Tomasz Aniśko, poseł na Sejm RP IX kadencji jako pierwszy poseł w historii polskiego parlamentaryzmu podejmuje kwestię praw człowieka i naruszeń prawa w Papui Zachodniej. Za pośrednictwem poselskiej interpelacji (Interpelacja nr 24690 w sprawie sytuacji w Papui Zachodniej) Tomasz Aniśko zapytał Zbigniewa Raua, Ministra Spraw Zagranicznych Polski o szereg kwestii dotyczących aktualnej sytuacji w Papui Zachodniej.
Interpelacja nr 24690
do ministra spraw zagranicznych
w sprawie sytuacji w Papui Zachodniej
Zgłaszający: Tomasz Aniśko
Data wpływu: 14-06-2021
Szanowny Panie Ministrze,
w latach 1950-1961 Holendrzy stopniowo przygotowywali swoją kolonię – Zachodnią Nową Gwineę – do dekolonizacji. Wschodnia część wyspy (wcześniej pod zwierzchnictwem australijskim), uzyskała niepodległość w 1975 roku jako Papua Nowa Gwinea. Zachodnia Nowa Gwinea – mająca uzyskać niepodległość jako Papua Zachodnia – wbrew początkowym planom (po podpisaniu porozumienia z Nowego Jorku z 15 sierpnia 1962 roku), została przekazana pod tymczasową kontrolę ONZ, a następnie – 1 maja 1963 roku – Indonezji. Akt Wolnego Wyboru z 1969 roku, w którym Zachodni Papuasi mieli zadecydować o losie swego terytorium, według poważnych analiz nie spełnił demokratycznych wymogów. Mimo to Papua Zachodnia została oficjalnie włączona w skład Indonezji. Polska uhonorowała jego prawomocność popierając Rezolucję ONZ 2504 XXIV z 19 listopada 1969 roku.
Od początku wkroczenia indonezyjskich sił bezpieczeństwa do Papui Zachodniej (dziś indonezyjskie prowincje Papua, Papua Zachodnia; wcześniej Irian Jaya) rdzenni mieszkańcy stawiali zbrojny opór obecności indonezyjskiej. Za każdym razem spotykało się to z niewspółmierną reakcją indonezyjskich sił bezpieczeństwa. Według niektórych szacunków z rąk indonezyjskiej armii i policji w latach 1963-1998 zginęło ponad 100 tysięcy mieszkańców Papui Zachodniej. Po upadku rządów Suharto przemoc i walki o niskiej częstotliwości w tym regionie nadal trwają. Powtarzają się przypadki nieproporcjonalnej przemocy wymierzonej w nieuzbrojonych cywilów.
Od końca 2018 roku obszar indonezyjskiej prowincji Papua stał się regionem kolejnych operacji wojskowych indonezyjskiej armii, szczególnie dotkliwych w regencjach Nduga, Intan Jaya, Punca Jaya i Puncak. W regencji Nduga w rezultacie prowadzonych działań do opuszczenia swoich domów zostało zmuszonych od 32 tys. do 50 tys. ludzi (pierwsza rachuba zgłoszona przez Zespół „Nduga Case”, w skład którego weszli szanowani obrońcy praw człowieka, Theo Hasegem i ojciec John Djonga). Ci wewnętrzni przesiedleńcy, spośród których ok. 200 zmarło, nie zostali uznani za uchodźców przez indonezyjskie państwo. W regencji Intan Jaya w ostatnim roku doszło do szeregu pozasądowych zabójstw przypisywanych indonezyjskim siłom bezpieczeństwa. Wśród nich najgłośniejsze to śmierć pastora Jeremiego Zanambaniego, Luthera i Apinusa Zanambaniego; katechety Rufinusa Tipagau; Janiusa, Justinusa i Soni Bagau (na terenie ośrodka zdrowia).
W ostatnim miesiącu nasila się eskalacja przemocy w regencji Puncak. Konferencja Kościołów Pacyfiku (PCC) w oświadczeniu z maja 2021 roku opisuje skalę przesiedleń Zachodnich Papuasów w regionie górskim jako „ludobójstwo kulturowe”. Raporty organizacji praw człowieka, organizacji społecznych i kierunkowe prace naukowe wyliczają wiele przypadków łamania praw człowieka i zbrodni przeciwko ludzkości w Papui Zachodniej. Zajścia na Wyspie Biak z 1-6 lipca 1998 roku (potencjalnie nawet 80-200 ofiar); czy Paniai z 2014 roku to tylko jedne z najbardziej znanych wśród nich.
