A to Polska właśnie.....:)

Opactwo cysterskie w Rudach (zwanych czasem Wielkimi lub Raciborskimi) powstało zgodnie z przekazem tradycyjnym w roku 1252, aczkolwiek pierwszy znany dokument o nim pochodzi z roku 1258[i]. Było filią klasztoru cystersów w Jędrzejowie. Zanim jednak poznamy historię klasztoru, trzeba opowiedzieć pokrótce o tym, co działo się na ziemiach polskich w czasie poprzedzającym to zdarzenie.

 W połowie XIII wieku byłe już wtedy królestwo polskie[ii] rozpada się na coraz mniejsze dzielnice, a ich piastowscy władcy walczą zaciekle między sobą o supremację i zakres terytorialny swojej władzy. Wszystkie główne krainy królestwa, czyli Śląsk, Małopolska i Wielkopolska są zarządzane odrębnie. Ostatnim władcą, który nad nimi panował, próbował odzyskać seniorat (czyli władzę nad pozostałymi dzielnicami)  i dążył do ponownego zjednoczenia Polski, był książę śląski Henryk I Brodaty (ok. 1165-1238). Swoje dziedzictwo pozostawił synowi, Henrykowi II Pobożnemu. Niestety, trzy lata później Tatarzy, a właściwiej Mongołowie pod wodzą Batu-chana, dotarli aż na Śląsk i Henryk II zginął w bitwie pod Legnicą.

9.04.1241 – dzień bitwy, podczas której zatrzymano najazd mongolski - to data końca dążeń Piastów śląskich do zjednoczenia Polski i przywrócenia korony. Ta bitwa zadecydowała także o tym, że Śląsk nigdy już nie znalazł się w granicach królestwa polskiego.

Pierwsi cystersi pojawiają się na ziemiach polskich sto lat wcześniej, wkrótce po podziale dzielnicowym, który nastąpił po śmierci Bolesława III Krzywoustego (1138).   Najstarsze opactwo cysterskie na ziemiach polskich to opactwo w Jędrzejowie. Zostało ono ufundowane w 1140 r[iii] przez Janika Jaksę z rodu Gryfitów-Świebodziców, późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego. Zakonnicy przybyli z Francji do osady zwanej Brzeźnica (w dzielnicy krakowsko-sandomierskiej), klasztor jędrzejowski powstał jako dwudziesta pierwsza filia klasztoru w Morimond.  

Następny klasztor cystersów, w Łeknie, powstał jako filia klasztoru w Altenbergu k. Kolonii (Niemcy).  Jego przywileje w imieniu fundatora Zbyluta potwierdził w roku 1153 także abp Janik Jaksa. Do końca XIII wieku w Polsce było już około 20 klasztorów, w tym najdalej położony na północ w Oliwie (1186), który był filią Kołbacza(1173, zachodniopomorskie),  gdzie zakonnicy przybyli z kolei z Danii[iv]. Jędrzejów był pierwszy i szczycił się przywilejem bezpośredniej „córki” jednego z czterech opactw „siostrzanych”, czyli pierwszych „wielkich filii”Cîteaux[v].

Pierwsze wzmianki o obecności cystersów na Górnym Śląsku  mówią o decyzji założenia opactwa w Woszczycach[vi], ponoć decyzja kapituły Zakonu zapadła w roku 1238, a wizytować miejsce przyszłego opactwa mieli zakonnicy z Sulejowa i Mogiły[vii]. Za przyczynę zaniechania budowy opactwa przyjmuje się najazd Mongołów w roku 1241.Niemniej warto przyjrzeć się innym czynnikom, które być może miały znaczenie wobec nieustających sporów i podziałów dzielnic w tamtym czasie: opactwo mogilskie było filią Lubiąża, ufundowanego jeszcze przez Bolesława I Wysokiego (ojca Henryka II Brodatego) w oparciu o  zakonników niemieckich, natomiast Sulejów, ufundowany przez Kazimierza II Sprawiedliwego, był filią Marimondu. W tamtym czasie obaj książęta byli sojusznikami, Bolesław poparł Kazimierza w walce o dzielnicę senioralną (krakowską). Jednak pół wieku później sytuacja się zmieniła,  teraz Henryk Brodaty  włada dzielnicą krakowską z poparciem rodu Gryfitów (rodzina abp Janika Jaksy), natomiast do schedy po Kazimierzu Sprawiedliwym pretenduje syn, Konrad Mazowiecki, ten, który w końcu sprowadził Krzyżaków na ziemie polskie. W takiej sytuacji można przypuszczać, że spory polityczne mogły mieć wpływ na odstąpienie od zamiaru.

W tej historii walk i sporów książąt śląskich o schedę, władzę senioralną i przywrócenie względnej jedności terytorialnej państwa przewija się ciągle ród Gryfitów-Świebodziców.  Pierwszy to abp gnieźnieński Janik Jaksa, fundator Jędrzejowa,  wcześniej biskup wrocławski (1146-1149). Jedną z wsi, która jest wymieniona jako uposażenie opactwa w Rudach, są Jankowice, zaś miejscowa legenda głosi, że założycielem wsi był rycerz Janik, o którym nic więcej nie wiadomo.

Jednocześnie na kartuszu w kaplicy cudownego obrazu MB Pokornej  w Bazylice rudzkiej widnieje data 1228, kiedy to ponoć ojciec Władysława Opolskiego, Kazimierz próbował utworzyć pierwszą fundację na rzecz cystersów z Jędrzejowa wspólnie z biskupem wrocławskim Wawrzyńcem[viii].

Jednak coś tu się nie zgadza, bo sojusz z Wawrzyńcem był wcześniejszy i skierowany przeciw Henrykowi Brodatemu. W ramach tego sojuszu Kazimierz nadał specjalny immunitet biskupom wrocławskim, początkujący  samodzielne księstwo Ujazd (1215). W roku 1228 Kazimierz jest już sojusznikiem Henryka Brodatego w staraniach o dzielnicę krakowską, a Klemens Gryfita, kasztelan krakowski, właśnie sfinansował budowę części murów obronnych w Opolu. W tym samym mniej więcej czasie co Janik  żyje też inny Gryfita, Jaksa z Miechowa, krzyżowiec i pielgrzym do Ziemi Świętej .

Jak widać -  skomplikowane relacje polityczne i walki o władzę mają swoje odbicie również w fundacji na rzecz cystersów, a legenda wiejska w maleńkich Jankowicach  nie tylkoprzechowuje  ślady tych wydarzeń, ale jest bardzo starannie kultywowana. Dla porządku należy wspomnieć, że Jankowice liczą obecnie coś około 400 dusz.

Zdjęcie z roku 2010, kiedy to udało się własnym sumptem ustawić mieszkańcom Jankowic figurę mitycznego rycerza Janika w centrum wsi, obok zabytkowej kapliczki  św. Izydora Oracza. A na zdjęciu moi sąsiedzi : pan Ginter Depta, pan radny Gerard Hanusek i znany już niektórym Blogerom sołtys wsi, pan Henryk Machnik

Ostatecznie, po bitwie pod Legnicą i po śmierci księcia opolsko-raciborskiego Mieszka II Otyłego (1246), władzę w księstwie opolsko-raciborskim objął Władysław Opolski. I to on w końcu ufundował opactwo w Rudach, a przyczyny fundacji opowiada stosowna legenda, która opowiem przy innej okazji.
A powyższy tekst znajdzie się pewnie w albumie o śląskich kapliczkach, który to album, mam nadzieję, uda mi się wreszcie skończyć i wydać :)