Człowiek wymyślil bogów - książka Hawkinga

Stephen Hawking, Leonard Mlodinow, Wielki projekt, Wydawnictwo Albatros A. Kuryłowicz, Warszawa 2011, stron 231.

„Brak wiedzy o tym, jak funkcjonuje natura, sprawił że w dawnych czasach człowiek wymyślił bogów, którzy mieli władać każdym aspektem ludzkiego życia” (s.21) – piszą Hawking i Mlodinow w swojej najnowszej książce „Wielki projekt”. Według Autorów takie podejście do rzeczywistości zaczęło się zmieniać około 2600 lat temu, gdy „pojawiła się myśl, że przyrodą rządzą logiczne zasady, które można odkryć” (s.22).

Książka, w bardzo przystępny sposób, niewtajemniczonemu w astrofizykę i kosmologię czytelnikowi, przedstawia teorię, która może dać kluczową odpowiedź na kwestię powstania wszechświata. Autorzy zadają pytania o możliwość zrozumienia naszego świata, o naturę otaczającej nas rzeczywistości, o pochodzenie wszechświata, o przyczynę jego powstania. Dlaczego istnieje raczej coś, niż nic? Czy wszechświat wymagał stwórcy? Jak to się stało, że nasz wszechświat i obowiązujące w nim prawa mają postać uszytą na miarę tak, by wspierać nasze istnienie? Czyżby szczęśliwy zbieg okoliczności?

Z rozdziału „Czym jest rzeczywistość” dowiaduję się, że geocentryczna teoria budowy układu słonecznego może być tak samo użyteczna do opisywania praw rządzących naszą rzeczywistością jak teoria heliocentryczna. Tyle, że łatwiej poradzić sobie z obliczeniami umieszczając słońce pośrodku. Natomiast pomysł przedstawiony w filmie Matrix, gdzie prawa komputerowe kierują rzeczywistością a ludzie są po prostu zgodnie z tymi prawami wymyśleni czy wyśnieni, nie jest tak niedorzeczny jakby mógł się wydawać. W obliczu prezentowanej w książce M-teorii, wszystko, co do tej pory powiedzieli o świecie Arystoteles, Newton czy nawet Einstein, wydaje się być bardzo ograniczone i prymitywne. Bardziej wymyślali oni prawa rządzące rzeczywistością niż je odkrywali, opisywali tylko jeden z wielu wszechświatów, który może okazać się jedynie cieniem wielowymiarowego świata i to rzucanym w bardzo określonych, specyficznych warunkach.

Jaki jest wszechświat i jakimi rządzi się prawami według Hawkinga i Mlodinowa? Odpowiedź na to pytanie zaskakuje: „mogą istnieć jednocześnie wszystkie dopuszczalne wersje wszechświata” (s. 71), a dopuszczalne wersje to takie możliwe historie wszechświata, które według teorii kwantowych mają określoną amplitudę prawdopodobieństwa” (s. 124). Każdy z tych wszechświatów kieruje się innymi prawami i takich różnych wszechświatów może być nawet 10 do potęgi 500. „Spróbujmy sobie wyobrazić, jak duża to liczba – piszą Autorzy – gdyby jakaś istota mogła przeanalizować prawa panujące w jednym wszechświecie w ciągu 1 milisekundy i zaczęła to robić w momencie Wielkiego Wybuchy [ok. 13,7 miliarda lat temu], obecnie zapoznałaby się z zaledwie 10 do potęgi 20 zestawami praw. I to bez przerwy na kawę” (s.144).

Ponadto Autorzy prezentują radykalny determinizm i nie pozostawiają miejsca na wolną wolę. Decyzjami człowieka miałaby kierować wyłącznie skomplikowane prawa fizyki. Jakie więc prawa fizyki wpłyną na Twoją decyzję sięgnięcia po prezentowaną w tej recenzji książkę? Czy te same na każdego czytelnika? Czy też każdy, w swoim własnym „wszechświecie”, ulegnie innym prawom, dalekim od jakiegokolwiek obiektywizmu?

„Wielki projekt” Stephena Hawkinga i Leonarda Mlodinowa polecam uczniom szkół ponadgimnazjalnych, którzy pasjonują się zagadkami wszechświata. Będą mieli okazję zmierzyć się z tajemnicą istnienia, nabrać dystansu do dotychczasowych odkryć w dziedzinie fizyki i co najważniejsze – zadać sobie jedno z najważniejszych pytań ludzkości: pytanie o sens istnienia wszystkiego. Niech tytuły naukowe Autorów książki nie przerażają. Nie tylko piszą językiem zrozumiałym ale poruszając się na granicy nauki i filozofii inspirują do osobistej refleksji niczym poeci, mistycy, czy twórcy powieści science-fiction.

Wojciech Żmudziński SJ