Szanowni Państwo, od ubiegłego piątku do niedzieli trwał w Trybunale Konstytucyjnym i na Uniwersytecie Warszawskim Kongres „Wolność w nowoczesnym świecie”. Spotkały się różne środowiska liberalne, odbyły się dziesiątki ciekawych dyskusji, rozbudziły się apetyty na dalsze rozmowy i praktyczne działania. A liberalizm? Jak wygląda jego kondycja po Kongresie? Czy konferencja cokolwiek zmieniła?
Ireneusz Krzemiński
Dookreślanie i nieoczywistości liberalizmu
W Polsce hasło „liberalizm” ma szczególne znaczenie polityczne i światopoglądowe, kompletnie zresztą niezwiązane ani z tradycją filozofii polityki realnej, ani z polskimi usiłowaniami w tym kierunku. To nadaje szczególną rangę przedsięwzięciom takim jak Kongres Wolności. Spotkanie to służyło przede wszystkim powiązaniu diagnoz współczesności, naszych aktualnych odczuć i intelektualnych obrazów świata z liberalną tradycją myślową, a także wyrażaniu ich w języku kategorii o ideowym i teoretycznym znaczeniu, wypływających z tradycji albo przynajmniej z nią powiązanych.
Swoją drogą, gdyby tylko przeprowadzić dokładne badanie empiryczne, okazałoby się, że w Polsce cały zespół przekonań i poglądów, zarówno teoretycznych, jak i potocznych, które można identyfikować jako „liberalne”, wyrażany jest w dosyć swobodny sposób. Wiąże się to – niestety – ze słabością polskiej tradycji liberalnej. Ale, paradoksalnie, może się to okazać pewną zaletą dla rozwinięcia języka i myślenia, lokującego się w liberalnej tradycji. Pozwala bowiem spontanicznie, po części zgoła w niezamierzony sposób, formułować na nowo wyrażone już niegdyś, tradycyjne przekonania, od razu nadając im odmieniony, aktualny sens.
Wiemy, jak trudno jest aktualizować tradycję – widać to choćby po Kościele katolickim, który po Soborze Watykańskim II, wyznaczywszy jasną perspektywę dynamicznych zmian, nagle stanął jak wryty, przeraziwszy się własnymi przemianami. Słaba, niejednoznaczna tradycja, niezinstytucjonalizowana we własnej kulturze narodowej, politycznej, nawet gdy istnieje mocno na naukowym i ideowym forum globalnym, poddaje się stosunkowo łatwo zaadoptowaniu od razu w nowoczesnej, aktualnej formie. Wzorce myślowe, teoretyczne zręby tradycji brane z doświadczenia innych, stanowią dobrą ramę i jednocześnie dają się od razu wprowadzać do współczesnej mentalności w zredefiniowanych formach. Może to zbyt optymistyczne założenie, bo przecież zawsze znajdą się strażnicy ortodoksji, ale, na szczęście, liberalna ortodoksja jest dość mało ortodoksyjna.
Wydaje mi się jednak – i poniekąd Kongres tego by dowodził – że „polski liberalizm” jest może bardziej typem postawy, stosunkiem do własnych wartości narodowych i do rozwiązań współczesnego, demokratycznego świata, niż w miarę spójnym zespołem przekonań ideologicznych, czy filozoficznych. Wspomniana tradycja Zachodnia dociera do nas – jak mi się może zbyt socjologicznie zdaje! – przede wszystkim poprzez trwałe, instytucjonalne dzieła myśli liberalnej, zakorzenione w rzeczywistości, wprowadzone w praktykę życia demokratycznych społeczeństw współczesnej Europy. Przez owe zinstytucjonalizowane, niejako „techniczne” efekty dorobku myśli liberalno-demokratycznej dociera się u nas do ukrytych, ideowych, intelektualnych korzeni porządku społecznego. To stwarza – ponownie – niezwykle ciekawy materiał dla myśli, dla refleksji i socjologicznej, i filozoficznej, nie mówiąc już o możliwościach ideowego i politycznego „zagospodarowania” tego potencjału doświadczenia dla rozwoju Polski.
Tak więc chwała pomysłodawcom Kongresu!
* Ireneusz Krzemiński, profesor socjologii. Podczas Kongresu wystąpił w panelu pod tytułem: „Czy wolnością umiemy cieszyć się wspólnie? Zbiorowy wymiar przeżywania naszej wolności”.
** artykuł ukazał się w Temacie Tygodnia w„Kulturze Liberalnej” nr 72 (22/2010) z 25 maja 2010 r.
Inne tematy w dziale Kultura
