Zaminowane pole w prawie karnym pracy...

Prawie każdy z nas wie czym jest prawo pracy. Jednak niewielu z nas ma świadomość tego, że respektowanie norm prawnych zabezpiecza także prawo karne. Niektórzy przedstawiciele doktryny postulują wprowadzenie pojęcia "prawo karne pracy". Temat ten jest wiecznie gorący i budzi niezwykłe skojarzenia rodem z frontu wojennego

Temida symbolizująca bezstronność i sprawiedliwość / Fot. wikipedia / http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C4%85d

Powiązanie prawa pracy z prawem karnym przejawia się na wielu płaszczyznach m.in. w zabezpieczeniu norm prawa pracy sankcjami karnymi wtedy, gdy sankcje przewidziane w prawie pracy są niewystarczające do wyegzekwowania należytej ochrony stosunków pracowniczych oraz praw i obowiązków ich uczestników. Zastosowanie odpowiedzialności karnej jest najdalej idącym środkiem ochrony praw pracowniczych. W kodeksie karnym przepisy skorelowane z prawem pracy znajdują się w rozdz XXVIII zatytułowanym "Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonującym pracę zarobkową".

Musimy pamiętać, iż prawo karne i prawo pracy regulują odmiennie rodzaje stosunków społecznych. Prawo karne normuje zagadnienia odpowiedzialności karnej i daje możliwość zastosowania sankcji karnej za czyn przestępczy. Sankcja karna pełni funkcję prewencyjną [kara grzywny i kara ograniczenia wolności], izolacyjną [kara pozbawienia wolności] i eliminacyjną [ta nie ma zastosowania za przestępstwa pracownicze] i jest najbardziej surową ze wszystkich sankcji w prawie. Natomiast prawo pracy reguluje stosunki społeczne w ramach których świadczona jest praca. Są dwie podstawowe funkcje prawa pracy: funkcja ochronna, której celem jest ochrona podmiotów stosunku pracy czyli pracowników i pracodawców oraz funkcja organizacyjna, której celem jest właściwe kształtowanie kultury prawnej w stosunkach pracy.

Ta odmienność przedmiotu regulacji jak też zasad obydwu gałęzi prawa powoduje, iż niektórzy przedstawiciele doktryny prawa negują potrzebę penalizacji naruszeń pracowniczych. Inni z kolei widzą potrzebę poszerzenia granic penalizacji w kodeksie pracy. Praktyka jest taka, iż przepisy karne i karno-administracyjne coraz głębiej wkraczają w sferę stosunku pracy na skutek stosowania rozwiązań prawa europejskiego. W związku z tym niektórzy przedstawiciele doktryny prawa karnego postulują wprowadzenie pojęcia prawo karne pracy". Nazwa ta nie oznaczałaby stworzenia nowej gałęzi prawa, lecz odnosiłaby się do stosunków społecznych na styku prawa pracy i prawa karnego.

Regulacje karne dot. ochrony praw ze stosunku prawa pracy znajdują się w przepisach art 218 - 221 kk [a]http://lex.pl/serwis/du/1997/0553.htm;lex.pl[/a]. Na tle stosowania przepisów kk wynikają pewne zagadnienia, które budzą wątpliwości i rodzą sprzeczne opinie. Rzecz dotyczy dwóch kwestii: definicji pracownika, którego prawa są objęte ochroną art 218 kk oraz wyznaczenia obszaru penalizacji na gruncie art 218 k.k.

Stosownie do art. 22, paragraf 1 i paragraf 1 ze znaczkiem 1 kodeksu pracy (KP) - nie ma wątpliwości, że pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, spółdzielczej umowy o pracę, mianowania i powołania. Wątpliwość powstaje wtedy, gdy mamy do czynienia z umową cywilnoprawną lub gdy strony nie zawarły żadnej umowy, a praca de facto jest wykonywana w warunkach pracy podporządkowanej noszącej cechy umowy o pracę.

Sytuacja ta została uregulowana w kp w ten sposób, że "jeżeli pracownik wykonuje pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudnia pracownika za wynagrodzeniem, to zatrudnienie takie jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy".

Ocena warunków w jakich jest wykonywana praca należy do sądu. To sąd rozstrzyga jakie znamiona nosi stosunek prawny, w ramach którego jest wykonywana praca. Może się jednak tak zdarzyć, że strony nie będą zainteresowane rozstrzygnięciem charakteru stosunku prawnego.

Na tym tle powstaje wątpliwość, czy jeśli w tym stanie faktycznym oskarżyciel publiczny skieruje akt oskarżenia do sądu, to sąd karny będzie mógł samodzielnie rozstrzygnąć jaki charakter ma umowa lub w jakich warunkach wykonywana jest praca w przypadku braku umowy.

W doktrynie w tej sprawie są rozbieżności. Jeden pogląd jest taki, że sąd karny jest związany rodzajem zawartej umowy jaka została zawarta przez strony i jeśli strony nie przedłożą wyroku sądu pracy stwierdzającego istnienie stosunku pracy to sąd karny powinien wydać wyrok uniewinniający.

