"Ucieczka od wolności" - czy faktycznie Fromm ma rację?

Podświadomie odczuwam, jeśli nawet nie fałsz, to przynajmniej błąd w ujęciu problemu. Albo jednostronne ujęcie tematu.

Co skłania mnie do takich konstatacji?

Próba wyjaśnień, także kształtowania się psychiki człowieka, na podstawie odniesień cywilizacyjnych.

Wyjaśniając (próbując wyjaśniać) istotę polskości, czego podjąłem się w cyklu "Jakiej Polski chcemy", a gdzie końcowym jest pytanie o to, czy jesteś Polakiem (to w notce "Czy jesteś cywilizowany"),  jest też zawarte odniesienie do kondycji psychicznej osoby cywilizowanej polskością. Bo przecież bycie Polakiem uwarunkowane jest też sferą psychiczną.

Wolność z kolei jest jedną z cech cywilizacyjnych. Bez odniesienia się do tego pojęcia nie może być mowy o tym, że ktoś jest cywilizowany w duchu danej cywilizacji.

Tymczasem pojęcie wolności jest odmiennie definiowane w różnych cywilizacjach; jaką opcję wybrał Fromm pisząc swoje dzieło?

W zasadzie mamy dwie opcje rozumienia wolności zależnie od tego, czy mamy "zewnętrzny" Podmiot Cywilizacyjny, czy też Podmiotem Cywilizacyjnym jest społeczeństwo ustalające zasady cywilizacyjne.

 Podmiot Cywilizacyjny to czynnik, jak wspomniałem, ustalający zasady cywilizacyjne, a zatem określający relacje w społeczeństwie, czyli ustalający normy prawne. To może być Bóg jeśli uznamy, że to On Objawieniem dał nam Prawo (judaizm),  może to być władca działający w imieniu Boga (Chiny), może też być władca mający w dzierżawie swe imperium (samodzierżawie moskiewskie), a może to być grupa ludzi ustalająca reguły ( braminizm hinduski). Mogą być jeszcze inne mutacje.

W Cywilizacji Polskiej (a ta należy do rodziny egalitarnych, gdzie jest też chrześcijaństwo), Podmiotem cywilizacyjnym jest cała wspólnota tworząca środowisko życia. Zatem nie tylko ludzie, ale i świat przyrody, i to zarówno ożywionej jak i nieożywionej.

Reguły współistnienia ustalane są tak, aby umożliwić istnienie i rozwój wszelkich form wspólnotowych (takie są zasady, praktyka nieco od tego odbiega).

Czym różni się pojęcie wolności zależnie od modelu cywilizacyjnego?

W przypadku prawa narzuconego przez Podmiot Zewnętrzny - wolność będzie wolnością "OD" tego prawa. 

Ma to swoje konsekwencje. Jednostka odrzucająca prawo sama usuwa się ze wspólnoty. Czyli stawia się na "zewnątrz" danej cywilizacji. Jeśli cywilizacja jest wspólnotą ograniczoną (zazwyczaj do tylko jakiejś grupy ludzi), to znalezienie się jednostki poza nią stawia tę jednostkę na równi z tłem cywilizacyjnym, czyli podglebiem na którym żeruje dana cywilizacja.

W takim ujęciu poglądy Fromma są słuszne - człowiek, z wskazanych racji,  będzie   "uciekał od wolności" widząc w niej czynnik pejoratywny, a tych, którzy dążą do wolności także będzie oceniał bardzo nisko.

Inaczej jest w Cywilizacji Polskiej (egalitarnej). Tu prawa są przecież stanowione przez wspólnotę. Odrzucając je - odrzuca się swoją podmiotowość. Zatem wolność jest tu rozumiana jako wolność "DO" akceptacji zasad wspólnoty.

Czym byłaby tu "ucieczka od wolności"?  Właśnie ucieczką od własnej podmiotowości, od bycia osobą, zastępując to byciem rzeczą. 

Stąd konstatacja o jednostronnym ujęciu problemu przez Fromma; jego rozważania są słuszne dla Cywilizacji Zachodu, ale nie są odpowiednie dla polskości.