W ostatnio wywołanej przez PiS dyskusji na temat niemieckich reparacji wojennych brak jest odniesień do stosownych dokumentów źródłowych. Moim zdaniem by mieć wiedzę na dyskutowany temat należy zaznajomić się z poniższymi podstawowymi materiałami historyczno-prawnymi. A jak ktoś czuje niedosyt wiedzy, to można ją zgłębić po lekturze przywołanych niżej opracowań ;)
Zamieszczam poniżej umieszczone na stronie http://orka2.sejm.gov.pl/IZ5.nsf/main/27941F4D fragmenty odpowiedzi z dn. 28-11-2006 ministra spraw zagranicznych Anny Fotygi na interpelację nr 4836, zawierająca stanowisko rządu Jarosława Kaczyńskiego w sprawie w sprawie niemieckich reparacji wojennych i zrzeczenia się ich przez Polskę (dziś pani minister wypiera się ich autorstwa):
„ […]
III. W odniesieniu do zagadnienia reparacji i zrzeczenia się ich przez Polskę pozwolę sobie przedstawić następujące stanowisko:
Problem niemieckich reparacji wojennych został rozwiązany przez trzy zwycięskie mocarstwa: ZSRR, USA i Wielką Brytanię na konferencji w Jałcie i w Poczdamie. Polska nie miała prawa głosu w tej sprawie. Zgodnie z podjętymi decyzjami, Polska została zaliczona do wschodniej strefy reparacyjnej obejmującej radziecką strefę okupacyjną Niemiec i państwa sojusznicze III Rzeszy. Reparacje z tej strefy zostały przyznane bezpośrednio ZSRR, który zobowiązał się zaspokoić żądania reparacyjne Polski. W oparciu o to w dniu 16 sierpnia 1945 r. Polska podpisała z ZSRR Umowę o wynagrodzeniu szkód wyrządzonych przez okupację niemiecką, regulującą rozmiary i tryb świadczeń dla Polski. Na jej podstawie Związek Radziecki zrzekł się na rzecz Polski wszelkich pretensji do mienia niemieckiego i innych niemieckich aktywów na całym terytorium Polski, łącznie z tą częścią terytorium niemieckiego, które zostało włączone w granice Polski. W umowie tej określono też tryb i zakres zaspokojenia roszczeń Polski z tytułu reparacji z radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec oraz z udziału ZSRR w reparacjach z zachodnich stref okupacyjnych. Wykonanie reparacji odbywało się tylko częściowo w sposób sformalizowany w trybie umów wykonawczych (np. Umowa w sprawie przekazania Polsce parowozów na rachunek reparacji z dnia 7 września 1945 r.). Ponieważ część reparacji radzieckich była realizowana również w formie wymiany towarów, także udział Polski został zrealizowany w tym trybie. Sprawę rozliczeń Polski z ZSRR w zakresie reparacji wojennych zamknął Protokół o dostawach dla PRL na rachunek jej udziału w reparacjach z Niemiec z dnia 4 lipca 1957 r.
Polska nie była stroną innych umów regulujących wynikające z wojny kwestie majątkowe (m.in. układu o odszkodowaniach z 14 stycznia 1946 r.; układu londyńskiego z 27 lutego 1953 r.), zawartych pomiędzy Niemcami a państwami zachodnimi.
W dniu 22 sierpnia 1953 r. ZSRR zawarł z NRD umowę dotyczącą zamknięcia kwestii reparacyjnych ze strony Niemiec, tzn. Protokół w sprawie zaprzestania pobierania reparacji niemieckich i w sprawie innych środków złagodzenia zobowiązań finansowo-gospodarczych NRD związanych z następstwami wojny. W protokole tym stwierdzono, że Niemcy wykonały już znaczną część swoich zobowiązań finansowo-gospodarczych wynikających z wojny i wskutek tego uznano za konieczne złagodzenie ich zobowiązań ekonomicznych. Zgodnie z art. 1 rząd ZSRR - po uzgodnieniu z rządem PRL - zobowiązał się do przerwania z dniem 1 stycznia 1954 r. pobierania świadczeń reparacyjnych od NRD w każdej postaci.
Nazajutrz, tzn. w dniu 23 sierpnia 1953 r., Rada Ministrów PRL przyjęła uchwałę ˝Oświadczenie rządu PRL˝1), dotyczące reparacji wojennych (zarejestrowane i opublikowane w zbiorze traktatów ONZ w 1969 r.). Ustęp 5 tego oświadczenia stwierdza, że:
˝(...) dla uregulowania problemu niemieckiego i w uznaniu, iż Niemcy w znacznym stopniu uregulowały swe zobowiązania z tytułu odszkodowań wojennych, rząd polski zrzeka się z dniem 1 stycznia 1954 r. spłaty odszkodowań wojennych na rzecz Polski.˝
W omawianym oświadczeniu z 23.08.1953 r. rząd polski poszedł dalej niż cytowany powyżej protokół pomiędzy ZSRR i NRD, gdyż nie mówi się w nim, tak jak to uczynił ZSRR, o przerwaniu pobierania odszkodowań, które mogą być wznowione, lecz o zrzeczeniu się, które jest definitywne.