Natomiast inni kontrują ten pogląd, uznając, iż sąd karny ma obowiązek samodzielnie ustalić charakter stosunku prawnego, jeśli istnieją ku temu wątpliwości. Na tę okoliczność przywołują art. 8 kodeksu postępowania karnego (kpk), z którego wynika zasada jurysdykcyjnej samodzielności sądu karnego co oznacza, iż sąd karny poza związaniem rozstrzygnięciami sądów kształtujących prawo lub stosunek prawny, samodzielnie rozstrzyga wszystkie zagadnienia prawne i faktyczne jakie wyłaniają się podczas procesu. Sądu karnego nie wiążą rozstrzygnięcia zapadłe w postępowaniu cywilnym związane z rozpatrywaną przez sąd sprawą. Tego typu uzasadnienie przemawia do mnie bardziej niż pogląd o odebraniu sądowi karnemu możliwości oceny charakteru stosunku prawnego.

To nie wszystkie wątpliwości z tym zagadnieniem związane. Kolejny problem dotyczy sytuacji czy sprawca występku z art 218 paragraf 1 kk może być pociągnięty do odpowiedzialności za te zachowania, które miały miejsce przed ustaleniem stosunku pracy. Mówiąc prościej, gdy sprawca zawarł umowę cywilnoprawną zlecenia lub umowy o dzieło, a w trakcie postępowania okazało się, że umowa ta nosi znamiona stosunku pracowniczego, ale sprawca pozostawał w błędzie co do charakteru tych umów.

I tu rozbrzmiewają różne głosy za i przeciw, ale skupmy się na zdaniu najważniejszym. Odpowiedź na te wątpliwości i zapytania brzmi - tak, ale tylko dla sytuacji, gdy zawarcie umowy cywilnoprawnej miało na celu obejście przepisów prawa pracy. Natomiast w sytuacji, gdy osoba zatrudniająca pracownika pozostawała w błędzie co do charakteru stosunku prawnego należałoby sięgnąć do art. 28 par.1 kk który brzmi: nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię." Ponieważ występek z art. 218 par 1 kk może być popełniony wyłącznie umyślnie, toteż w przypadku skutecznego powołania się na błąd co do znamion czynu zabronionego sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej.

Kolejny problem na tle stosowania przepisów karnych to obszar spraw, które obejmują te przepisy czyli mówiąc krótko zakres penalizacji wynikający z art. 218 par 1 kk. Jeśli wnikniemy w dyspozycję przepisu 218 kk, to wynika z niej iż karą jest zagrożone każde naruszenie praw pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego.

Kodeks karny nie definiuje prawa pracownika "wynikającego ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego." By rozstrzygnąć tę kwestię musimy sięgnąć do przepisów prawa pracy. Wynika z nich, iż prawem wynikającym ze stosunku pracy jest prawo pracownika do pracy oraz prawo do wynagrodzenia; prawo to rodzi po stronie pracodawcy obowiązek zatrudnienia pracownika i wypłaty wynagrodzenia.

Katalog praw pracowniczych wynikających ze stosunku pracy został wymieniony w art. 94 k.p. Są to m.in. : prawo do godziwego wynagrodzenia, prawo do niedyskryminacji, prawo do równego traktowania, prawo do nauki, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W art.94 ustawodawca użył zwrotu "w szczególności". Oznacza to, iż katalog praw pracowniczych wynikających ze stosunku pracy nie jest zamknięty. Praw tych musimy szukać w innych aktach prawnych choćby w przepisach Konstytucji RP czy też wywieść je z ogólnych zasad prawa pracy lub szukać ich w przepisach prawa pracy poza art 94 kp.

Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że wszystkie prawa pracownicze mają swoje źródło w stosunku pracy. Z orzecznictwem SN jest zgodna doktryna prawna. Stąd też pojawiają się sugestie w kierunku doprecyzowania przepisu art. 218 par 1 k.k. poprzez wskazanie praw pracowniczych ze stosunku pracy, których naruszenie może spowodować sankcje karne albo poprzez wskazanie konkretnych przepisów k.p. wymieniających enumeratywnie te prawa. Zwolennicy tej tezy uznają, iż zakres czynów zabronionych powinien być doprecyzowany w ten sposób, by obywatel był świadomy za co grozi mu sankcja karna. Prawo karne operuje bowiem tak surowymi karami, iż obywatel powinien wiedzieć, za jaki czyn może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Ustawodawca w art 218 kk wprowadził penalizację zachowań, których dokładne sprecyzowanie nie jest możliwe. Dlatego uznać należy za słuszne wypowiedzi tych prawników, którzy ogólnikowe, niedopracowane i niejasne przepisy karne porównują do pola minowego z tabliczką wstęp wzbroniony, ale bez wyznaczenia granic zaminowanego pola. Porównanie to rozszerzyłabym na wszystkie niejasne sytuacje rodzące się z nieostrości przepisów karnych, które pełnią funkcję ochronną w odniesieniu do spraw pracowniczych .

A co Wy myślicie o penalizacji prawa pracy?