Obietnice i zaufanie

Konfucjusz (551- 479 p.n.e.) uczy: „Człowiek szlachetny nie szafuje obietnicami, lecz czyni więcej niż przyrzekł”. Świadomie użyłem czasu teraźniejszego odwołując się do myśliciela, który żył w dalekich Chinach dwa i pół tysiąca lat temu. Jaki jest głębszy sens, poza ciekawością, sięgania tak daleko w przeszłość? Odpowiem, że warto sięgać wstecz, aby zauważyć wartości, które są zawsze ważne, a które w szumie informacyjnym naszych dni mogą być łatwo utracone. Utracić, to coś więcej, aniżeli tylko zagubić. Utracić, bezpowrotnie utracić, to zatracić świadomość tego, co się zagubiło. Konfucjusz uczy, że zalety moralne jednostki i rodzina są fundamentem ładu społecznego i dobrego państwa. Jako polityk i reformator poniósł porażkę. Czy przegrał? A Sokrates, którego Ateńczycy skazali na śmierć, przegrał życie? Edukacja i wychowanie, nie zaś doraźny interes polityczny i sukces finansowo wymierny – nauczał duchowy wnuk Sokratesa Arystoteles – są w życiu społecznym i obywatelskim najważniejsze. Nawet najlepszy ustrój państwa nie będzie mógł być przyjęty –podkreślał Arystoteles - jeśli zawiedzie proces wychowywania obywateli. Wychowują, albo demoralizują – podkreślał - także osoby publiczne.

Człowiek szlachetny ma poczucie własnej godności, mówiło się, że jest człowiekiem honoru. Czy tacy ludzie jeszcze są? A może nigdy ich nie było? Czy człowiek szlachetny może pojawić się w polityce i pozostać człowiekiem szlachetnym? To znaczy takim, który potrafi dotrzymać obietnic i sprostać dobrowolnie podjętym zobowiązaniom? A jeśli nie, to przyznać się, wziąć odpowiedzialność na siebie i starać się zadośćuczynić zaistniałem złu? Tadeusz Kotarbiński, twórca prakseologii (nauki o skutecznym działaniu), mając na myśli człowieka, który nie zawodzi w potrzebie, mówił o spolegliwym opiekunie, Roman Ingarden, jeden z największych współczesnych myślicieli (nie tylko polskich), ukazał moralny sens odpowiedzialności, Karol Wojtyła, zanim jeszcze został Janem Pawłem II, uczył odpowiedzialnej miłości. Takich mieliśmy nauczycieli, a jacy jesteśmy?

Słuchając przedwyborczych obietnic można odnieść wrażenie, że powszechnie obowiązuje łacińskie powiedzenie: „Mundus vult decipi, ergo decipiatur” (świat chce być oszukiwany, niechaj więc będzie). Zasada łacińska, na której wspiera się prawo europejskie: „Pacta sunt servanda” (umów należ dotrzymywać), zatraca się.

Czy przedwyborcze obietnice można porównać do umów? Śmiem twierdzić, że w sensie cywilno-prawnym nie, lecz w sensie społecznym i moralnym niewątpliwie tak. Obietnice wpływają na decyzje wyborców i zobowiązują. Ale można zauważyć, że zasada „Pacta sunt servanda” obowiązuje przy założeniu, że „okoliczności nie ulegają zmianie”. To założenie ma swoje doniosłe praktyczne uzasadnienie. Czy to jednak znaczy, że czas i kandydaci przed wyborami i po wyborach, to zupełnie inne okoliczności, inni ludzie i inny czas?

Wyborcy lubią słuchać obietnic. Podobnie dzieci lubią słuchać bajek. Odkrywamy tutaj ułomną stronę demokracji, jeśli politycy stają się „niewolnikami” mało krytycznych i jednostronnych oczekiwań. Czy to jednak znaczy, że wyborcy chcą być oszukiwani? Czy nie chcemy mieć przyjaciół, nauczycieli i wychowawców, ludzi nauki i sztuki, wymiaru sprawiedliwości, ale także biznesu i polityki, którym można zaufać? Coraz więcej ukazuje się prac naukowo-badawczych poświęconych problemowi zaufania. Mówi się, że zaufanie jest wartością ekonomiczną, to znaczy, że zaufanie się opłaca. O czym to świadczy? Czy nie jest tak, że kryzys braku zaufania pogłębia się? Czy szafując obietnicami (bez pokrycia), bo to się także opłaca, będziemy w stanie bardziej sobie zaufać?

Za nami mroźna zima (wyjątkowe trudności z dostawą energii elektrycznej), katastrofa pod Smoleńskiem o wymiarze tragedii narodowej, wielka powódź i obietnice rządzących, że nikt z poszkodowanych nie będzie sam, plaga komarów na terenach zalanych (nie wszędzie jeszcze woda ustąpiła), kampania i wybory prezydenckie. Nastał czas wakacji, wielkich upałów, braku wody w wielu gospodarstwach domowych (zasoby wody w Polsce są wyjątkowo małe), ale także czas walki o miejsce dla krzyża ustawionego przez harcerzy (ZHR) przed Pałacem Prezydenckim w dniach ogólnonarodowej żałoby. Jacek Żakowski w radiu TOK FM mówił, że „harcerze zdradzili”, tymczasem właśnie harcerze mówią o potrzebie przeniesienia krzyża w inne – godne pamięci ofiar i dni żałoby – miejsce. Okazało się, że młodzi ludzie potrafią być bardziej przytomni i odpowiedzialni za swoje czyny, aniżeli dziennikarze i politycy. I to jest dla mnie ów płomyk nadziei na przyszłe dobre lata dla naszego kraju.

 Tymczasem minister finansów Jacek Rostowski zapewnia, że obietnice przedwyborcze prezydenta-elekta Bronisława Komorowskiego będą zrealizowane. Ja zaś pewności nie mam, czy aby nie jest to już tylko początek kolejnej kampanii, jako że przed nami wybory samorządowe w jesieni i parlamentarne w roku przyszłym. O zmianie ordynacji wyborczej z proporcjonalnej na większościową i jednomandatową już nikt z polityków nie mówi. A przecież jeszcze nie tak dawno Platforma Obywatelska zapewniała, nie po raz pierwszy, że do takiej zmiany doprowadzi.

Konfucjusz uczył: „W państwie dobrze rządzonym – wstyd być biednym, w państwie rządzonym źle – jest hańbą być bogatym”. Co ma zrobić człowiek szlachetny, który ma talent, wykształcenie, dużo szczęścia i duże pieniądze? Dołożyć starań, aby żyć w kraju dobrze rządzonym.