Chiny i Korea to narody, które znajdują się w podobnej sytuacji jak Niemcy od lat 40. XX wieku do 1990 roku. Niemcy były podzielone na demokratyczną RFN i komunistyczną NRD. Dzisiaj podobna sytuacja zachodzi w Chinach (gdzie mamy totalitarną Chińską Republikę Ludową i demokratyczną Republikę Chińską, potocznie zwaną Tajwanem) i Korei (gdzie mamy komunistyczną Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (Korea Północna) i demokratyczną Republikę Korei (Korea Południowa)). Historia podziału Niemiec jest w Polsce z grubsza znana, warto opowiedzieć również, jak doszło do podziału Chin i Korei oraz o historii Tajwanu i Korei Południowej.
Upadek cesarstwa i demokratyzacja Chin
W 1912 roku, po obaleniu ostatniej cesarskiej dynastii - Qing, proklamowano Republikę Chińską. Początkowo Chinami rządziła nacjonalistyczna partia Kuomintang. Kraj był silnie niestabilny wewnętrznie, podobnie jak jego otoczenie (na północ od Chin doszło do rozpadu Imperium Rosyjskiego, kilku lat wojny domowej i powstania Związku Radzieckiego). W 1924 roku, w celu uzyskania przez Chiny pomocy od rządu ZSRR, Kuomintang zawarł sojusz z Komunistyczną Partią Chin. W 1925 roku przewodniczącym Kuomintangu generał Czang Kaj-szek. W 1926 roku rozpoczął działania mające na celu obalenie rządu Chin. Rok później przeniósł nacjonalistyczny rząd do Nankinu i przeprowadził czystki w Komunistycznej Partii Chin, zaczynając od masakry w Szanghaju. To ostatnie wydarzenie zmusiło komunistów i lewicowe skrzydło Kuomintangu do wywołania zbrojnej rebelii, w wyniku której kraj pogrążył się w wieloletniej wojnie domowej.
Chińska wojna domowa 1927-1950
Stronami tej wojny były przede wszystkim Komunistyczna Partia Chin i Kuomintang, reprezentujący pozycje prawicowe. Większość konfliktu nie obfitowała w szczególne wydarzenia. Jego rozstrzygająca faza trwała w latach 1945-1949. Wówczas komuniści zajęli teren praktycznie całych Chin kontynentalnych, proklamując 1 października 1949 roku Chińską Republikę Ludową. Do maja 1950 udało im się złamać cały pozostający kuomintangowski opór. Pod kontrolą Kuomintangu pozostał jedynie Tajwan oraz kilka pomniejszych wysp i archipelagów, spośród których część utracono w następnych latach.
Dwie dyktatury
Początkowo oba państwa chińskie były dyktaturami - ChRL była krajem komunistycznym, natomiast Tajwan był zarządzany przez autorytarną prawicę. Tajwan w latach 1895-1945 należał do Japonii. Wyspa uległa znaczącemu rozwojowi pod panowaniem japońskim. Do 1971 Tajwan był członkiem ONZ jako jeden z założycieli. Kraje komunistyczne nie uznawały istnienia Tajwanu, z kolei władze Tajwanu, kierowane nadal przez generała Czang Kaj-szeka, uznawały się za prawowitą reprezentację całych Chin. W 1971 roku Tajwan przestał być członkiem ONZ na rzecz Chińskiej Republiki Ludowej. W 1979 roku USA pod przewodnictwem demokraty Jimmy'ego Cartera wycofały uznanie istnienia Tajwanu na rzecz Chińskiej Republiki Ludowej. Wiele innych krajów niedługo później poczyniło ten sam krok. Formalnie więc Tajwan ma dzisiaj podobny status jak Kosowo czy Naddniestrze.
