Korupcja we współczesnym świecie jest jednym z najpoważniejszych zakłóceń w funkcjonowaniu administracji publicznej. W opublikowanym już ponad 10 lat temu raporcie, eksperci Banku Światowego pisali, że „korupcja to nadużycie urzędu publicznego dla uzyskania prywatnych korzyści. Obejmuje płatne faworyzowanie, nepotyzm, kumoterstwo, nadużycie kompetencji wynikających z pełnionej funkcji celem uzyskania korzyści; przekupstwo, kupczenie wpływami, kradzież majątku publicznego lub środków publicznych; przestępstwa księgowe i «pranie brudnych pieniędzy»1.Korupcja w administracji publicznej ma kilka odmian. Drobna, albo pospolita korupcja dotyczy urzędników bezpośrednio komunikujących się z obywatelami, korupcja polityczna z kolei obejmuje osoby odpowiedzialne za decyzje o charakterze politycznym, podejmowane na szczytach władzy. Pomiędzy nimi jest miejsce dla korupcji biurokratycznej – w którą zaangażowani są nieobieralni urzędnicy wyższego i średniego szczebla. Choć najgroźniejsze dla interesu publicznego decyzje mogą być podejmowane na poziomie politycznym, najbardziej uciążliwa jest korupcja pospolita. Jej rozpowszechnienie świadczy o słabości agend państwa, niezdolnych walczyć z samowolą urzędników.
W Polsce przed 1989 rokiem korupcja pospolita i biurokratyczna była dość powszechna. Słabość państwa przejawiająca się w tej powszechności przetrwała transformację systemową i utrzymywała się przez całe lata 1990. W chwili obecnej Polska jest traktowana jako kraj o średnim poziomie korupcji, a w odniesieniu do Unii Europejskiej – o względnie wysokim poziomie korupcji. Badania percepcji korupcji w ostatnich latach sugerują pewną poprawę sytuacji, widoczną zwłaszcza na tle regionu – Europy Środkowej.
Kluczową rolę, zarówno w poprawie wizerunku, jak i jakości funkcjonowania instytucji publicznych dzięki ograniczeniu korupcji odegrały reformy instytucjonalne, które kolejne rządy przeprowadzały od końca lat 1990. Początkowo przybrały one formę długookresowej Strategii Antykorupcyjnej rządu, realizowanej w kolejnych etapach przez następujące po sobie rządy od 2002 roku. W chwili obecnej w trakcie realizacji jest 3 etap Strategii, dla którego horyzontem czasowym jest rok 2015. Oprócz tego powstawać zaczęły wyspecjalizowane w ograniczaniu korupcji organy państwa, początkowo w ramach struktur krajowych i wojewódzkich Policji Państwowej, następnie jako osobna agencja: Centralne Biuro Antykorupcyjne.
Oprócz działań o charakterze systemowym istotnym składnikiem przeciwdziałania korupcji jest zwiększanie przejrzystości agend administracji publicznej. W chwili obecnej coraz powszechniej stosowanym rozwiązaniem, zarówno w administracji samorządowej (gminy, powiaty) jak i rządowej (ministerstwa, urzędy skarbowe, KRUS) jest reorganizacja urzędów tak, by mogły uzyskać certyfikat ISO 9001. Choć głównym celem tego certyfikatu jest poprawa jakości pracy urzędu oraz jego relacji z klientami, to dzięki zmianie wewnętrznej organizacji poprawia się przejrzystość jego działania. Uzupełnieniem tej reorganizacji i oparciu działania urzędu na jasno, algorytmicznie zdefiniowanych procesach, mogą być dodatkowe zabezpieczenia antykorupcyjne. Pozwalają one zdefiniować newralgiczne punkty w przebiegu procesów i podejmowaniu decyzji tak, by w konkretnych sytuacjach jeszcze ograniczyć zagrożenie korupcją.
Podejmowane w ramach administracji publicznej działania nakierowane na zwiększanie jej przejrzystości odnoszą skutek. Zarówno ocena działania jednostek administracji objętych rozwiązaniami ISO poprawia się, jak i potencjalne ryzyka korupcji maleją. Tym samym, jednocześnie podnosi się sprawność instytucji publicznych i maleje ryzyko korupcji. Upowszechnianie się tych rozwiązań powoduje, że ten spadek ryzyka ma już charakter systemowy. To zaś wpływa nie tylko na wspomnianą już poprawiającą się percepcję Polski, jako kraju ograniczającego korupcję, zawłaszcza w porównaniu z sąsiadami, ale czyni też z niej coraz bardziej atrakcyjny obszar inwestowania.
Pracownicy instytucji publicznych jednak stają w związku z tym przed nowymi wyzwaniami dotyczącymi identyfikowania obszarów korupcji, rozpoznawania zagrożeń i ewaluowania ryzyka korupcji. Wprawdzie na poziomie ogólnym nie wydaje się to skomplikowane, ale dobre zrozumienie natury zjawiska korupcji, jego specyfiki i zróżnicowania przez odpowiedzialne za ograniczenie ryzyk korupcyjnych osoby wydaje się niezbędne przy wprowadzaniu nowych rozwiązań organizacyjnych,a następnie w zapewnieniu trwałej poprawy jakości działania instytucji.
Piotr Koryś
1Bank Światowy, Korupcja w Polsce: Przegląd obszarów priorytetowych i propozycji przeciwdziałania zjawisku. Raport Banku Światowego, mps, Warszawa 1999.
Inne tematy w dziale Gospodarka
