O ideologicznym charakterze ewolucjonizmu (cz. I)

Kazimierz Jodkowski *

 

O ideologicznym charakterze

 

ewolucjonizmu (cz. I) 

 

(na marginesie książki Ankerberga i Weldona)

 

 

Autorzy książki [1] starają się przeforsować tezę, że ewolucjonizm ma charakter ideologiczny. Starają się tym samym podważyć jego wiarygodność. Nie fakty, a rozmaite czynniki pozafaktualne, ideologiczne i filozoficzne spowodowały, ich zdaniem, powszechną akceptację teorii ewolucji w świecie nauki. Mówią, że o przyjęciu teorii Darwina zadecydował klimat intelektualny epoki (s. 12), [2] jej materialistyczny, naturalistyczny i ateistyczny punkt widzenia (s. 15, 28) oraz jej filozoficzny charakter, co prowadzi do lekceważenia niezgodnych z nią faktów (s. 17-18, 20-25, 39-42). Powody odrzucenia kreacjonizmu są psychologiczne, nie naukowe (s. 51).

 

Są to poglądy głoszone przez kreacjonistów od lat. [3] Nieodmiennie spotykają się one z kontrargumentami, że teoria ewolucji jest potwierdzona przez olbrzymią ilość świadectwa empirycznego z rozmaitych dziedzin i dyscyplin naukowych. Kilka charakterystycznych wypowiedzi tego typu, Theodosiusa Dobzhansky'ego, George'a Gaylorda Simpsona i Carla Sagana, przytaczają sami autorzy (s. 16). [4]

 

Obie strony tego sporu popełniają w tej sprawie te same błędy, które jednak prowadzą ich do odmiennych wniosków. Jako filozof nieprzyrodnik nie chcę oceniać prawdziwości twierdzenia, że teoria ewolucji posiada mnóstwo empirycznych potwierdzeń, choć nie będę ukrywał, że mam wrażenie, iż ta ilość jest mocno przesadzona i że podobnie przesadzone są opinie Dobzhansky'ego i Simpsona, że teoria ewolucji została udowodniona [5] – przynajmniej jeśli chodzi o makroewolucję, czyli o to, o co (w przybliżeniu) naprawdę toczy się spór między kreacjonistami i ewolucjonistami. [6] Błędy, które zarzucam obu stronom w tej sprawie, mają charakter metodologiczny.

 

Ankerberg i Weldon mają rację, gdy twierdzą, że teoria ewolucji ma nie tylko faktualny charakter, gdy wskazują na jej treści ideologiczne, filozoficzne. Mają rację, gdy mówią, że o akceptacji teorii ewolucji nie zdecydowały fakty empiryczne, ale właśnie ten pozaempiryczny, ideologiczno-filozoficzny składnik. [7] Nie mają jednak racji, gdy mają to teorii ewolucji i ewolucjonistom za złe. Od kilkudziesięciu lat w filozofii nauki wskazuje się, że same fakty nie są w stanie usunąć dawny paradygmat i wprowadzić nowy. Jest tak dlatego, że nie ma czegoś takiego jak nagie, nieuteoretyzowane fakty. [8] Jest też tak dlatego, że teorie nie są wynikiem indukcyjnego uogólnienia obserwacji. [9]

 

Tymczasem Ankerberg i Weldon przyjmują przestarzałą wizję nauki – jako przedsięwzięcia indukcyjnego (s. 14), które wychodzi od nieuteoretyzowanych faktów, „danych, co do których wszyscy się zgadzają, że istnieją” (s. 42). Dane są wspólne wszystkim uczonym, dopiero interpretacje tych danych powodują powstawanie różnic między uczonymi. Z tego punktu widzenia rzeczywiście akceptacja teorii ewolucji jest nieracjonalna, bo oparta głównie na założeniach filozoficznych.

 

Jeśli jednak uwzględnimy osiągnięcia Kuhna, Feyerabenda i Lakatosa, i wcześniejsze – Poppera, to sprawa się wyjaśnia. W nauce nowe teorie mogą wypierać dawniejsze nie samymi faktami, ale dlatego, że lepiej pasują do ogólnej wizji rzeczywistości czyli z szeroko rozumianych powodów filozoficznych. [10] I z tego samego względu teorii tych nie mogą wyprzeć same nowo zdobyte fakty. Kuhn twierdził, że czynniki pozanaukowe wyznaczają zakres alternatywnych rozwiązań problemów, [11] co w sporze ewolucjonizm-kreacjonizm przekłada się na twierdzenie, że ideologia naturalizmu, która zdominowała myśl ewolucjonistyczną, wyklucza odwoływanie się do rozumnego czynnika w wyjaśnianiu zjawisk biologicznych. [12] Paradygmat określa nie tylko, z jakiego rodzaju bytów składa się świat, lecz również, z jakich się nie składa. [13] Paradygmat mówi uczonym, jakich badań nie warto podejmować. [14] Społeczność uczonych wie z góry, jakie będą wyniki prowadzonych badań, dopuszczalna niepewność mieści się w wąskim przedziale. Jeśli otrzyma się wyniki poza tym przedziałem, to uznaje się to za błąd uczonego. [15] Społeczność uczonych „wie”, jaki jest świat i czym jest nauka. [16] Same fakty niezgodne z tą „wiedzą” nie wystarczą, by ją zniszczyć i zastąpić inną. [17] Jeśli fakty są niezgodne z teorią, to można uratować teorię zmieniając teorię interpretacyjną; teorię, w świetle której fakty są postrzegane. [18] Nauka jest sztywna, trudno zmienić paradygmat, nie odrzuca się go pochopnie. [19]

(dok. nastąpi)

---