Raport Azjatyckiej Komisji Praw Człowieka (AHRC) „Neglected Genocide” z 2013 roku szacuje liczbę ofiar z lat 1977-78 na ponad 10 tysięcy osób, ponad 4 tysiące z nich wymieniając z imienia i nazwiska.
W ostatnim roku kolejne kraje z regionu Pacyfiku, Karaibów i Afryki apelują do wysokiego komisarza ds. praw człowieka ONZ (UNHCHR), Pani Michelle Bachelet, o wysłanie specjalnej misji ds. praw człowieka do Indonezji. Jej zadaniem byłoby należyte zbadanie przypadków łamania praw człowieka w prowincjach Papua i Papua Zachodnia oraz sporządzenie kierunkowego raportu w tej sprawie. Problem ten znajduje się w agendzie kolejnych krajów europejskich. Po wyraźnych sygnałach z Wielkiej Brytanii i Holandii, także Senat Hiszpanii wezwał rząd w Madrycie do wystosowania podobnego apelu w sprawie misji UNHCHR.
W związku z przynależnością Polski do Organizacji Narodów Zjednoczonych, priorytetowości poszanowania praw człowieka w polskiej polityce zagranicznej, a także historycznej odpowiedzialności naszego kraju w związku z poparciem Rezolucji ONZ 2504 XXIV z 19 listopada 1969 roku, proszę o odpowiedź na poniższe pytania:
W jaki sposób rząd i podległe mu urzędy oraz instytucje monitorują sytuację w Azji Południowo-Wschodniej i na Pacyfiku?
Czy przedstawione wyżej fakty zostały w jakiejkolwiek skali zarejestrowane przez rząd i podległe mu urzędy oraz instytucje?
Czy poszanowanie praw człowieka w Indonezji, ze szczególnym uwzględnieniem poruszonych wyżej kwestii dotyczących prowincji Papua i Papua Zachodnia, uważa Pan za kwestię istotną?
W połowie maja 2020 roku Amnesty International Indonesia wymieniła liczbę 69 więźniów sumienia, uznawanych także za więźniów politycznych (z Moluk i Papui Zachodniej). Raport „Papuas Behind Bars” powstały przy współpracy TAPOL wymienia 245 nowych więźniów politycznych w Papui Zachodniej, między styczniem 2019 roku a wrześniem 2020 roku. Czy zważywszy na to, że Polska obok Indonezji pozostaje sygnatariuszem Międzynarodowego Pakietu Praw Obywatelskich i Politycznych, Rzeczpospolita Polska uznaje za nielegalne lub kontrowersyjne pozbawianie wolności kogokolwiek w Indonezji, w związku z realizowaniem praw gwarantowanych w tym dokumencie?
Czy rząd Polski popiera apel Forum Wysp Pacyfiku (PIF) i Organizacji Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP/OACPS) skierowany do Indonezji, aby umożliwiła wysokiemu komisarzowi ONZ ds. praw człowieka przygotowanie niezależnego sprawozdania dotyczącego Papui Zachodniej? Jeżeli nie, to czy rozważa Pan zainicjowanie indywidualnego apelu w imieniu Polski w tej sprawie do UNHCHR i Republiki Indonezji?
Czy rząd Polski poprze kierunkową Rezolucję Rady Praw Człowieka ONZ ws. Papui Zachodniej, jeżeli Indonezja będzie blokowała dostęp do Papui Zachodniej wysokiemu komisarzowi ONZ ds. praw człowieka?
W Papui Zachodniej nasila się również konflikt cywilny w związku z masowym odrzuceniem przez społeczeństwo Papui Zachodniej nowej wersji Specjalnej Autonomii (Otsus Jilid II), która miałaby wejść w życie z końcem 2021 roku. Czy Polska poparłaby wyznaczenie mediatora, który mógłby przeprowadzić negocjacje między przedstawicielami społeczeństwa papuaskiego a rządem Republiki Indonezji? Należy zwrócić w tym miejscu uwagę, że taka sugestia padła w Mapie Drogowej dla Papui przygotowanej przez zespół Instytutu Nauk Politycznych Indonezji (LIPI) i zmarłego niedawno ks. katolickiego z Papui Zachodniej Nelesa Tebaya. Rola Finlandii w negocjacjach pokojowych między Ruchem Wyzwolenia Aceh (GAM) a rządem Indonezji pokazuje, że strona europejska może pełnić w takich kwestiach konstruktywną rolę.
Odpowiedź na interpelację nr 24690
w sprawie sytuacji w Papui Zachodniej
Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Piotr Wawrzyk
Warszawa, 09-07-2021
Szanowna Pani Marszałek,
W nawiązaniu do interpelacji nr 24690 Pana Posła Tomasza Aniśko w sprawie sytuacji w Papui Zachodniej poniżej przedstawiam odpowiedź.
