Wnioski z Kulikowego Pola i Połtawy.

Oba tytułowe miejsca, to pola wielkich rosyjskich zwycięstw zarówno w wymiarze taktycznym jak i strategicznym. Pierwsze było preludium do uniezależnienia się od Mongołów, a właściwie zajęcia ich miejsca w Azji, drugie otworzyło prawdziwie imperialną epokę, której zwieńczeniem była radziecka rola światowego supermocarstwa. W wymiarze taktycznym też miały wspólną cechę, do której wrócimy po przypomnieniu sobie obu bitew.

Kulikowe Pole

W XIV wieku północne księstwa ruskie były podporządkowane Mongołom zorganizowanym w Złotej Ordzie. To głównie dzięki ich wsparciu największym z tych księstw stała się #Moskwa, która pełniła funkcję obozowego kapo, dostarczając chanom należny z Rusi haracz w zamian za jarłyk, czyli w pewnym skrócie namaszczenie na obozowego nadzorcę. Kiedy w drugiej połowie tego wieku w ordzie nastąpił poważny kryzys przywództwa, a chanowie zmieniali się jak w kalejdoskopie, książę moskiewski Dymitr Doński zwietrzył szansę na uniezależnienie się od koczowników. Nie uznając władzy nad ordą kolejnego z chanów Mamaja i odmawiając mu wypłacenia daniny doprowadził do regularnej wojny z Mongołami. Toczące się od 1375 r. ze zmiennym szczęściem starcia nie przynosiły rozstrzygnięcia, aż w roku 1380 koalicja mongolsko- riazańsko-litewska zaplanowała wielką ofensywę przeciw Dymitrowi. W zaplanowanym miejscu koncentracji nad Oką stawili się jednak sami Mongołowie dość jednak liczni, szacowani na 30 tysięcy (będę przyjmował dolne szacunki stanów, gdyż zdecydowana większość średniowiecznych pijarowców grubo przesadzała opisując przebiegi bitew), by kontynuować ofensywę. Dymitr zebrał równą liczebnie koalicję niemal wszystkich księstw #Rusi północno-wschodniej. Wojska stanęły naprzeciw siebie na Kulikowym Polu w widłach rzek Donu i Nieprwią 7 września. Dymitr wydzielił silny odwód na lewo od centrum, który został ukryty lesie. Bitwa rozegrała się 8 września. Mamaj nie przeprowadził solidnego rozpoznania i uznał, że to właśnie lewe skrzydło jest słabym punktem przeciwnika, być może kierował się też tym, że wygrywając na tym odcinku odcinał przeciwnika od brodu na Nieprwi, będącego dla Rusi naturalną drogą ewentualnego odwrotu lub ucieczki. Bitwa przebiegała początkowo zgodnie z założeniami Mamaja, który przejął inicjatywę. Rusini dominowali wprawdzie na swoim prawym skrzydle, centrum udało się im utrzymać, natomiast na głównym kierunku mongolskiego natarcia front wojsk załamał się i przeciwnik zdołał wyjść na pozycje pozwalające uderzyć na tyły wojsk Dymitra. W tym momencie ukryty dotąd odwód przeprowadził kontrofensywę, która nie tylko załamała natarcie wojsk Mamaja, ale wywołała najpierw konsternację, a następnie panikę tego skrzydła, a po jego zwinięciu ucieczkę całej armii mongolskiej. Tylko na marginesie dodam, że manewr Dymitra przypominał nieco kontrakcję Cezara przeciw jeździe Pompejusza pod Farsolos, a i skutek był niemal identyczny.

Rosja czci Kulikowe Pole jako początek końca mongolskiej dominacji, choć bliżej prawdy będą ci, którzy uznają, że dla zwykłych Rusinów to była wyłącznie zmiana beneficjenta składanej przez nich daniny. Rab pozostał rabem tylko zmienił pana.

Połtawa

Długa i toczona na wielu frontach tzw. #Wojna Północna (niektórzy dodają jej numer II lub nawet III) zaczęła się dla Rosji kompromitującą klęską pod Narwą. Jej punktem zwrotnym była stoczona 27 czerwca 1709 bitwa pod Połtawą.

Po wyeliminowaniu z wojny Saksonii szwedzki król Karol XII postanowił zakończyć wojnę uderzeniem na samą Moskwę. Po drodze jednak zboczył na #Ukrainę, gdzie utknął pod Połtawą, którą obległ, a którą niekoniecznie chciał zdobyć, licząc że Piotr I przybędzie z odsieczą i będzie go można pobić w bitwie generalnej. #Rosjanie faktycznie przybyli i mimo, że mieli ponad dwukrotną (42 tysiące do 20) przewagę zajęli wyczekującą, obronną pozycję. Szwedzi uderzyli w zupełnie niesprzyjających warunkach. Byli źle dowodzeni, ranny Karol musiał zdać dowództwo, a część jego sztabu nie znała jego śmiałego planu operacyjnego. Szli bez rozpoznania, a w drugiej fazie bitwy już niemal po omacku. To w tej fazie mamy podobieństwo, na które chciałem zwrócić uwagę. Obchodząca reduty obronne Rosjan szwedzka piechota wchodzi w las i tam zostaje rozbita przez … ukrytą wcześniej kawalerię Mienszykowa.

Wnioski 

Można znaleźć jeszcze kilka bardziej lub mniej podobnych przykładów zastosowania tego manewru, gdzie bitwa pod Kurskiem należy do tych bliższych, a wojna obronna przeciw Napoleonowi i kontrofensywa pod Stalingradem do tych dalszych, zdaje się jednak że jest to utrwalona myśli taktyczna Rosjan. Watro zadać sobie pytanie jaki czynnik poza wschodnim sprytem i wyuczoną od Mongołów sztuką wojenną pozwalał Rosjanom w omówionych i wspomnianych przypadkach bić przeciwników. Mamaj, Karol, Napoleon i Hitler lekceważyli ich.

Wszystkie tamte bitwy #Rosjanie toczyli na własnym terenie, co odróżnia obecną sytuację od tamtych. Nie zawsze były to wojny obronne, Wojna Północna zaczęła się od ataku koalicji z Rosją na czele na Szwecję. Dlatego mam wielką nadzieję, że wojna na #Ukrainie będzie ich drugą Narwą, tym razem bez ostatecznego zwycięstwa. Niemniej ostrożnie, a na pewno po dobrym rozpoznaniu. Oczywiście dziś te odwody nie koniecznie kryją się po krzakach.

Jakub Bogdan