Postęp i zastój w nauce

  Obiegowa mądrość głosi, że żyjemy w czasach niebywale szybkiego i wciąż przyspieszającego rozwoju nauki. Na pierwszy rzut oka wydaje się to oczywiste. Jesteśmy wręcz zasypywani coraz to nowymi gadżetami, szczególnie elektronicznymi. Co roku pojawiają się dziesiątki nowych typów urządzeń. Czy oznacza to jednak, że szybciej niż dawniej zwiększa się nasza wiedza o świecie? Czy stajemy się rzeczywiście mądrzejsi?

  Aby to sprawdzić możemy zastosować dawno znaną metodę. Weźmy pod uwagę ostatnie 100 lat, czyli okres  1909-2009 , podzielny go na dwie połowy i porównajmy rozwój nauki w obu tych półwieczach.

  W okresie  1909-1959 dokonano m.in. następujacych odkryć:

    1/ Powstała ogólna teoria względności

    2/ Odkryto mechanikę kwantowa

    3/ Zbadano budowę jądra atomu, zbudowano pierwszy reaktor jądrowy oraz bomby: atomową i wodorową

    4/ Rozwinięto elektrotechnikę - nowoczesne elektrownie i silniki prądu zmiennego /prace Tesli/

    5/ Skonstruowano pierwszy tranzystor /1957 r./

    6/ Powstała chemia organiczna /pierwsze plastiki/

    7/ Odkryto i zaczęto produkować antybiotyki

    8/ Powstały podstawy biochemii - zbadano strukturę białek

    9/ Odkryto  DNA , zbadano jego strukturę i rolę w genetyce

    10/ Sformułowano teorię płyt tektonicznych i dryfu kontynentów

    11/ Rozwinęła się masowa motoryzacja

    12/ Powstało nowoczesne lotnictwo, a w szczególności samoloty odrzutowe i helikoptery

    13/ Rozwinęłą się technika rakietowa i wystrzelono pierwszego sztucznego satelitę Ziemi

    14/ Odkryto przesunięcie ku czerwieni oraz ucieczkę galaktyk, co doprowadziło później do sformułowania teorii Wielkiego Wybuchu /Big Bang/

    15/ Powstały podstawy informatyki /prace von Neumanna/ i pierwsze komputery

  Lista powyższa wcale nie jest kompletna. Można by wymienić wiele innych osiągnięć. Istotną cechą wyżej wymienionych odkryć jest to, że każde z nich miało fundamentalny charakter i oznaczało przełom w dziedzinie, której dotyczyło.

  Przejdźmy teraz do drugiego półwiecza  1959-2009. Najważniejsze w tym okresie wydają się być:

    1/ Powstanie Internetu

    2/ Rozwój elektroniki. Układy wielkiej skali integracji

   3/Postępy techniki komputerowej i upowszechnienie komputerów

    4/ Rozwój inżynierii materiałowej, kompozyty, światłowody

    5/ Satelity telekomunikacyjne i GPS

    6/ Rozwój telefonii komórkowej

    7/Odkrycie laserów i technika laserowa

    8/Postępy w genetyce - zbadanie genomu człowieka

    9/ Zielona rewolucja w rolnictwie

    10/ Zbadanie wszystkich  /poza Plutonem/ planet Układu Słonecznego przez automatyczne sondy kosmiczne

  Wygląda na to, że lista ważnych odkryć obecnego pólwiecza, jest wyrażnie krótsza niż analogiczna lista dla poprzedniego okresu. Dotyczą one mniejszej liczby dziedzin i najwyżej połowa z nich ma istotnie fundamentalny i przełomowy charakter. Wydaje się więc, że tempo rozwoju nauki spada, a nie przyspiesza w ostatnim czasie. Należy też wspomnieć tu o nakładach na naukę. W drugim półwieczu były one ze sto razy większe, niż w pierwszym, a rezultaty są gorsze. Wiele dziedzin jest w stanie zastoju n.p. kosmonautyka, która po szybkim rozkwicie w latach 60-tych, równie szybko potem zwiędła.

  W pólwieczu 1959 -2009 liczba naukowców wzrosła  wielokrotnie. Ten fakt mógł być sam w sobie przyczyną spadku tempa wzrostu nauki. W mojej notce "Upowszechnienie a spadek poziomu" pokazałam, że nadmierne rozszerzenie bazy rekrutacji prowadzić musi do spadku  poziomu studiów. To samo dotyczy nauki. Potencjalni geniusze giną w tłumie miernot.

  Trzeba też zwrócić uwagę na to, że wzrost nakładów na naukę spowodował też gwałtowny wzrost biurokratycznej kontroli nad nauką. To zaś bywa zabojcze. Już w latach 50-tych C.N. Parkinson napisał, że jeśli w kraju  A  nauka rozwija się gorzej niż  w kraju  B  to jest tak dlatego, bo w kraju  A  rząd powiedział naukowcom, co mają odkryć.

  W efekcie tego wszystkiego zwiększenie nakładów nie prowadzi do proporcjonalnie lepszych rezultatów. Jak to się mówi "cała para idzie w gwizdek".