Śmierć Czang Kaj-Szeka i demokratyzacja Tajwanu
Generał Czang Kaj-Szek zmarł w 1975 roku w wieku 87 lat. Władzę przejął wiceprezydent Yen Chia-Kan, którą sprawował do 1978 roku. Wówczas parlament wybrał syna Kaj-Szeka na prezydenta. Narastająca izolacja polityczna Tajwanu wymusiła przemiany demokratyczne. Prezydent Cziang Czing-Kuo wypromował na swojego następcę polityka urodzonego już na Tajwanie. Dotychczas w parlamencie z ramienia rządzącego Kuomintangu zasiadali politycy pochodzący z całych Chin. Miało to odzwierciedlać poglądy Kuomintangu, że rząd w Tajwanie jest jedynym prawowitym reprezentantem Chin. Promowanie lokalnych polityków miało służyć zwiększeniu popularności władz wśród mieszkańców wyspy. W latach 80. wprowadzono w Tajwanie wolność prasy oraz dopuszczono opozycję do głosu. Opozycja na Tajwanie w latach 70. i 80. XX wieku istniała przede wszystkim w formie ruchu dangwai, co dosłownie oznacza "poza partią". W 1986 roku sformalizowano ruch dangwai, tworząc Demokratyczną Partię Postępową. Legalizacji uległy także inne ruchy opozycyjne.
Od lat 90. XX wieku Tajwan stał się krajem w pełni demokratycznym. W 2002 roku podjął próbę ponownego dołączenia do ONZ, zakończoną niepowodzeniem. Współcześnie w Tajwanie uformował się dwublokowy system partyjny. Pierwszy blok to blok niebieski skupiony wokół Kuomintangu. Są to partie o konserwatywnym i nacjonalistycznym profilu ideowym. Opowiadają się za wymianą kulturową i handlową z Chińską Republiką Ludową, a także dążą do zjednoczenia obydwu państw chińskich pod przywództwem Republiki Chińskiej. Konkurentem bloku niebieskiego jest blok zielony, powstały wokół Demokratycznej Partii Postępowej. Od 2016 roku utrzymuje się on u władzy. Blok zielony składa się głównie z liberałów dążących do budowy nowej, odmiennej od chińskiej świadomości narodowej. Oprócz bloku niebieskiego i zielonego istnieje także niewielki blok fioletowy. Tworzą go politycy o lewicowych poglądach uznający relacje Tajwanu z Chińską Republiką Ludową za temat drugorzędny. Blok fioletowy należy jednak uznać za element planktonu politycznego.
Podział Korei
Do czasu wojny rosyjsko-japońskiej z 1905 roku na Półwyspie Koreańskim istniało Cesarstwo Koreańskie. Po owej wojnie zwycięska Japonia anektowała teren Korei, który kontrolowała do kapitulacji w II wojnie światowej w lecie 1945 roku. Wówczas północna część Półwyspu Koreańskiego trafiła pod kontrolę ZSRR, a południowa pod kontrolę USA. Granica przebiegała wzdłuż 38. równoleżnika. W północnej części kraju Sowieci zainstalowali rząd komunistyczny, z kolei w południowej władzę przejął proamerykański Li Syng Man. W 1948 roku oba państwa koreańskie ogłosiły niepodległość. Li Syng Man został w tym samym roku wybrany na prezydenta Korei Południowej. Chcąc nie dopuścić do zjednoczenia całej Korei pod przywództwem Pjongjangu, wsadził do więzień ponad 300 tys. komunistów i osób podejrzanych o spiskowanie z nimi.
Wojna koreańska
W 1950 roku Północ (wówczas jeszcze bogatsza i bardziej uprzemysłowiona niż Południe) dokonała inwazji na Południe. Szybko udało się wojskom północnokoreańskim zdobyć Seul. Rząd w Seulu zwrócił się o pomoc do ONZ. Ta jednak nie dała tyle, ile oczekiwano, gdyż chińskie władze komunistyczne wsparły Północ. Ostatecznie w 1953 roku podpisano rozejm pomiędzy Chinami, Koreą Północną oraz ONZ. Brak udziału przedstawiciela Seulu w tym rozejmie stał się na wiele lat pretekstem dla Pjongjangu by odmawiać jakichkolwiek rozmów pokojowych. Granica między Północą i Południem ma do dzisiaj charakter linii demarkacyjnej. W tym samym roku Korea Południowa podpisała układ ze Stanami Zjednoczonymi, na mocy którego do dzisiaj na jej terenie stacjonują wojska amerykańskie.
