Dzieje Brygady Świętokrzyskiej.

1 września Niemcy napadają na Polskę, 17 września czyni to ZSRR, 8 października Hitler wciela do Rzeszy dawny zabór pruski i część centralną Polski z Łodzią, z reszty ziem polskich, nie opanowanych przez ZSRR, powstaje Generalna Gubernia – teren okupowany przez Niemcy.

Od razu powstaje polskie podziemie, powstaje organizacja Służba Zwycięstwu Polski, potem zamieniona na Związek Walki Zbrojnej. W październiku 1939r Organizacja Narodowo Radykalna

tworzy Związek Jaszczurczy, a Stronnictwo Narodowe – Narodową Organizację Wojskową.

W roku 1942 ZWZ i część NOW tworzą Armię Krajową. Związek Jaszczurczy wraz z drugą częścią NOW tworzą Narodowe Siły Zbrojne, uznające legalny Rząd Polski w Londynie.

Przewidywano utworzenie trzech ugrupowań wojskowych; północnego, środkowego i południowego. Plan ten miały wykonać Narodowe Siły Zbrojne. Do realizacji nie doszło z powodów; na północy w tym czasie Armia Krajowa prowadziła akcję „Burza”, wybuch Powstania Warszawskiego spowodował przyłączenie się środkowego ugrupowania do powstania, pozostało ugrupowanie południowe, składające się z oddziałów partyzanckich okręgów: kieleckiego i lubelskiego. W czerwcu 1944r powstaje z nich na Kielecczyźnie 204 Pułk Piechoty, a na początku sierpnia 202 Pułk Piechoty. 11 sierpnia 1944r w Lasocinie (woj. kieleckie)powstaje Brygada Świętokrzyska. Dowódcą został ppłk Bohun-Dąbrowski, zastępcą ppłk Jaxa, szefem sztabu

ppłk „Ząb”.

Celem zdobycia uzbrojenia na Niemcach, przeprowadzono akcje pod Kurzelowem – 28 sierpnia i kilka dni później pod Raszkowem, podczas których zdobyto duże ilości amunicji i broni.

Uwolniono też okolice od band komunistycznych, bitwy pod Janisławcami - 22 sierpnia, bitwa pod

Rzącem- 8 września.

Instrukcja Naczelnego Wodza gen. Sosnowskiego w Londynie z 25 lipca 1944r, nakazywała w razie

ruszenia ofensywy radzieckiej wycofanie oddziałów partyzanckich AK na zachód.

Instrukcja brzmiała: (....) w obliczu szybkich postępów okupacji sowieckiej na terenie Kraju trzeba dążyć do zaoszczędzenia substancji biologicznej narodu (...) Upoważniam Was, w razie konieczności, do wycofania zagrożonych elementów AK, a przede wszystkim młodzieży, na Zachód.....

30 listopada 1944r gen. Bogucki, dowódca NSZ, sprecyzował zadanie brygady na wypadek ruszenia ofensywy sowieckiej – Brygada ma przejść na Śląsk i tam się ewentualnie rozwiązać.

Ofensywa sowiecka ruszyła 13 stycznia 1945r. Brygada wycofuje się na zachód. Dochodzi do bitwy z Niemcami pod Pogwizdowem, są straty, dziewięciu zabitych dużo rannych.

Celem uniknięcia dostania się do niewoli sowieckiej, Brygada musi przekroczyć rzekę Pilicę przez mały most pod Koryczynami. Delegacja Brygady udaje się do Żarnowca, celem uzyskania zgody od Niemców na przejście przez most. Jest to możliwe ponieważ w posiadaniu brygady są jeńcy niemieccy w tym kilku oficerów. Za ich uwolnienie Niemcy wyrażają zgodę na przejście Pilicy.

W dniu 15 stycznia Brygada przechodzi przez most pod ostrzałem czołgów sowieckich, stracono jedynie kilka wozów taborowych. 19 stycznia płk Bohun wydaje rozkaz nr 159 w którym znajduje się takie zdanie:

Weszliśmy w stan nie prowadzenia walki z Niemcami na czas nieokreślony.

Rzekę Odrę Brygada przekracza 27 stycznia i zatrzymuje się na postój w Krapkowicach.

Po przekroczeniu Odry zjawiają się Niemcy na rozmowę. Pytają o zamiary Brygady – odpowiedź:

Brygada idzie na zachód połączyć się z zachodnimi aliantami, drugie pytanie problem wyżywienia -

odpowiedź: na razie starczały nam własne zapasy i to co uciekająca ludność zostawiła.

Niemcy odchodzą oświadczając, że muszą porozumieć się ze swoimi władzami.

Po kilku dniach Niemcy zgadzają się na wycofanie przez Czechosłowację, sprawę wyżywienia polecają uzgodnić z władzami czechosłowackimi. Przez Jelenią Górę Brygada udaje się na południe do Czech. Po drodze dołącza 120 podchorążych AK z Powstania Warszawskiego, byli jeńcami, ledwie uniknięto bitwy z Niemiecką eskortą.

Następnie w połowie marca Brygada przechodzi z Krapkowic do Rozstani w Czechosłowacji.

W dniu 12 kwietnia w Rozstani odbyła się ostatnia kilkugodzinna rozmowa z Niemcami, po trudnych negocjacjach Niemcy wyrazili zgodę na dalszy przemarsz Brygady na zachód.

Pod koniec kwietnia 1945r brygada przemieszcza się w okolice Pilzna (Vsekary) w zachodniej Czechosłowacji, niedaleko jest już armia amerykańska (gen. Patton).

