Emily Dickinson - Tell all the truth (Mów całą prawdę)

EMILY DICKINSON:
TELL ALL THE TRUTH

Tell all the truth but tell it slant,
Success in circuit lies,
Too bright for our infirm delight
The truth's superb surprise;

As lightning to the children eased
With explanation kind,
The truth must dazzle gradually
Or every man be blind.




I WSTĘP

Wiersz Emily Dickinson TELL ALL THE TRUTH zaliczany jest do najważniejszych jej utworów mających zawierać jej credo poetyckie i życiowe. Nie umniejsza to jednak różnorakich wątpliwości i trudności z jego pełnym zrozumieniem. Mimo to da się wyłożyć większą część przesłania, które on zawiera. Zrobiła to znakomicie Navigo, w swoim wpisie, który był bezpośrednim impulsem do mojego zmierzenia się z przekładem tego – trochę oślepiającego - wiersza na język polski. Nie będę więc powtarzał po Navigo, lecz zacytuję: „Myślę, że wiersz Emily wnosi nowy ton w wielogłosowe rozważania o prawdzie. Znajdujemy w nim ostrzeżenie przed porażającym blaskiem prawdy, silny imperatyw: "mów prawdę", ale i wskazanie, żeby prawdę glosić z wielką delikatnością, ukazując ją krok po kroku, nie uderzać prawdą, ale przekazywac ją w sposób dostosowany do ograniczonych zdolności percepcyjnych człowieka. Prawda ma wyzwalać, nie oślepiać.”

Swoja pracę nad przekładem zacząłem zaraz po ukazaniu się notki Navigo. Bardzo ciekawą dyskusję pod notką poznałem dopiero wtedy, gdy skończyłem zręby swoich dwóch zasadniczych wersji przekładu. Tłumacząc, nie pamiętałem wersji translatorskich Barańczaka i Marjańskiej, co – jak teraz widzę – było bardzo dobre dla kilku moich kluczowych decyzji translatorskich. W dyskusji pomiedzy Navigo, Tichym i Publicystą odnalazłem sporo swoich myśli, wniosków i spostrzeżeń, które zamierzałem dać w notce.

Wymiana zdań między Navigo a Publicystą czy tematem tego wiersza jest prawda w poezji, czy w życiu i religii, najlepiej obrazuje spór dwóch głównych nurtów oficjalnej egzegezy tego wiersza. Najkrótszy wykład obu modeli interpretacyjnych daje Critical Companion to Emily Dickinson: A Literary Reference to Her Life and Work. Każda ze stron powołuje się na inne utwory i na inne fakty z życia Autorki. Spór oczywiście nie jest do rozstrzygnięcia, gdyz wpisany jest w polisemię dzieła literackiego jako takiego.

Bardzo ciekawa jest wymiana opinii pomiędzy Navigo a Tichym i cała seria językowych uwag Tichego. Ale o tym będzie w dalszej części.
Kluczowe dla przekładu są trzy zwroty:
1. tell it slant,
2. in circuit lies,
3. too bright for our infirm delight.
Jak słusznie podkreśla to Tichy, zwłaszcza wers „too bright for our infirm delight” a w nim zwrot: „for our infirm delight” – jest zmorą tłumaczy I punktem, w którym – jak Barańczak - tworzą pozbawione kompletnie sensu kombinacje („Nie zniesie błysku nagłej Prawdy / Nasz Zachwyt niedołężny”). Ów „zachwyt niedołężny”, to szczyt niedołężności tłumacza.

Wszystkie 3 moje przekłady zawierają tę samą wersję tłumaczenia najtrudniejszej linijki wiersza. „For” tłumaczę w znaczeniu kauzalnym, które zanikło już w XXw. stając się archaizmem (choć niektóre słowniki współczesnego języka angielskiego podają je nadal jako obowiązujące i pełnoprawne). Ciekawostką jest, że kauzalna odmiana znaczeniowa „for” ma ścisły odpowiednik w języku polskim (aż do początków XXw.) jako „dla”, rozumiane jako "z powodu, z przyczyny".
Jako psychologiczny i językowy topos „infirm delight” odpowiada chwili zadowolenia, którą odczuwamy po „wywaleniu” całej prawdy. Jest to marna, żałosna, chora radość, satysfakcja, zadowolenie a czasem samozachwyt „wyrzuceniem” z siebie całej prawdy, prawdy wypowiadanej   w p r o s t ,  prawdy bez niuansów, bez ceregieli, bez względu, bez relacji, bez indywidualizowania, bez mówienia jej pod pewnym tylko „kątem”, aspektem (stąd nakaz „tell it slant”). Ową podejrzanego autoramentu radość, potocznie nazywa się  „radochą” („No i co? Masz radochę, że powiedziałeś mi prawdę a jednocześnie mnie zdołowałeś?”). Marna to radość (infirm delight), która wynikła z nieumiejętności dawkowania prawdy. Radość będąca raczej samozadowoleniem bliskim samozachwytu niż radością z dobrze wykonanego tu i teraz zadania mającego na względzie indywidualizację przekazu. Zachwyt  oślepiacza, swym posiadaniem prawdy i jej zaprezentowaniem w całości, bez ogródek, bez owijania w bawełnę i prosto z mostu jest zachwytem neofity "oświaty".

Na tym kończę ogólne uwagi co do swojego przekładu. Rozwinięcie i uzasadnienie poszczególnych rozwiązań językowych odkładam do drugiej notki, gdzie będzie też porównanie kilku przekładów omawianego wiersza na inne języki.

Poniżej zamieszczam 3 swoje przekłady.

P.S. Przekład Tichego przeczytałem przed chwilą i uważam go za najlepsze ze znanych mi polskich tłumaczeń.

II  PRZEKŁADY

A
Całą mów prawdę, lecz nad nią się pochyl,
W okrężnej drodze sukces zawarty,
Oślepisz dla chwili radości płochej
Zbytkowną niespodzianką prawdy;

Jak dziecko oswajasz z błyskawicą
Łagodząc szok tłumaczeniami,
Tak prawda powoli ma oświecać lico,
By wszystkich nie uczynić ślepcami.

 

B
Całą mów prawdę, lecz nad nią się pochyl,
Sukces oględnością  jest wsparty,
Zbyt jasna - radości nam tylko doda płochej
Nadmierna niespodzianka prawdy;

Jak dziecko oswajasz z błyskawicą
Łagodząc tłumaczeniem szok,
Tak prawda musi olśniewać stopniowo,
By wszyscy zachowali wzrok.

 

C
Mów całą prawdę, lecz pochyl się nad tym,
Sukces jest z oględnością spojony,
Oślepiasz dla swej radości marnej,
Prawdą każdy jest zbyt zaskoczony;

Jak dziecko oswajasz z błyskawicą
Kojąc tłumaczeniami licznymi,
Tak prawda musi olśniewać stopniowo,
By wszystkich ślepcami nie uczynić.