O twórczości naukowej w dziedzinie kosmologii ks. prof.Georges Lemaître wiedzą niektórzy studenci wydziału astronomii i fizyki ,oraz pracownicy naukowi tych dyscyplin, ,natomiast dla osób odległych od tej problematyki, to nazwisko jest pozbawione treści.
Gdyby Georges Lemaître był politologiem, lub założycielem i liderem sławnego zespołu muzycznego - to co innego. Wiedząc,że odwiedzają mój blog osoby zainteresowane fizyką i astrofizyką, dla których G.Lemaître nie jest nieznany,postanowiłem mimo to, opublikować recenzję nowej książki [1] naszego,sławnego kosmologa ks.prof.Michała Hellera ,z dwóch co najmniej powodów
. Po pierwsze ,w książce są dwie oryginalne rozprawy G.Lemaitre'a: 1) Hipoteza pierwotnego atomu ,oraz 2) Rozszerzajacy się wszechświat.Jest to pierwsze polskie tłumaczenie ,gdyż w okresie międzywojennymi, kosmologia współczesna Einsteina,Eddingtona,Chandrasekhara i Lemaitre była znana tylko specjalistom, a zaraz po wojnie , za rządów Sowietów, kto by się odważył powiedzieć, że pewien ksiądz jest wybitnym uczonym,astrofizykiem?No kto?
Tekst 1) pochodzi ze zbioru "L'hypothese de l'atome primitif " ,Bruksela,1972( ed.2) .
Lemaître wprowadza pojęcie "Pierwotnego Atomu", którego radioaktywny rozpad powoduje narodziny istniejącego wszechświata. "W tym sensie można tę hipotezę uznać za poprzedniczkę dzisiejszego modelu Wielkiego Wybuchu"-pisze we wprowadzeniu do rozprawy G.L. - ks.prof.Michał Heller (str.68).Rozpad Pierwotnego Atomu jest związany z ekspansją przestrzeni ,wobec tego Lemaître wprowadza zamkniętą przestrzeń Riemanna o zmiennym promieniu ,czyli wkracza w Ogólną Teorię Względności Alberta Einsteina, z tym że w niezgodzie z Einsteinem wprowadza stałą kosmologiczną i nadaje jej sens kosmicznego odpychania, ze skutkiem: rozszerzającego się wszechświata.
Tekst 2) jest odnalezionym w papierach pośmiertnych Lemaître'a, maszynopisem rozprawy nieopublikowanej , a napisanej prawdopodobnie w 1940 roku i przeznaczonej do Catolic Encyclopedia of Japan .
Ma on trzy cżęści.W pierwszej, jest przegląd teorii kosmologicznych :Einsteina,de Sittera, Friedmana, a najciekawsza partia tekstu jest ta,która dotyczy przestrzeni de Sittera( bo pozostałe są ogólnie znane).W drugiej Lemaître zestawia fakty obserwacyjne weryfikujące wymienione teorie kosmologiczne,by w trzeciej i ostatniej części przedyskutować wartosci poznawcze własnych badań historycznych hipotezy ekspandującego wszechświata.
W obydwu rozprawach ks.Lemaître'a występują równania matematyczne i ich rozwiązania(bez efektywnych rachunków) ,ale dominuje myśl o substancji wszechświata i jej strukturze,chociaż autor był genialnym i twórczym matematykiem
Drugim powodem, który mnie skłonił do podzielenia się z czytelnikami bloga, myślami na temat lektury nowej książki krakowskiego wydawnictwa CCPress jest ten fakt ,że w niej połowa liczby stronic, to tekst pióra ks.prof.Michała Hellera.Czytanie Jego narracji o historii zmagań badaczy z tajemnicami struktury wszechświata i jej ewolucji w czasie,to dla mnie zawsze intensywne przeżycie duchowe oraz intelektualne.Jestem szczęściarzem ,bo Bóg obdarował moje życie możliwością ciągłego obcowania z twórczością naukową i pisarską polskiego uczonego,którego wizja nauki i jej znaczenia w kulturze i cywilizacji nie ma sobie równej w skali nie tylko krajowej.
ks.Michał Heller w tej książce, daje wzór pracy historyka nauki dla młodych pokoleń .Pokazuje jak rodzi się ta dyscyplina w archiwach prywatnych dokumentów pośmiertnych,oraz jak biografia postaci historycznej ,zrzutowana na obraz epoki i stanu nauki uzyskuje nowyi głębszy wymiar.Przykładem ostatniego jest rozdział o tytule:Prawo Hubble'a - Lemaître (str.183-205).Kiedy mówimy:ucieczka galaktyk, lub - rozszerzający sięwszechświat , to natychmiast pojawia się nazwisko :Hubble'a,a mianowicie -prawo Hubble'a, stała Hubble'a.
ks.Michał Heller przedstawia fakty historyczne z materiałami dowodowymi fizycznie istniejącymi,które spowodowały,że 30 sierpnia 2018 roku Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) na kongresie w Wiedniu przyjęło uchwałę aby "odtąd rozszerzanie się wszechwiata określać prawem Hubble'a-Lemaître'a."
"Lemaitre i jego Kosmos" ks.prof.Michała Hellera nie jest książką popularno-naukową ,to rzadka "perełka" wsród polskich prac naukowych z historii astrofizyki i zarazem kontynuacja wielkiej tradycji dokonań :M.Smoluchowskiego,W.Natansona,W.Piekary,W.Zonna.
Literatura
[1]M.Heller,Jedna chwila w dziejach wszechświata. Lemaître i jego Kosmos,Kraków,CCPress,2020
Komentarze