Monitoring sytuacji na świecie, w tym w regionie Azji Południowo-Wschodniej oraz Pacyfiku, jest jednym z głównych zadań Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Polska, podobnie jak praktycznie wszystkie kraje na świecie, jest stroną Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych sporządzonej w Wiedniu dnia 18 kwietnia 1961 r. Zgodnie z ustaleniami ww. konwencji państwa mają prawo ustanawiać misje dyplomatyczne w innych krajach. Do zadań misji należy m.in. zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego raportów i sprawozdań rządowi państwa wysyłającego. W tym kontekście Rzeczpospolita Polska ustanowiła misje dyplomatyczne mające akredytację w państwach Azji Południowo-Wschodniej oraz Pacyfiku. Pozyskiwanie informacji nt. sytuacji w Azji Południowo-Wschodniej i na Pacyfiku odbywa się również m.in. poprzez wymianę informacji z naszymi partnerami, w tym również z Unii Europejskiej, m.in. na forum grupy roboczej ds. Azji i Pacyfiku (COASI). Misją dyplomatyczną RP z akredytacją na Republikę Indonezji jest Ambasada RP w Dżakarcie. Jednym z jej głównych zadań jest monitorowanie bieżącej sytuacji w Indonezji, w tym również kwestii bezpieczeństwa. Ambasada RP w Dżakarcie wykonuje swoje zadania w tym zakresie na bieżąco, przekazując w ramach kanałów komunikacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych informacje dotyczące sytuacji w poszczególnych regionach Indonezji, w tym w Papui i Papui Zachodniej.
Pragnę zapewnić Pana Posła, iż poszanowanie praw człowieka i fundamentalnych wartości na całym świecie, a więc również w Republice Indonezji uważam za kwestię niezwykle istotną. Apelujemy o poszanowanie praw człowieka jako powszechnych, przyrodzonych, niezbywalnych, niepodzielnych i współzależnych. Ponadto aktywnie uczestniczymy w dialogu dot. praw człowieka pomiędzy Indonezją a Unią Europejską.
Polska, podobnie jak Indonezja jest obecnie członkiem Rady Praw Człowieka, której podstawowym zadaniem jest promowanie poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności, w tym również tych, które są zawarte w treści dokumentów i paktów przyjętych pod egidą ONZ. W odniesieniu do działalności Polski w tym zakresie pragnę nadmienić, iż aktywnie bierzemy udział w promocji praw człowieka na forum ONZ. Będąc uczestnikiem systemu ONZ Republika Indonezji jest poddawana mechanizmom kontrolnym w zakresie poszanowania praw człowieka. Zaangażowanie poszczególnych organów ONZ w Republice Indonezji jest przedmiotem procesu decyzyjnego, w którym Polska aktywnie uczestniczy w celu zwiększania globalnego zaufania pomiędzy państwami, poszanowania prawa międzynarodowego, w tym w zakresie integralności terytorialnej poszczególnych państw oraz praw człowieka.
W odniesieniu do poparcia ewentualnej rezolucji Rady Praw Człowieka ONZ ws. Papui Zachodniej, iż decyzje ws. stanowiska Polski zapadają po zapoznaniu się z tekstem rezolucji przedstawionym przez jej autorów oraz przeprowadzeniem negocjacji nad nim. Trudno jest zatem bez znajomości tekstu ew. rezolucji Rady Praw Człowieka ONZ ws. Papui Zachodniej oceniać, czy Polska go poprze. Z pewnością, jeśli takowy zostanie wprowadzony do porządku obrad Rady, Polska na odpowiednim etapie zajmie wobec niego stanowisko. W kwestii dostępu Wysokiej Komisarz NZ ds. Praw Człowieka na terytorium Republiki Indonezji – Polska konsekwentnie popiera oraz apeluje do wszystkich państw o zagwarantowanie swobodnego dostępu do własnego terytorium dla wszystkich międzynarodowych podmiotów monitorujących sytuację praw człowieka, w tym dla Biura Wysokiej Komisarz NZ ds. Praw Człowieka, procedur specjalnych Rady Praw Człowieka i in.
Na zakończenie pragnę podkreślić nasze przywiązanie do szczególnego znaczenia i roli jaką mogą pełnić mediatorzy. Istotnym elementem w zakresie uruchamiania potencjalnych mediacji jest oczywiście gotowość stron do rozpoczęcia rozmów, a także zaufanie do instytucji mediatora oraz szerszy kontekst polityczno-społeczny i międzynarodowy.
Z poważaniem,
Z upoważnienia Ministra Spraw Zagranicznych
Piotr Wawrzyk
Sekretarz Stanu
