Missa brevis to z łaciny Msza Krótka. Termin pojawił się w muzyce religijnej ok. 1500 roku. Szerzej zaistniał po roku 1560, a w XVII i XVIII wieku takie msze pisało wielu znakomitych kompozytorów.
We Francji popularna była odmiana zwana Messe Basse, która czasem była nie śpiewana a mówiona.
Missa brevis składała się z następujących części:
- Kyrie
- Gloria
- Credo
- Sanctus
- Benedictus
- Agnus Dei
Sanctus i Benedictus mogły składać się z części. W Mszy Luterańskiej często opuszczano credo.
Józef Haydn skomponował cztery, może pięć missa brevis. Ponieważ niektórzy muzykolodzy kwestionują autorstwo Haydna mszy Missa Brevis „Rorate Coeli Desuper” ilość mszy, które napisał Haydn jest niepewna.
Missa brevis B-dur nosząca również nazwę Orgel Messe (Msza Organowa) powstała prawdopodobnie w połowie lat 1770-tych. Haydn mieszkał wtedy w Eisenstadt. Mszę zamówił Zakon Szpitalny Braci Bonifratrów ku czci Świętego Jana de Deo. Nazywał się on Jan Cuidad (1495-1565) i był portugalskim mnichem, który założył szpital w Wiedniu, istniejący po dziś dzień.
Haydn miał bardzo bliskie związki z tym klasztorem. Jednym z pierwszych jego zajęć jako muzyka była posada pierwszego skrzypka w Zakonie Braci Bonifratrów w Leopoldstadt w pobliżu Wiednia. Janowi de Deo już wcześniej Haydn dedykował kilka małych form religijnych.
Msza została pomyślana na małą orkiestrę i SATB, czyli Sopran Alt Tenor i Bas. Skład orkiestry mógł być ograniczony do dwoje skrzypiec i basso continuo. Missa Brevis Sancti Joannis de Deo nosi nazwę “Organowej” gdyż w Bendictus występuje solo organowe.
Msza ta ma jeszcze jedną charakterystyczną cechę: w Gloria i w Credo, które zazwyczaj są najdłuższymi częściami w muzycznej formie mszy - Haydn celowo nałożył różne teksty równoległe w czterech głosach, które zbiegają się dopiero w finałowym „cum Santo Spiritu in gloria Dei Patris. Amen”. Takie rozwiązanie było stosowane już przed Haydnem i nosiło miano „teleskopu”.
Konwencja mszy bez wątpienia bardzo ogranicza możliwości dramatyczne. Mimo to Haydn umiał wprowadzić momenty głębokiej ekspresji. W Credo gdy allegro przechodzi w adagio a pomieszany tekst przechodzi w wyznanie wiary „Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est”. Proste akordy chorału osiągają kulminację w śpiewanym unisono „et homo factus est”. Fragment C-moll Crucifixus również pokazuje tę ekspresyjną prostotę. Misterum narodzin i śmierci kształtuje dramatyczny wyraz tej sekcji. Haydn wyraża jasno ich nierozerwalne związki ponownie przywołując – przy słowach „et sepultus est – oscylujący skrzypcowy akompaniament, który pierwszy raz pojawia się przy „et homo factus est”. Uroczystość, zapowiadająca nastrój i język muzyczny z „Et incarnatus” wraca w Agnus Dei. W finalnym „Dona nobis pacem” Haydn wystrzega się tradycyjnej wybujałości, w zamian stosuje stopniowe zamieranie zmierzające do konkluzji – prośby o pokój.
W music boxie Vienna Orchestra. Dyryguje Hans Gillesberger. Soliści: Eiko Katanosaka (sopran), Elfriede Jahn (alt), Kurt Eguiluz (tenor), Leo Heppe (bas).
Kyrie Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison
Adagio
Chór, smyczki, continuo
Gloria Gloria in exelsis Deo. Et in terra pax
Allegro di molto hominibus bonae voluntatis. Laudamus te;
Chór, smyczki, continuo benedicimus te; adoramus te; glorificamus
te. Gracias agimus tibi propter magnam
gloriam tuam. Domine Deus, Rex
coelestis. Deus Pater omnipotens.
Domine Fili unigenite Jesu Christe
altissime: Domine Deus, Agnus Dei,
Filius Patris.
Credo Credo in unum Deum. Patrem
Allegro omnipotentem. Creator coeli et terrae
Chór, smyczki, continuo visibilium omnium et invisibilium. Et in
unum Dominum Jesum Christum, Filium
Dei unigenitum, et ex Patre natum ante
omnia saecula: Deum de Deo, Lumen de
Lumine, Deum verum de Deo vero,
Genitum non factum, consubstantialem
Patri, per quem omnia facta sunt:
Qui Propter nos hominess et propter
nostrum salutem descendit de coelis.
Adagio Et incarnates est de Spiritu sancto ex
Chór, smyczki, continuo Maria virgine, et homo factus est.
Cricifixus etiam pro nobis sub Pontio
Pilato, passus et sepultus est.
Allegro Et resurrexit tertia die, secundum
Chór, smyczki, continuo scripturas: Et ascendit et coelum. Sedet
Ad dextram Dei Patris. Et iterum venturus
est cum gloria judicare vivos et mortuos
cujus regni non erit finis. Et in Spiritum
Sanctum Dominum et vivifacantem,
qui ex Patre Filioque procedit: Qui cum
Patre et Filio simul adoratum et
Conglorificatur; qui locutus est per
prophetas. Et unam sanctam catholicam
et apostolicam ecclesiam. Confiteor unum
baptisma in remissionem peccatorum.
Et expecto resurrectionem mortuorum
et vitam venture saeculi. Amen.
Sanctus Sanctus, sanctus, Dominus Deus sabaoth.
Adagio – (Allegro) Pleni sunt coeli et terra gloria ejus.
Chór, organy, smyczki Osanna in excelsis.
Trąbki, kotły
Benedictus Benedictus qui venit in nominee Domine.
Moderato
Aria soprano, organy
Solo, smyczki, continuo
Allegro Osanna in excelsis.
Chór, smyczki, continuo
Agnus Dei Agnus Dei qui tollis peccata mundi,
Adagio miserere nobis. Agnus Dei qui tollis
Chór, smyczki, continuo peccata mundi, Miserere nobis.
Dona nobis pacem.
Haydn ok. 1770 roku
Inne tematy w dziale Kultura
