie tylko za zabójstwa, ale również za gniew (o orgidzomenos).Oczywiście chodzi tu o gniew płynący z nienawiści, który krzywdzi bliźniego. Wyraz: brat w ustach Jezusa oznacza tak Żyda, jak również i każdego członka wspólnoty wierzących.
W rozumieniu Jezusa piąte przykazanie obejmuje nawet słowną obrazę bliźniego. Jezus daje dwa przykłady słownej zniewagi. Wyraz: raka jest transkrypcja słowa aramejskiego: réqah: głupi, nierozumny. Już za tę obrazę bliźniego Jezus grozi procesem przed najwyższym trybunałem narodu żydowskiego w Jerozolimie, tj. przed Sanhedrynem (sunedrion) a nie przed lokalnym trybunałem!!!
Drugi obraźliwy wyraz: more – ma to samo znaczenie upośledzenia umysłowego, co słowo raka, z tym, że Żydzi uważali go za bardziej obraźliwy, gdyż nadawali mu sens upośledzenia umysłowego w sprawach religijnych, które objawia się w bezbożności, (Więctak odpłacać chcesz Panu, ludu głupi, niemądry? Czy nie On twym ojcem, twym stwórcą? Wszak On cię uczynił, umocnił. Księga Powtórzonego Prawa 32,6 por. takżeMdr 13, 1-9; Syr 50, 26). Kara za tę obrazę ma już charakter wyroku Bożego.
Gehenną (géenna) nazywano dolinę o bardzo stromych zboczach, ciągnącą się wzdłuż południowych murów Jerozolimy, biblijną dolinę Ben Hinnóm (dziś wádi er-Rababeh). W czasach królewskich był tam ołtarz, na którym składano w ofierze dzieci ku czci bożka Molocha (por. 2 Krl 23. 10; Iz 30, 33; Jr 31, 40). Gehenna to symbol sądu Bożego i zatracenia (piekła). Stąd zwrot: géenno toú purós można oddać słowami: ogień, piekielny.
23 Jeżeli więc przyniesiesz swój dar przed ołtarz i tam przypomnisz sobie, że brat twój ma coś przeciwko tobie, 24 zostaw tam twój dar przed ołtarzem i idź, pojednaj się wpierw z bratem twoim, a wtedy przyszedłszy ofiaruj swój dar.
ST mówił o pojednaniu się z bliźnim i przewidywał możliwość przerwania ofiary z motywów troski o czystość legalną a więc winę wobec Boga (por. np. Kpł 5, 23-25 -otóż, kto tak zgrzeszył i stał się przez to winnym zadośćuczynienia, powinien oddać to, co ukradł, albo, co wymusił, albo, co wziął na przechowanie, albo rzecz zgubioną, którą znalazł) Jezus kładzie akcent na winę zaciągniętą wobec bliźniego a nie tylko wobec Boga.
25 Pogódź się szybko ze swoim przeciwnikiem, dopóki jesteś z nim w drodze, żeby cię twój przeciwnik nie oddal sędziemu a sędzia dozorcy, i żebyś nie był wtrącony do więzienia. 26 Zaprawdę mówię ci: nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie zwrócisz ostatniego pieniążka.
Nienawiść niszczy miłość i prowadzi nawet do zabójstwa. Jezus sięga, więc aż do jej korzeni, do serca. W Jego przekonaniu nie wystarczy pozbyć się nienawiści. Miłość winna prowadzić aż do pojednania się (diallasein= zmienić nastawienie) z bliźnim nie zważając, kto w rzeczywistości był winny. Tak daleko posunięta miłość czyni z człowieka rzeczywiście ”syna Bożego", a jego ofiarę prawdziwą służbą Bożą. Bardzo wymowny jest tu tryb rozkazujący aorystu, wyrażający w sposób delikatny konieczność wykonania czynności zmierzających do pojednania: zostaw (afes), pojednaj się (diallalethi).
W wersach 25-26 już nie miłość jest racją pojednania, ale zwykła wyrozumowana roztropność, żeby się nie narazić na większe niebezpieczeństwo. Zdanie: szybko... dopóki jesteś... w drodze oraz cały w.26 każą sądzić, że chodzi tu o pojednanie z wierzycielem (Bogiem?), zanim nie zapadnie wyrok skazujący (sąd Boży).
Sędzia, dozorca, sługa synagogalny lub przedstawiciel trybunału lokalnego, czyli tzw. małego sanhedrynu, oskarżyciel - to są terminy zaczerpnięte ze słownictwa sądowego.
Kodrantes (= pieniążek) jest to forma grecka łacińskiego wyrazu quadrans, tj. czwarta część asa (3 uncje) Najprawdopodobniej chodzi tu o taką część (ratę) długu, na którą dzielono całą należność, aby nawet bardzo ubogi dłużnik był w stanie uiścić ją jednorazowo. Warto zauważyć, że niektórzy teologowie na w. 26 opierali naukę o czyśćcu.
LIT:
Ks. Filipiak M. : Jak rozumieć Pismo Święte, KUL, Lublin, 1982
Ks. Dąbrowski E.,: Pismo Święte Nowego Testamentu w 12 tomach, wstęp przekład z oryginału, komentarz, Pallotinum, W-wa, 1977, tom 2, 3, 4, 5
Giuseppe Ricciotti „Życie Jezusa Chrystusa” „Dawne Dzieje Izraela” PAX