Na początku maja nawiązano łączność z wojskami USA i wznowiono walki z Niemcami.

5 maja brygada uwalnia obóz koncentracyjny dla kobiet w Holiszowie, 6 maja oddziały brygady nawiązują łączność z patrolami amerykańskimi. Ostatnią bitwę z Niemcami , Brygada Świętokrzyska stoczyła wspólnie z III Armią Amerykańską.

Dlaczego Niemcy zezwolili na przemarsz Brygady Świętokrzyskiej? Może odpowiedź jest w książce z 1977r Churchill's German Army (Sage Publication, Beverly Hill, USA).

Skrót treści: Premier Anglii chciałby powstrzymać narastającą potęgę ZSRR. W czasie przemarszu brygady, zjawia się w Szwajcarii generał niemieckiego wywiadu, celem nawiązania kontaktu z wywiadem państw Zachodu. Sugeruje on, że Niemcy poddadzą się Zachodowi, by potem wspólnie uderzyć na ZSRR. 1 maja Hitler popełnia samobójstwo, zastępcą zostaje admirał Doenitz.

Doenitz 2 maja tworzy rząd, 7 maja Niemcy poddają się zachodnim aliantom w Reims, zaś 8 maja sowietom w Berlinie. Admirał Doenitz z rządem przenosi się do Schleswig-Holstein który należy do okupacji angielskiej. Jakby na suwerennym terenie sprawuje pełnię władzy.

Jest rząd, wszystkie jego agendy, jest trzymilionowa armia niemiecka - pod kontrolą Anglików -

gotowa w każdej chwili uderzyć wspólnie z aliantami zachodnimi na ZSRR.

Niestety, Anglia nie miała już decydującego głosu. Pod naciskiem ZSRR admirał Doenitz zostaje

aresztowany, Niemcy ostatecznie kapitulują.

Po pobycie w Vsekarach brygada przenosi się do Bernatic. Początkowo poprawne stosunki z Czechami, zaczynają się pogarszać. Do brygady przybywa korespondent wojenny, rzekomo

St. Lityński, okazuje się jednak, że to nie Lityński, a Litauer, agent sowiecki. W Londynie 30 lipca

1945r w „News Chronicle” ukazuje się jego artykuł pod tytułem: „Polscy faszyści rządzą pięcioma czeskimi wioskami”, czytamy tam (...)Nieprawdopodobne (...) 1500 w pełni uzbrojonych Polaków z osławionego NSZ, którzy są znani z wielu terrorystycznych działań przeciw Rosjanom, lubelskim Polakom itd...

Rozpętano nagonkę na brygadę, 5 sierpnia 1945r brygada musi złożyć broń w ręce armii amerykańskiej i zostaje przeniesiona do Coburga w amerykańskiej strefie okupacyjnej.

Ze względu na bliskość okupacyjnej strefy sowieckiej, brygadę przeniesiono do Karlsferdu koło Monachium. Do Włoch zostają wysłane sanitariuszki brygady i 15 podchorążych do II Korpusu.

Rodziny przybyłe z Polski zostały skierowane do Barletty (Włochy).

Od października 1945r brygada zostaje przesunięta do obozu ćwiczebnego Marsfeld koło Norymbergii. Powstaje tam I Grupa Kompanii Wartowniczych pod dowództwem płk. Bohuna. Zorganizowano ponad 30 kompanii po 250 osób każda. Stworzono Fundusz Społeczny z opodatkowania wszystkich żołnierzy, zebrano ponad pół miliona marek. Kpt. Gustaw zorganizował w Monachium ośrodek rodzinny, ks. kapelan Mróz (Franciszek Błaź) – ośrodek parafialny z kaplicą. W tym ośrodku monachijskim powstało gimnazjum i liceum (przeniesione później do Dachau). Fundusz społeczny był przeznaczony dla kształcącej się młodzieży. Umożliwiło to powrót rodzin z Włoch do brygady.

Pod wpływem sowieckich nacisków płk Bohun zostaje zwolniony z dowódctwa. W 1947r następuje reorganizacja Kampanii Wartowniczych, wielu oficerów zostaje zwolnionych, około dwa tysiące wartowników przeniesiono do Francji. W sierpniu 1950r płk Bohun zostaje aresztowany przez władze francuskie i uwięziony w Tuluzie. Zażądała tego ambasada polska (PRL) w Paryżu.

W obronie półkownika staje cała emigracja polska, Rząd Polski na Uchodźstwie, Prezydent RP, gen. Anders, gen. Maczek. Podczas rozprawy płk Bohuna broni znany adwokat francuski Lamoth.

Wyrok zapada uniewinniający.

Płk. Bohun pracą na roli utrzymuje siebie i rodzinę. Następuje zamach na jego życie, zapada decyzja wyjazdu do Stanów Zjednoczonych. W grudniu 1955r płk Bohun wraz z rodziną przenosi się do USA, osiada w miejscowości Costa Mesa.

Żołnierze brygady rozjechali się po świecie do USA, Kanady, Australii, Anglii, Argentyny.

Część pozostała we Francji, Niemczech. Wszędzie zakładali własne organizacje żołnierzy NSZ.

W lipcu 1992r umiera dowódca Brygady Świętokrzyskiej płk. Bohun.

Ostatni rozkaz Naczelnego Wodza, gen. Kazimierza Sosnkowskiego, do żołnierzy Armii Krajowej został wykonany przez Narodowe Siły Zbrojne.

Opracowałem na podstawie artykułu pana Stefana Poray Marcinkowskiego, zamieszczonego w „Szczerbiec” nr 7 styczeń 1995r.