Rodowód szpiega

Żeby zrozumieć błyskotliwą karierę Gromosława Czempińskiego w III RP, trzeba odwołać się do jego służby w PRL. To zdobyte wówczas cenne kontakty biznesowe zaowocowały lukratywnymi kontraktami w końcu lat 90., dzięki którym stał się jednym z najbardziej majętnych ludzi w Polsce. Na próżno szukać jednak jego nazwiska na liście najbogatszych rodaków – stan jego majątku jest głęboką tajemnicą, podobnie jak akta Gromosława Czempińskiego, które trafiły do zbioru zastrzeżonego w Instytucie Pamięci Narodowej

Wprawdzie dokumenty dotyczące przebiegu służby Gromosława Czempińskiego są niedostępne, to jednak zachowały się inne archiwa, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczą byłego szefa Urzędu Ochrony Państwa. Obraz, który się z nich wyłania, zdecydowanie różni się od tego, które przedstawiają prorządowe media.

Rodzinna tradycja

„Urodzony tuż po wojnie – 12 października 1945 r. chłopak ukończył w 1970 r. studia Wyższej Szkołę Ekonomicznej w Poznaniu. Wtedy zwróciły na niego uwagę służby” – napisał ostatnio „Newsweek”, przedstawiając sylwetkę generała Czempińskiego w związku z aferą łapówkarską.

Ta historia jest powtórzona za innymi mediami: błyskotliwy student złowiony przez służby i skierowany do szkoły peerelowskiego wywiadu, który jest przedstawiany jako „elita służb”.

W rzeczywistości historia wstąpienia Gromosława Czempińskiego do Służby Bezpieczeństwa, a później wywiadu, jest banalnie prozaiczna. Jego ojciec Mieczysław Czempiński, działacz PPR, a później PZPR, zgłosił się na ochotnika do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Jak podkreślali przełożeni – wybitny pracownik operacyjny zwalczający wrogie siły Polski Ludowej był pasjonatem lotnictwa (zamiłowanie to udzieliło się później starszemu synowi Gromosławowi).

W opiniach służbowych podkreślano, że Mieczysław Czempiński zasłużył się w „zwalczaniu band reakcyjnego podziemia”. Sam zainteresowany wykazywał jako swoje zasługi „czynny i bezpośredni udział w walkach ze zbrojnym podziemiem na terenach powiatów: obornickiego – banda „Tarzana” i „Norwida”, powiatu nowotomyskiego – WSGO „Warta” i banda „Szefa Czesia”, kościańskiego – banda „Kościuszki”, kępińskiego – banda „Otta” i „Waldemara” oraz wielu innych grup zbrojnych działających na terenie powiatów Ostrowa, Krotoszyna, Gniezna i Poznania, a w 1951 na terenie powiatu włodawskiego przeciwko bandzie „Żelaznego” – pisał do kierownictwa SB kpt Mieczysław Czempiński w październiku 1970 r.

Warto przypomnieć, że ppor. Edward Taraszkiewicz „Żelazny”, o którym w raporcie pisał Czempiński senior, to żołnierz WiN, który zginął w zasadzce urządzonej przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Trzy lata wcześniej – 6 listopada 1948 – w obławie MBP zginęli żołnierze „Żelaznego”: Henryk Wybranowski „Tarzan” i Jan Torbicz „Łoś”. Żona „Łosia” została wtrącona do więzienia, a jej sześcioletnia córeczka trafiła pod opiekę dziadka. O swoim udziale w walkach z „bandą” „Tarzana” z dumą pisał w raportach do przełożonych Mieczysław Czempiński.

W dokumentach IPN znajduje się świadectwo z Kursu Inspektorów Departamentu I (wywiadu) MSW, który Mieczysław Czempiński ukończył 7 czerwca 1957 r.

„W czasie pobytu w Dwuletniej Szkole Dep I. był słuchaczem grupy terytorialnej niemieckiej. Przedmiotów operacyjnych uczył się dobrze. Teorię wywiadu opanował dobrze. Technikę operacyjną opanował bardzo dobrze” – czytamy w charakterystyce Mieczysława Czempińskiego. Po ukończeniu kursu wywiadu został on skierowany przez kierownictwo MSW do pracy w Zarządzie Głównym Aeroklubu Polskiego i został kierownikiem Aeroklubu Poznańskiego.

Z Kiejkut na Zachód

Idąc szlakiem rodzinnej tradycji, Gromosław Czempiński wzorem ojca przeszedł szkolenie w szkole wywiadu. Był pierwszym rocznikiem w nowo powstałym Ośrodku Kształcenia Kadr Wywiadu w Kiejkutach. Ośrodek podlegał Departamentowi I, który był częścią Służby Bezpieczeństwa. Warto o tym przypominać, ponieważ byli funkcjonariusze wywiadu PRL kreują się na oficerów, którzy z SB nie mieli nic wspólnego. Przeczą temu dokumenty – każdy funkcjonariusz wywiadu i kontrwywiadu musiał ukończyć szkołę Służby Bezpieczeństwa. Po szkoleniu w Kiejkutach przyszły szef UOP wyjechał do USA.