Dyktatura wojskowa
Po zawarciu rozejmu w latach 50. doszło w Korei Południowej do czystek na wielką skalę. Dotyczyły one głównie osób podejrzanych o bycie komunistami. Liczbę ofiar owych czystek szacuje się na od 100 tysięcy do przeszło miliona. Li Syng Man ustąpił z urzędu prezydenta Korei Południowej w 1960 roku po serii protestów studenckich. Wolność nie trwała długo - w następnym roku doszło do zamachu stanu i zainstalowania na następne kilkanaście lat dyktatury wojskowej. Na jej czele stał Park Czung-Hee. Społeczeństwo w zdecydowanej większości popierało zamach stanu, gdyż krótkotrwałe demokratyczne rządy szybko skojarzyły się z chaosem i nieporadnością władz. Do 1962 roku udało się całkowicie zlikwidować resztki władz demokratycznych. W następnym roku Stany Zjednoczone wymusiły na Parku i juncie wojskowej przywrócenie władzy cywilnej, w wyniku czego Park Czung-Hee pod koniec 1963 roku został wybrany na trzeciego prezydenta Korei Południowej. Za rządów Parka znacząco ograniczono prawa obywatelskie i dławiono jakąkolwiek działalność opozycyjną, jednak udało się także znacząco ograniczyć korupcję, a kraj przeżywał gospodarczy rozkwit. Jednym z przykładów ograniczenia praw i wolności może być cenzura panująca wówczas w telewizji - telewizja nie mogła pokazywać między innymi mężczyzn z długimi włosami.
Polityka gospodarcza Parka Czung-Heego
Park Czung-Hee prowadził silnie etatystyczną politykę gospodarczą, wprowadzając wzorem krajów komunistycznych plany kilkuletnie, a przedsiębiorstwa, które wypełniały owe plany, nagradzał subsydiami, ulgami podatkowymi i łatwiejszym uzyskiwaniem przez nie różnego rodzaju licencji. Firmy te nazywano chaebol. Gdy Park Czung-Hee obejmował władzę w 1961 roku, Południe było nadal biedniejszym spośród obojga państw koreańskich. W 1964 roku wprowadzono w kraju całodobowy dostęp do energii elektrycznej. W 1962 roku Miasto Ulsan zostało uznane za specjalną strefę ekonomiczną. Z takiego statusu miasta skorzystał Hyundai, lokując w nim większość swoich fabryk. Chaebole kojarzyły się wielu Koreańczykom z ośmiornicą. Nie zmienia to jednak faktu, że chaebolami były oprócz wspomnianego wcześniej Hyundaia także firmy takie jak LG czy Samsung. Jak wszyscy wiemy wszystkie trzy stały się światowymi gigantami. Prawo pracy w tamtym czasie było w Korei silnie restrykcyjne. Dzień pracy trwał 12 godzin, działalność związkowa była zakazana, nie istniało także wynagrodzenie minimalne. Zdarzały się też okresy, gdy Koreańczycy pracowali za darmo.
Polityka chaeboli odniosła jednak spektakularny sukces. O ile w 1961 roku Korea Południowa była biedniejsza niż północny sąsiad, o tyle, gdy w 1979 roku Park Czung-Hee został zastrzelony przez szefa południowokoreańskiego wywiadu, PKB na mieszkańca było trzy razy wyższe w Korei Południowej.
