Chcecie zanurzyć się w bajkę? Obejrzyjcie "Ogniem i mieczem"

Tak, tak, ja o tym filmie Jerzego Hoffmana. Ekranizacji pierwszej części znanej trylogii Henryka Sienkiewicza. Co prawda, paradoksalnie dwie jej części: ostatnią i środkową zobaczyli widzowie znacznie wcześniej. Kończący trylogię „Pan Wołodyjowski” z Barbarą Brylską (najpopularniejsza polska aktorka w Rosji) w roli Krzysi, Danielem Olbryskim (również bardzo popularny na Wschodzie) w roli Azji Tuhajbejowicza i Mariuszem Dmochowskim jako hetman Sobieski pobił podczas wyświetlania w kinach od 1968 roku wszelkie rekordy przychodów z biletów.

Po 6 latach na ekrany wszedł zrealizowany z jeszcze większym rozmachem 316-minutowy „Potop”, który był nawet nominowany do Oscara w kategorii najlepszego filmu zagranicznego, ale w końcu przegrał z „Amarcord” Ferederico Felliniego. 

A do zdjęć „Ogniem i mieczem” Jerzy Hoffman przystąpił dopiero 13 października 1997. Na początku procesowi twórczemu przeszkadzała ideologia. Jakoś z nie najlepszej strony polski klasyk pokazał masy pracujące bratniego w socjalistycznym obozie narodu ukraińskiego. Przecież to nie eksploatorzy i feudalni wyzyskiwacze, a prości chłopi i kozacy są tu pokazani jako wojenni podżegacze. W dodatku nie wojny wyzwoleńczej, jak to utrzymywały wtedy jedynie słuszne podręczniki historii, a wojny domowej, która stała się jedną z głównych przyczyn upadku wielkości Rzeczypospolitej.

No i jak to filmować? Dlatego Hoffmanowi nie pozwalano. Chociaż bardzo chciał. A kiedy cały ten socjalistyczny obóz cicho i spokojnie runął, ze wszystkimi swymi utopijnymi założeniami, wtedy zaczęły się problemy z pieniędzmi. Film to przecież historyczny, kostiumowy. XVII wiek, konie, jeźdźcy, sceny bitew i zgromadzeń, budowa …

Budżet filmu przekroczył 8 milionów dolarów. A te miliony gdzieś znaleźć trzeba. Producenci, sponsorzy. Spróbuj, namów ich.

W końcu Hoffman postawił na swoim i nakręcił.

8 lutego 1999 roku obyła się premiera filmu. W pierwszym miesiącu zobaczyło go 3 323 770 widzów. Do września liczba ta się podwoiła do ponad 7 milionów ludzi. A jeśli porównać te liczby do ludności Polski, to wychodzi… Wychodzi, że „Ogniem i mieczem” w pierwsze pół roku wyświetlania obejrzał co piąty Polak.

     Chociaż z drugiej strony co w tym dziwnego? Polski film o bohaterskim okresie polskiej historii, nakręcona przez znanego polskiego reżysera. Do tego pełna rozmachu produkcja, rozwinięta reklama (sam pamiętam na Placu Teatralnym kozaków bijących w bębny, zapalone ogniska w stylizowanym kozackim obozie przed  premierą w Teatrze Wielkim Narodowym – od tłum.) i wciągająca akcja, która zważywszy na literacki pierwowzór Henryka Sienkiewicza, nie mogła być nudną. Wszystko to złożyło się na kasowy sukces i uznanie widzów, na które film bez wątpienia zasłużył. I nie tylko w Polsce. Wg niektórych źródeł „Ogniem i mieczem” zabrało na całym świecie 40 mln U$D, czyli 5 razy więcej niż wydano na jego kosztowną produkcję.

Nie wiadomo czy film osiągnął by taki sukces jeśli by nie było w nim tyle bajki.

     Tak właśnie jesteśmy urządzeni. Bajka, czy tego chcemy czy nie, wchodzi w nas od dzieciństwa i zostaje na całe życie. Oczywiście dawno wyrośliśmy z krótkich dziecięcych spodenek, z mało komu znanymi teraz szelkami (? – tłum.), nabiliśmy sobie wystarczającą liczbę guzów na głowie i siniaków na całym ciele. I dobrze wiemy, że dobro nie zawsze zwycięża zło. I że miłość bywa jednostronna. A taka obustronna, jeśli nie karmić jej uczuciami – nieubłaganie zwiędnie. Jak nie podlewany kwiat. I przyjaciele mogą zdradzić. Mogą, niestety, są w stanie to zrobić. Nie wszyscy i nie zawsze, ale ... Mogą.