[…]
Analogiczne stanowisko w tej sprawie zajęła Rada Ministrów RP w 2004 r., która w związku z uchwałą Sejmu RP w sprawie uznania deklaracji z 23 sierpnia 1953 r. o zrzeczeniu się przez Polskę reparacji wojennych za nieobowiązującą zajęła stanowisko w sprawie poselskiego projektu uchwały w sprawie reparacji Niemiec na rzecz Polski. Zostało ono powtórzone w oświadczeniu z dnia 19 października 2004 r. Potwierdzono w nim, iż problem realizacji uprawnień reparacyjnych Polski od Niemiec jest już zamknięty. Stanowisko to jest ostatnim poglądem rządu na ten temat.
[...]
Minister
Anna Fotyga
Warszawa, dnia 28 listopada 2006 r.
________________________________________
1) Tekst Protokołu z posiedzenia RM w dniu 23.08.1953 r. wraz z pełnym tekstem oświadczenia został opublikowany w: Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, T. II, pod red. W. M.Góralskiego, Warszawa 2004, s. 143-144;
2) Tak m.in. A. Klafkowski, K. Skubiszewski, J. Barcz, Wł. Czapliński, Z. Galicki. Tezę tę potwierdza także S. Hambura w swojej opinii przygotowanej dla Sejmu w 2004 r., wskazując na obszar dóbr kultury oraz pewne roszczenia indywidualne, które mogłyby być dochodzone nawet przy uznaniu, że Traktat 2 + 4 jest surogatem układu pokojowego kończącego II wojnę światową i jako taki zamyka sprawę reparacji w stosunkach międzypaństwowych. Patrz S. Hambura, Ekspertyza BSiA nr 302 "Reparacje wojenne w stosunkach polsko-niemieckich".
3) Opracowanie historii ustalania strat wojennych Polski zawiera artykuł: A. Eberhardt, M. Gniazdowski, T. Jaskułowski, M. Krzysztofowicz, Szkody wyrządzone Polsce podczas II wojny światowej przez agresora niemieckiego. Historia dociekań i szacunków. (w): Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, T. I; Studia, T. II Dokumenty, pod red. W. M. Góralskiego, Warszawa 2004, s. 11-54.
4) Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, T. I; Studia, T. II Dokumenty, pod red. W. M. Góralskiego, Warszawa 2004; Transfer, Obywatelstwo, Majątek. Trudne problemy stosunków polsko-niemieckich. Studia i dokumenty, red. W. M. Góralski, Warszawa 2005”.
Wspomniane Oświadczenie rządu PRL z 1953 roku brzmiało:
„OŚWIADCZENIE RZĄDU POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ
Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wita z pełnym uznaniem decyzje Rządu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie niemieckiej.
Decyzje te zmierzają do zabezpieczenia trwałego pokoju w Europie; do pokrzyżowania imperialistycznych knowań, usiłujących uczynić z Niemiec Zachodnich niebezpieczne ognisko nowej wojny oraz do utworzenia zjednoczonych, demokratycznych i miłujących pokój Niemiec.
Decyzje te mają doniosłe znaczenie dla wszystkich narodów i w szczególności dla narodu polskiego jako sąsiada Niemiec, który wielokrotnie był ofiarą najazdów niemieckiego militaryzmu.
Decyzje te umacniają bezpieczeństwo Polski i, godząc w zbrodnicze knowania odwetowców i rewizjonistów neohitlerowskich oraz ich protektorów, wzmagają w całych Niemczech siły pokojowe i demokratyczne, których wyrazicielem jest Niemiecka Republika Demokratyczna.
Biorąc pod uwagę, że Niemcy zadośćuczyniły już w znacznym stopniu swym zobowiązaniom z tytułu odszkodowań i że poprawa sytuacji gospodarczej Niemiec leży w interesie ich pokojowego rozwoju, Rząd PRL — pragnąc wnieść swój dalszywkład w dzieło uregulowania problemu niemieckiego w duchu pokojowym i demokratycznym oraz zgodnie z interesami narodu polskiego i wszystkich pokój miłujących narodów — powziął decyzję o zrzeczeniu się z dniem l stycznia 1954 r. spłaty odszkodowań na rzecz Polski.
Rząd Polski podziela w pełni przekonanie Rządu ZSRR, że powzięte decyzje w istotny sposób pomogą narodowi niemieckiemu nie tylko w umocnieniu jego gospodarki, lecz również w stworzeniu niezbędnych warunków dla odbudowy jego jedności i powstania zjednoczonego, pokojowego i demokratycznego państwa niemieckiego, w czym naród polski jest żywotnie zainteresowany”.
AKPRM 88/15/1
http://orka.sejm.gov.pl/przeglad.nsf/0/C85AD5FFC3CE29BAC12579370043F929/$file/ps69.pdf