Historia się powtarza
Po śmierci Park Czung-Heego prezydentem został premier Choi Kyu-Ha. Uwolnił on więźniów politycznych, a także zapowiedział reformy strukturalne. W tamtym czasie znacząco nasiliły się protesty społeczne. Podobnie jak dwie dekady wcześniej wśród protestujących dominowali studenci, a także po raz kolejny doszło do wojskowego zamachu stanu. Tym razem na jego czele stał generał Chun Doo-hwan. Jako ciekawostkę dodam, że zmarł on niespełna miesiąc temu. Po zamachu stanu z grudnia 1979 objął on realną władzę w kraju (mimo że prezydentem był Choi). Wiosną 1980, po kolejnej fali protestów studenckich, ogłosił stan wojenny. W maju 1980 doszło do krwawego stłumienia protestów w południowym mieście Gwangju. W masakrze zginęło oficjalnie 165 osób, jednak nieoficjalnie być może nawet dziesięć razy więcej. Prezydent Choi podał się do dymisji, a jego miejsce zajął generał Chun Doo-Hwan.
Kolejna dyktatura wojskowa i przemiany demokratyczne
Chun Doo-Hwan pełnił urząd prezydenta przez jedną siedmioletnią kadencję (na tyle pozwalała ówczesna konstytucja). Jednak w czerwcu 1987 zapowiedział własnoręczne namaszczenie następcy, co spowodowało po raz kolejny protesty społeczne. Zmusiły one Chuna do przeprowadzenia wyborów prezydenckich, wygranych przez generała Roh Tae-Woo. Rok później powstała nowa, demokratyczna konstytucja Korei Południowej, a także nastąpiły wolne wybory parlamentarne. Zwyciężyła w nich rządząca Demokratyczna Partia Sprawiedliwości, jednak nie uzyskała większości parlamentarnej. Prezydent Roh pozyskał do współpracy część opozycji. Jeden z jej liderów, Kim Young-Sam, został kandydatem partii rządzącej w kolejnych wyborach prezydenckich, które wygrał i stał się pierwszym całkowicie demokratycznym prezydentem kraju.
Pierwsza pokojowa zmiana władzy
W 1997 roku po raz pierwszy wybory prezydenckie (przeprowadzane w Korei Południowej jednoturowo) wygrał kandydat opozycji, Kim Dae-Jung. Jednym z jego priorytetów było pojednanie z Północą. W 2000 roku spotkał się nawet z północnokoreańskim przywódcą Kim Dzong Ilem. Za działania na rzecz zjednoczenia Korei otrzymał w 2000 roku Pokojową Nagrodę Nobla. Pokojową politykę kontynuował następca Kim Dae-Junga, po czym zarzucił ją kolejny prezydent.
Zjednoczenie?
W Korei Południowej główna oś sporu jest podobna jak w Tajwanie - istnieją partie konserwatywne opowiadające się za utrzymaniem dwóch państw koreańskich oraz partie liberalne opowiadające się za zjednoczeniem. Zjednoczenie Korei rodziłoby jednak szereg problemów. Chińska Republika Ludowa dzięki reformom Denga Xiaopinga w ostatnich latach się bardzo silnie rozwinęła i wzbogaciła, mimo utrzymania monopartyjnej dyktatury. Korea Północna jest natomiast najbardziej zamordystycznym krajem świata, także w dziedzinie gospodarki. PKB na mieszkańca jest na Północy, obłożonej wszelkimi możliwymi sankcjami, kilkadziesiąt razy niższe niż na Południu. Do tego w Korei Północnej istnieje silnie hermetyczny monopol władzy na jakikolwiek przekaz medialny, przez co tamtejsze społeczeństwo jest na potęgę okłamywane. Zjednoczenie Korei mogłoby więc wywołać nieprzewidywalne skutki. Z drugiej strony Koreańczycy z Północy i Południa to nadal jeden naród. Istnieją tysiące rodzin, które zostały podzielone przez tę granicę. Prawdopodobnie najsensowniejszym wyjściem byłaby stopniowa liberalizacja reżimu na Północy, dzięki czemu możnaby znieść przynajmniej część sankcji, pozwolić Koreańczykom z Północy się wzbogacić i poznać przynajmniej częściowo prawdę na temat świata, a gdy różnice między obydwoma krajami zmaleją, to pomyśleć o zjednoczeniu. To jednak nadal pieśń odległej przyszłości.