   Ogólnie wszystko to przecież wiemy. Ale na przekór życiowemu doświadczeniu, siniakom i guzom... Wszystko jedno – chce się bajki. Żeby dobro koniecznie zwyciężyło zło. Żeby miłość pokonała wszelkie możliwe do przewidzenia i niemożliwe do przebrnięcia przeszkody. I żeby nie stopniała jak zeszłoroczny śnieg pod gorącym promieniem kwietniowego słońca od razu po weselu. Chce się, żeby blisko byli tacy przyjaciele, którzy za tobą i w ogień, i w wodę, i po miedzianych rurach...

Tego wszystkiego „W ogniem i mieczem” pod dostatkiem. Tyle, że i na 8 takich filmów starczy, a i jeszcze coś zostanie.

Określając rodzaj filmu dystrybutorzy zupełnie nie dostrzegli tej okoliczności. Lub speszył ich poważny historyczny temat. Który zresztą można łatwo określić chronologicznie.

    Akcja filmu zaczyna się niedługo przed wybuchem Powstania Chmielnickiego i bitwą przed Żółtymi Wodami. A kończy się odsieczą Zbaraża. Czyli lata 1647-49.

     Wschód i południowo-wschód Rzeczypospolitej objęty wszechogarniającym płomieniem wojny domowej. A wojna, tym bardziej domowa, to nie jest miła sprawa, jak mawiał jeden z naszych klasyków. (Pamiętam ostatnią scenę fimlu „Underground” Emira Kusturicy, gdzie wypowiadane są jeszcze dobitniejsze słowa: „Nie masz okrutniejszej wojny nad wojnę domową” – od tłum.Witek) I nie kwiatki w ogródku. To brud, śmierć i okrucieństwo, czasem przechodzące w zbrodnie i zwyrodnienie.

   I oznaki tej wojny - szczodrze rozsypane po całym filmie. To wielkie wojenne batalie z atakiem skrzydlatych polskich husarzy pod Żółtymi Wodami lub szerokim krokiem maszerujący Kozacy, pod werbel bębnów szturmujący Zbaraż. I niewielkie potyczki drobnych oddziałów. Chłopi powieszeni za grabież mienia Kurcewiczów. I wbici na pal rozkazem Jaremy Wiśniowieckiego kozaccy parlamentariusze, za których książę ich nie uznał. Bo to „zbuntowani chłopi”.

Z biegiem akcji przed nami ukazują się postacie historyczne: związany we wszystkich ruchach decyzjami Sejmu król Jan Kazimierz (Marek Konrad), chytry jak lis Bohdan Chmielnicki (Bohdan Stupka), szukający w sojuszu z kozakami własnych korzyści Tuhaj-bej, wierny królowi i ojczyźnie Jarema Wiśniowiecki, a także historyczni pułkownicy kozaccy: Barabasz (Gustaw Ludkiewicz), Krzywonos (Maciej Kozłowski), Bohun (Aleksander Domogarow).

Ale rzecz nie w historycznych postać czy ich prototypach. Wystarczy tylko posłuchać, jak akompaniując sobie na starodawnym ukraińskim strunowym instrumencie muzycznym – kobzie Jurko Bohun śpiewa smutną liryczną pieśń o tym,„szczo spodobałaś jomu taja diłczynońka”. A zimny jesienny wiatr cichutko stuka w okienko kropla deszczu. I półmrok, skryty po kątach przestronnej podobnej do izby wiejskiej chaty majątku Kurcewiczów zapłacze w ślad po opływającymi woskiem świecami…

Zobaczyć i zrozumieć, że taki był zapewne XVII wiek. Jakim reżyser zobaczył go w XX wieku, a my już z XXI. Chociaż jakie wieki? Przed nami człowiek, niezależny od czasu. Kochający mężczyzna. Który kocha i strasznie pragnie, aby i go pokochano. Pokochała ona. Ta jedna, jedyna. Choćby połową tej miłości, którą kocha on. Ale nie ma takiej pewności. I dlatego smutek wypełnia całą przestrzeń ekranu. Do samych jego brzegów. A potem przekraczając je zaczyna płynąć do nas, do widzów.

