Jakościowa teoria pieniądza

1. Wprowadzenie: kryzys ilościowego paradygmatu pieniądza

Dominujący w ekonomii XX wieku paradygmat traktował pieniądz jako zmienną ilościową, której wpływ na gospodarkę miał charakter pośredni i neutralny w długim okresie¹. Spór między monetaryzmem a keynesizmem dotyczył głównie skali i rytmu podaży pieniądza, a nie jakości jego alokacji.

Nowoczesna Teoria Pieniądza (MMT) zerwała z tym paradygmatem, wykazując, że w systemie pieniądza fiat państwo emitujące własną walutę nie jest finansowo ograniczone w sensie nominalnym². Jednak nawet w ramach MMT problem strukturalnych różnic między rodzajami wydatków bywa traktowany marginalnie lub implicite.

Celem niniejszego rozdziału jest sformułowanie jakościowej teorii pieniądza, która:

rozwija założenia MMT,

inkorporuje analizę stabilności finansowej Minskiego,

oraz wpisuje się w ekonomię rozwoju i politykę przemysłową Rodrika.

2. Ramy pojęciowe: pieniądz jako relacja strukturalna

2.1. Definicja jakości pieniądza

Przez jakość pieniądza rozumie się:

zdolność określonego strumienia wydatków pieniężnych do trwałego rozszerzania realnych zdolności produkcyjnych gospodarki, przy jednoczesnym ograniczaniu presji inflacyjnej i niestabilności finansowej.

Jakość pieniądza nie jest własnością samego pieniądza jako znaku, lecz wynika z relacji pomiędzy:

emitentem,

kanałem transmisji,

sektorem docelowym,

horyzontem czasowym,

efektem podaży realnej³.

3. MMT: pieniądz, emisja i realne ograniczenia

MMT opiera się na czterech fundamentalnych twierdzeniach:

Państwo posiadające suwerenność walutową jest monopolistą emisji waluty⁴.

Wydatki publiczne poprzedzają ściąganie podatków i emisję obligacji⁵.

Deficyt sektora publicznego jest nadwyżką sektora prywatnego⁶.

Ograniczeniem wydatków publicznych są realne zasoby gospodarki, nie finansowanie⁷.

Choć MMT często oskarżana jest o „ilościowe podejście do wydatków”, w literaturze tej wyraźnie pojawia się wątek jakościowy. Wray wskazuje, że:

the macroeconomic impact of government spending depends crucially on what the government buys⁸.

Implikuje to, że inflacja i stabilność nie są funkcją wielkości deficytu, lecz jego struktury sektorowej.

4. Minsky: jakość finansowania a stabilność systemu

Hyman Minsky wniósł do teorii pieniądza kluczowe rozróżnienie między trzema reżimami finansowania⁹:

hedge finance – generujące dochody wystarczające do obsługi długu,

speculative finance – obsługujące odsetki, lecz zależne od refinansowania,

Ponzi finance – wymagające wzrostu cen aktywów.

Rozróżnienie to ma charakter wyłącznie jakościowy, a nie ilościowy. Ten sam wolumen kredytu:

może stabilizować gospodarkę,

albo generować niestabilność systemową.

W kontekście polityki fiskalnej oznacza to, że:

emisja pieniądza na cele produkcyjne i dochodowe podnosi stabilność,

emisja pieniądza wzmacniająca sektor rentierski zwiększa ryzyko inflacyjne i kryzysowe¹⁰.

Jakościowa teoria pieniądza jest bezpośrednim rozwinięciem tej intuicji na poziomie państwowej kreacji pieniądza.

5. Rodrik: struktura gospodarki i rozwój

Dani Rodrik wykazał empirycznie, że rozwój gospodarczy nie jest funkcją:

liberalizacji,

deregulacji,

ani „właściwych cen”,

lecz transformacji strukturalnej¹¹.

Kluczowe jest przesuwanie zasobów:

z sektorów o niskiej produktywności,

do sektorów o wysokiej produktywności i zdolności uczenia się.

