Są kompozytorzy, którym tworzenie przychodzi bardzo łatwo. Takim był np. W.A. Mozart. Byli też zupełnie inni, perfekcjoniści, którym zaaprobowanie ostatecznej wersji swojego dzieła zabierało bardzo wiele czasu. Jednym z nich był Franciszek Liszt.
Swój Koncert fortepianowy nr 1, Es-dur Liszt tworzył ponad 26 lat.
Główny temat koncertu powstał w 1830 roku, gdy Liszt miał 19 lat. Jest na to dowód w jego notatkach. Znajduje się tam następujący zapis nutowy:
Jest to główny temat pierwszej części.
Przez dziesięć lat Liszt nie zabierał się do pracy nad tym tematem. Poważnie zajął się nim od 1940 roku. Głównym powodem tej zwłoki były problemy z orkiestracją. Zdecydowana większość dotychczasowych utworów Liszta była skomponowana na fortepian. Czuł się nowicjuszem orkiestrowym i korzystał nawet z pomocy swojego ucznia Joachima Raffa.
Skąd tak duże problemy ? Liszt chciał by orkiestra odgrywała tak samo znaczącą rolę jak fortepian. Był w tym względzie pod wpływem swojego przyjaciela Henry Litolffa, który napisał „Romantyczny Koncert Fortepianowy”. Liszt swój koncert dedykował Litolffowi, jakby w podzięce za pokazanie idei romantycznej, w formie równoprawnego traktowania orkiestry i instrumentu solowego.
Koncert Es-dur został ukończony w 1849 roku. Nie oznaczało to jednak, że Liszt uważał go za projekt ostateczny. W następnych latach zmieniał go wielokrotnie i to w sposób istotny.
Pierwsze wykonanie miało miejsce w Weimarze w 1855 roku, z samym kompozytorem przy fortepianie oraz Hektorem Berliozem za pulpitem dyrygenckim.
Liszt po tym występie wprowadził jeszcze wiele zmian. Ostateczną wersję, tę którą znamy teraz, opublikował w 1856 roku.
Bela Bartok wyraził taką opinię: „(była to) …pierwsza perfekcyjnie zrealizowana forma cyklicznej sonaty, z jednym tematem przekształcanym wariacyjnie według właściwych zasad”.
Koncert zawiera trzy główne części:
- Allegro maestoso
- Quasi Adagio – Allegretto vivace – Allegro animato
- Allegro marziale animato.
W intencji Liszta wszystkie trzy części mają tworzyć jedną formę, dlatego są odtwarzane bez pauz między nimi.
Koncert rozpoczyna orkiestra bardzo mocnym motywem, o którym Liszt rzekomo powiedział, że nikt go nie zrozumie. Wejście fortepianu rozpoczyna się od gorącego pasażu, który był często słyszalny w jego utworach. Główny temat pojawia się w wielu spokojnych przetworzeniach. Odzywa się klarnet tworząc z fortepianem śpiewny duet. Ten uroczy pasaż jest wkrótce doścignięty przez główny temat, ale tym razem w przytłaczającym i dzikim tonie.
Drugą część rozpoczynają stłumione smyczki melodią cantabile. Solista podejmuje temat. Nastrój staje się coraz bardziej refleksyjny, dramatyczne fale orkiestry przeplatane są przez „improwizowane” pasaże fortepianu. Tempo przyspiesza kiedy temat podejmują flet, obój i klarnet. Nastrój staje się lżejszy, wspomagany dźwiękiem triangla.
Dzisiejsi słuchacze przyjmują triangel zupełnie naturalnie, jednak w tamtych czasach była to mała rewolucja. Użycie przez Liszta triangla spowodowało nieoczekiwaną krytykę. Jeden z szyderczych krytyków Eduard Hanslik nazwał nawet dzieło Liszta "Triangle Concerto."
Fortepian wprowadza nas do pogodnego, radosnego tematu w wysokich rejestrach, do których stopniowo dołączają inne instrumenty. Cały czas towarzyszy triangel dodając pożądanego efektu. Nastrój wkrótce staje się ciemniejszy wraz z pojawieniem się głównego motywu tematycznego.
Część finałową rozpoczyna solista szybkim tematem cantabile. Następnie różne tematy pojawiają się ponownie w takiej samej lub innej formie, a koncert zmierza do końca z burzliwy frazowaniem i wirtuozowskimi pasażami oktawowymi fortepianu. Finał cechuje brawurowy styl i ścisła współpraca solisty z orkiestrą.
Instrumentacja jest typowa dla orkiestry romantycznej:
- pikolo, dwa flety, dwa oboje, dwa klarnety, dwa fagoty
- dwa rogi, dwie trąbki, trzy puzony (dwa tenorowe i jeden basowy)
- kotły, bębny, cymbały i triangel
- kwintet smyczkowy.
Koncert Fortepianowy Es-dur Liszta jest jednym z najlepszych napisanych na ten instrument. Liszt wiedział co robi cyzelując swoje dzieło przez tak długie lata. Chciał stworzyć koncert romantyczny i to mu się doskonale udało.
W music boxie Koncert Fortepianowy nr 1 Liszta w wykonaniu London Symphony Orchestra pod dyrekcją Claudio Abado. Solistką na fortepianie jest Martha Argerich.
Franciszek Liszt
Inne tematy w dziale Kultura