Ten film ma mocną historyczną osnowę i dramatyczny scenariusz. Ale nie mniej ważny wątek to ten bajkowo-liryczny. Gdzie dobro zawsze zwycięży zło. I dwa kochające się serca spotkają się mimo wszelkich przeszkód. A na końcu będzie wesele. Któremu nie zagrozi nawet najprawdziwsza, władająca czarną magią wiedźma Horpyna (Rusłana Pisanka). Bo na nią wierny sługa pana Skrzetuskiego – Rzędzian (który również szlachcic, chociaż, z tej ubogiej) ma srebrną kulę i osinowy kołek. A jeśli kogoś z prawdziwych, oddanych przyjaciół ugodzi kula lub szabla, wystarczy przyłożyć do rany przeżutą pajęczynę.

Więc jeśli chcesz zanurzyć się w bajkę, włóż w DVD płytę z „Ogniem i mieczem”, nalej do kielicha dobrego, czerwonego, wyłącz w pokoju światło, zapal parę świeczek i … „Zanurz się w bajkę”. Zobacz jaką wielka była Polska. I jaką ona już raczej nigdy nie będzie. A jeśli będzie, to zapewne całkiem nie taka…

Autor: Konstantin Kucher       Tłumaczył:Witek

 Хотите с головой погрузиться в сказку?

Посмотрите фильм «Огнем и мечом»
 

Да-да, я о том самом фильме Ежи Гоффмана. Экранизации первой части знаменитого романа-трилогии Генриха Сенкевича – «Огнем и мечом», «Пан Володыевский» и «Потоп».

Правда, две последующих части, как это ни парадоксально, увидели своего зрителя значительно раньше. Являющийся завершением трилогии «Пан Володыевский» с Барбарой Брыльской в роли Кшиси, Даниэлем Ольбрыхским в роли мурзы Азья Тугай-беевича и Мариушем Дмоховским в роли гетмана Собесского, побив все мыслимые и немыслимые рекорды по кассовым сборам и популярности, вышел на большой экран в 1968 году.

Через шесть лет пришел черед ещё более масштабного, 316-минутного – «Потопа», который даже номинировался на «Оскар», как лучший иностранный фильм, но по итогу проиграл престижную статуэтку «Амаркорду» Фредерико Феллини.

А вот к съемкам «Огнем и мечом» Ежи Гоффман приступил только 13 октября 1997 года. Сначала творческому процессу мешала идеология. Как-то не с самой лучшей стороны польский классик показал трудящиеся массы братского по социалистическому лагерю украинского народа. Вроде как не эксплуататоры феодалы в лице погрязшей в роскоши шляхты, а простые холопы и рядовое казачество были поджигателями войны. Причем не освободительной, как то утверждали абсолютно правильные учебники истории, а гражданской, ставшей одной из основных причин падения величия Речи Посполитой.

И как такое снимать? Вот Гоффману и не разрешали. А когда весь социалистический лагерь тихо-мирно почил в бозе, со всеми его идеологическими установками, так денег не стало. Фильм-то исторический. КостюмыXVII века, кони, наездники, массовка, воссоздание в натуральную величину мест сражений… В 8 миллионов долларов бюджет картины по факту вылился. А их где-то найти надо. Продюсеры, спонсоры. Попробуй, уговори их.

Но Гоффман уговорил. И снял.

8 февраля 1999 года состоялась премьера фильма. Который только за первый месяц проката в Польше посмотрели 3 323 770 зрителей. К сентябрю их число выросло более чем вдвое. До 7,15 млн. человек. И если сопоставить эту цифру с численностью населения страны, то получается… Получается, что «Огнем и мечом» посмотрел каждый пятый поляк.

Хотя, чего тут странного? Польский фильм о героическом периоде польской истории, снятый польским режиссером. Плюс масштабная постановка, грамотная реклама, интересный сюжет, который, учитывая художественную основу Генриха Сенкевича, и не мог быть другим. Всё это – составляющие и кассового успеха кинокартины Ежи Гоффмана, и того зрительского признания, который фильм заслуженно получил. И не только в Польше. По некоторым источникам, «Огнем и мечом» собрал по всему миру 40 миллионов долларов, почти в пять раз перекрыв расходную часть своего бюджета.

Но, как на мой взгляд, все эти составляющие навряд ли дали бы такой ошеломляющий эффект, если бы в фильме не было сказки.

Уж так мы устроены. Сказка, хотим мы того, или нет, входит в каждого из нас с самого малолетства, да так и остается на всю оставшуюся жизнь. Да, вроде бы давно уже вырос из коротких детских штанишек, с ныне мало кому известными помочами, набил достаточно шишек на голове и наставил синяков по всем остальным частям тела. И хорошо знаешь, что добро не всегда побеждает зло. Что любовь может быть безответной. А ответная, если её не питать чувствами, - обязательно зачахнет. И друзья могут предавать. Есть, к сожалению, у них и такая способность. Не у всех и не всегда, но… Есть.