W tym ujęciu pieniądz staje się:

instrumentem selektywnego wsparcia strukturalnego,

a nie neutralnym środkiem wymiany.

Rodrik podkreśla, że polityka przemysłowa zawsze polega na podejmowaniu decyzji jakościowych, a nie na „urynkowieniu” procesu rozwoju¹².

6. Jakościowa teoria pieniądza: synteza

Na przecięciu MMT, Minskiego i Rodrika wyłania się spójny paradygmat:

Wymiar Ilościowe ujęcie Jakościowe ujęcie

Pieniądz Neutralny Strukturalny

Ograniczenie Podaż pieniądza Zdolności realne

Inflacja Nadmiar pieniądza Niska jakość alokacji

Deficyt Problem fiskalny Narzędzie strukturalne

Polityka Reguły Decyzje

Jakościowa teoria pieniądza głosi, że:

efekty makroekonomiczne emisji pieniądza są funkcją jakości alokacji, a nie wolumenu.

7. Implozja paradygmatu ilościowego: inflacja jako wskaźnik jakości

Inflacja w ujęciu jakościowym pełni funkcję diagnostyczną:

nie informuje o „nadmiarze pieniądza”,

lecz o konflikcie strukturalnym między popytem a podażą.

Inflacja:

energii → deficyt energetyczny,

żywności → struktura oligopolistyczna,

mieszkań → niedobór podaży i renta gruntowa.

Reakcją nie powinna być restrykcja pieniężna jako taka, lecz przebudowa struktury podaży¹³.

8. Konsekwencje dla polityki gospodarczej

Z jakościowej teorii pieniądza wynikają cztery wnioski:

Polityka fiskalna musi być projektowana sektorowo.

Bank centralny powinien wspierać wydatki wysokiej jakości strukturalnej.

Reguły fiskalne powinny być podporządkowane celom rozwojowym.

Inflacja wymaga odpowiedzi strukturalnej, nie wyłącznie monetarnej.

To oznacza odejście od paradygmatu „kontroli ilości” ku paradygmatowi zarządzania strukturą gospodarki.

9. Zakończenie

Jakościowa teoria pieniądza nie neguje osiągnięć MMT, lecz je domyka.

Włączenie Minskiego zapewnia analizę stabilności, a Rodrika – fundament rozwojowy.

Pieniądz przestaje być:

liczbą,

limitem,

problemem technicznym,

a staje się:

narzędziem transformacji strukturalnej i decyzji politycznej.

Bez tej zmiany ekonomia pozostaje systemem zenonowym:

precyzyjnym ilościowo, lecz strukturalnie nieruchomym.

PRZYPISY

Friedman M., The Quantity Theory of Money, 1956.

Kelton S., The Deficit Myth, 2020.

Wray L.R., Modern Money Theory, 2015.

Knapp G.F., The State Theory of Money, 1924.

Mitchell W., Wray L.R., Watts M., Macroeconomics, 2019.

Godley W., Lavoie M., Monetary Economics, 2007.

Kelton S., 2020.

Wray L.R., 2015, s. 205.

Minsky H., Stabilizing an Unstable Economy, 1986.

Kregel J., “Minsky and the macroprudential perspective”, 2014.

Rodrik D., One Economics, Many Recipes, 2007.

Rodrik D., Industrial Policy for the Twenty-First Century, 2004.

Stiglitz J., The Price of Inequality, 2013.

BIBLIOGRAFIA

Friedman M. (1956). Studies in the Quantity Theory of Money.

Godley W., Lavoie M. (2007). Monetary Economics.

Kelton S. (2020). The Deficit Myth.

Knapp G.F. (1924). The State Theory of Money.

Kregel J. (2014). “Minsky and the macroprudential perspective”.

Minsky H. (1986). Stabilizing an Unstable Economy.

Mitchell W., Wray L.R., Watts M. (2019). Macroeconomics.

Rodrik D. (2004). Industrial Policy for the Twenty-First Century.

Rodrik D. (2007). One Economics, Many Recipes.

Stiglitz J. (2013). The Price of Inequality.

Wray L.R. (2015). Modern Money Theory.