„Jako agent służb PRL w USA Gromosław Czempiński szczególnie uważnie obserwował działalność »polonijnego kleru«. W 1976 r. w raportach dla warszawskiej centrali SB opisywał wizytę abp. Karola Wojtyły w Ameryce. Czempiński był faktycznie rezydentem Departamentu I MSW, który przyjął kryptonim operacyjny »Roy«. Posługiwał się nim w korespondencji z centralą Departamentu I MSW. Szpiegował Amerykanów, polskich emigrantów, Polonię i Kościół katolicki. Na ślady tej działalności natrafiłem przed laty w Ośrodku Dokumentacji Wychodźstwa Polskiego w Pułtusku, gdzie przechowywano akta powiązanego ściśle z wywiadem Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną Polonia, które w latach 1955–1990 prowadziło dość przemyślaną działalność dezintegracyjną wobec wychodźstwa i Polonii (…). »Roy« starał się śledzić poczynania Wojtyły. Wyraźnie zaniepokojony charyzmą krakowskiego kardynała, informował centralę w Warszawie, że polscy biskupi »z kard. Wojtyłą na czele od początku swego pobytu w USA na różnego rodzaju spotkaniach, rozmowach itp. gloryfikowali działalność i znaczenie Ligi Katolickiej, znanej ze swej prawicowej, skrajnie reakcyjnej politycznie działalności«” – pisał dwa lata temu w „Rz” historyk dr Sławomir Cenckiewicz.

Czempiński musiał opuścić USA, ponieważ został zdemaskowany – jego kolega, por. Andrzej Kopczyński, przeszedł na stronę Amerykanów i ujawnił nazwiska rezydentów wywiadu PRL pracujących na Zachodzie.

Kolejnym ważnym etapem była praca Czempińskiego w Szwajcarii. Stamtąd donosił na Światową Radę Kościołów. Pracując oficjalnie jako I sekretarz Stałego Przedstawicielstwa PRL przy Biurze ONZ w Genewie, poznał młodego, zdolnego ekonomistę Andrzeja Olechowskiego.

„Olechowski przyznał, że współpracował z wywiadem. Rzeczywiście był on kontaktem operacyjnym Wydziału X Departamentu I MSW o pseudonimie Must (wcześniej, o czym mało wiadomo, miał pseudonim Tener, nr ewidencyjny 9606). Pracownikiem tego samego pionu SB był Czempiński” – stwierdził dr Cenckiewicz w artykule „Czempiński – nieznane życie tenora”.

Znajomi z Poznania

Z rodzinnego miasta początek biorą znajomości Gromosława Czempińskiego, które zaważyły na jego karierze najpierw w służbach specjalnych PRL a później w biznesie.

W latach 60. w Poznaniu Gromosław Czempiński poznał Jana Kulczyka, syna biznesmena Henryka Kulczyka działającego głównie w Republice Federalnej Niemiec. Henryk Kulczyk, według dokumentów służb specjalnych PRL, został pozyskany do współpracy z SB w 1961 r., a w latach 70. przekazany na nieformalny kontakt Departamentu I MSW. Według dokumentów IPN Henryk Kulczyk przekazał służbom specjalnym PRL pisemne informacje m.in. na temat środowiska działających w Niemczech polskich przedsiębiorców.

Służby specjalne PRL interesowały się także Janem Kulczykiem i jego siostrą Marią – sprawa o kryptonimie Kloda została zamknięta w 1989 r. przez Henryka Jasika, dyrektora I Departamentu.

Jasik to dobry znajomy Gromosława Czempińskiego jeszcze z czasów poznańskich. W wywiadzie pracował od 1970 r. Sześć lat później został oddelegowany do RFN, gdzie przebywał do 1980 r. W wywiadzie PRL pracował do samego końca, a później – podobnie jak Gromosław Czempiński – przeszedł do UOP.

Kolejna ważna znajomość zawiązana w Poznaniu to Wiktor Fonfara, który – jak wynika z akt IPN – został przyjęty do Służby Bezpieczeństwa m.in. dzięki rekomendacji swojego teścia, wysokiego rangą funkcjonariusza poznańskiej SB.

Całą trójkę łączy to, że pracując dla służb specjalnych PRL, zwalczała opozycję. Henryk Jasik w RFN, Gromosław Czempiński w Szwajcarii i USA, a Wiktor Fonfara w Polsce. Cała trójka – Czempiński, Fonfara i Jasik – po 1989 r. zajęli bardzo wysokie stanowiska w nowo powstałym Urzędzie Ochrony Państwa. I natychmiast oddali się do dyspozycji Amerykanom. Jesienią 1989 r. władze Stanów Zjednoczonych postanowiły przejąć kontrolę nad służbami wywiadowczymi państw bloku wschodniego. Wytypowano służby wywiadowcze trzech krajów satelickich: Węgier, Polski i Czechosłowacji. Z Czechami rozmów nie prowadzono, ponieważ szybko rozwiązali komunistyczne służby specjalne i zastosowali opcję zerową. Z Polakami przedstawiciele Stanów Zjednoczonych podjęli rozmowy wiosną 1990 r. Z ramienia Departamentu I MSW mieli je prowadzić m.in. Gromosław Czempiński, wówczas naczelnik Kontrwywiadu Zagranicznego, Aleksander Makowski, naczelnik Wydziału XI, i właśnie Henryk Jasik. Pierwsza tura rozmów odbywała się w jednym z hoteli w Lizbonie w Portugalii, druga już na terenie Polski w willi wywiadu w Magdalence pod Warszawą.

W swojej decyzji o przejściu na stronę nowego sojusznika Jasik, Czempiński i Makowski kierowali się czysto osobistym interesem – wywodzący się z PRL funkcjonariusze wywiadu dowiedzieli się, że zostaną zwolnieni, a ich miejsca zajmą nowi, młodzi ludzie kończący właśnie szkołę wywiadu w Kiejkutach. Zaoferowali swój „profesjonalizm”, o którym ochoczo rozpisywały się media. Służby III RP zostały opanowane przez Służbę Bezpieczeństwa, podobnie jak biznes III RP, który został zbudowany na znajomościach i zależnościach wyniesionych z okresu PRL.

****
W następnym numerze „Gazety Polskiej” przedstawimy kolejne nieznane fakty z kariery Gromosława Czempińskiego po 1990 r.

Dorota Kania