Всё вроде бы знаешь. Но наперекор жизненному опыту, синякам и шишкам… Всё равно - хочется сказки. Чтобы добро по итогу обязательно победило зло. Чтобы любовь преодолела все мыслимые и немыслимые преграды и не растаяла прошлогодним снегом под яркими солнечными лучами и жизненными невзгодами сразу же после свадьбы. Или чуть погодя. Со временем. Хочется, чтобы рядом были такие друзья, которые за тобою – и в огонь, и в воду, и по медным трубам.

И всего этого в «Огнем и мечом» - с избытком. Столько, что на восемь таких фильмов хватит, ещё и останется.

Правда, определяя жанр кинокартины, прокатчики как-то совершенно упустили это обстоятельство из виду. Или их просто смутила серьезная историческая составляющая сюжета. Которую, кстати, можно довольно точно определить хронологически.

Действие фильма начинается незадолго до битвы под Желтыми Водами. А завершается снятием осады Збаража. А это 1647-1649 гг.

Восток и юго-восток Речи Посполитой объят всепожирающим пламенем гражданской войны. А война, тем более, гражданская, то, как говорил один из наших классиков, - не любезность. И не цветочки в палисаднике. Это грязь, смерть и жестокость, временами переходящая в изуверство.

И примет военного времени - щедро рассыпано по всему фильму. Это и масштабные военные баталии с атакой крылатых польских гусар под Желтыми Водами или с широкой поступью пеших казаков, под бой барабанов идущих на штурм Збаража. И локальные стычки небольших вооруженных отрядов. И холопы, повешенные за грабеж имения Курцевичей. И посаженные на кол по приказу Иеремии Вишневецкого казацкие парламентарии, которые для князя таковыми не являются. Потому что они – «взбунтовавшиеся холопы».

По ходу сюжета перед нами пройдут реальные исторические личности. Связанный по рукам и ногам в своих действиях решениями Сейма король Ян Казимир в исполнении Марека Кондрата. Хитрый, как лис Богдан Хмельницкий (Богдан Ступка). Ищущий в союзе с казаками собственную выгоду, самодовольный крымскийТугай-бей  (Даниэль Ольбрыхтский). Верный королю и Отечеству князь Иеремия Вишневецкий (Анджей Северин). А за ними - ряд реальных казацких полковников – Барабаш (Густав Люткевич), Кривонос (Мачей Козловский), Богун (Александр Домогаров).

Да дело даже не в исторических личностях или их прототипах. Достаточно просто послушать, как, аккомпанируя себе на старинном украинском струнном щипковом музыкальном инструменте – кобзе, Юрко Богун поет грустную лирическую песню о том, «що сподобалася йому тия дивчиночка». А холодный осенний ветер тихонько стучит в окошко дождевыми каплями. И полумрак, притаившийся по углам больше похожего на просторную деревенскую избу имения Курцевичей, того и гляди заплачет вслед за оплывающими воском свечами…

Посмотреть и понять, что вот такой, наверное, и был век XVII. Каким режиссер увидел его из века XX-го, а мы, уже отсюда – из XXI-го. Хотя, какие века? Перед нами – просто человек, безотносительно времени. Любящий мужчина. Который любит, и страстно желает, чтобы и его любили. Ну, хотя бы вполовину от того, как любит он. А вот уверенности такой у него и нет. И потому грусть наполняет этой песней всё экранное пространство. До самых краев. А потом, уже через них, начинает широким потоком изливаться к нам, в зрительный зал.

Да, у этого фильма сильная историко-драматическая сюжетная составляющая. Но не меньшая, параллельная ей – сказочно-лирическая. Где добро обязательно победит зло. И два любящих друг друга сердца встретятся, несмотря на все чинимые им преграды. А потом будет свадьба. Которой даже самая настоящая, владеющая черной магией ведьма Горпина (Руслана Писанка) – не помеха. Потому что на неё у верного слуги пана Кшетуского - Жендзяна (который тоже из шляхтичей, правда, из бедных) есть серебряная пуля и осиновый кол. А если кого из настоящих, преданных друзей и заденет пуля или сабля, так достаточно «приложить к ране жеваной паутины».

Так что если хотите погрузиться в сказку, поставьте в  DVD-проигрыватель диск с «Огнем и мечом», налейте в бокал хорошего красного, потушите в комнате электрический свет, зажгите пару свечей и… Погрузитесь в сказку. Посмотрите, какой была Великая Польша. И какой она, наверное, уже больше никогда не будет. А если и будет, то, скорее всего, - совсем не такой…

 Константин Кучер