Gloria Antoniego Vivaldiego jest utworem, który robi na mnie zawsze duże wrażenie. Słucham go regularnie, chociaż nie za często. Za każdym razem po wysłuchaniu jestem zachwycony . Dzieło to bardzo mi imponuje swoją dojrzałością i głębią. Ma też dla mnie jakiś niezwykły urok.
Vivaldi napisał niejedno dzieło nazwane Gloria. Z całą pewnością wiadomo o trzech różnych utworach. Dwa przetrwały do naszych czasów - RV 588 i RV 589. Trzeci RV590 zaginął, jest tylko wspomniany w katalogu Kreuzherren. Są badacze, którzy twierdzą, że tych Gloria było co najmniej pięć.
Dzisiaj bezspornie sławne jest Gloria w D-dur RV589. Mówiąc o Glorii Vivaldiego mamy na myśli właśnie tę wersję.
Antonio Vivaldi napisał Glorię prawdopodobnie w 1715 roku dla chóru w Ospedale Della Pieta. Pieta była sierocińcem dla dziewcząt lub prawdopodobnie domem ufundowanym przez bogatych Wenecjan dla córek zrodzonych z związków pozamałżeńskich. Ospedale było sławne z edukacji muzycznej i wysokiej jakości chóru i orkiestry.
Vivaldi, ksiądz, nauczyciel muzyki i skrzypek wirtuoz, spędził w Ospedale większość swojego aktywnego życia. Skomponował tam wiele utworów religijnych, ale i setki świeckich instrumentalnych koncertów dla dziewczęcej orkiestry.
Gloria zawiera dwanaście części:
1. Gloria
2. Et in terra pax hominibus
3. Laudamus te
4. Gratias agimus tibi
5. Propter magnam gloriam
6. Domine deus
7. Domine fil unigenite
8. Domine deus, agnus dei
9. Qui tollis peccata mundi
10. Qui sedes ad dexteram
11. Quoniam tu solus sanctus
12. Cum sancto spiritu
Vivaldi do swoich utworów chóralnych skomponował kilka wstępów, introduzione. Dla Gloria proponował w charakterze wstępu motety: Cur Sagittas (RV 637), Jubilate, o amoeni cori (RV 639), Longe Mala, Umbrae, Terrores (RV 640) oraz Ostro Picta (RV 642).
Cudowna, słoneczna natura Glorii z wyróżniającymi się liniami melodycznymi i tempami, jest charakterystyczna dla całej muzyki Vivaldiego, nadając jej uniwersalny wydźwięk.
Część otwierająca jest radosnym chórem z trąbką i obojem. Obszerny orkiestrowy początek wprowadza dwa proste motywy – jeden w skocznych oktawach i drugi szybszy, z ósemkami i szesnastkami, który pełni funkcję ritornello (ritornello to taki rodzaj barokowego refrenu). Chór sylabilizuje tekst w równym, regularnym rytmie, w kontraście do melodycznych orkiestrowych ritornello.
Et in terra pax hominibus w tonacji B-moll kontrastuje z częścią pierwszą, również wolniejszym tempem. Jest pełnym wyrazu naśladowaniem faktury renesansowych motetów, znanych jako „stile antico”.
Laudamus te to pasjonujący duet sopranu i mezzo-sopranu, dający nam wyobrażenie o poziomie wykonawczym podopiecznych Vivaldiego.
Gratias agimus tibi to szerokie homofoniczne preludium zmierzające do fugowego allegro Propter magnam gloriam.
Largo Domine dues jest w formie duetu między solo sopranem a solo skrzypcami. Po nim następuje Domine fil unigenite, które Vivaldi i jemu współcześni określali jako „styl francuski”. Jest zdominowany przez kropkowany rytm charakterystyczny dla francuskiej uwertury.
Domine deus, agnus dei to urodziwe solo altowe z odpowiedziami chóru śpiewającego antyfonę. Qui tollis peccata mundi to rodzaj wstawki. Śmiała harmonia wprowadza odświeżającą zmianę barwy dźwięku i jest uzupełniona przez solo altu w Qui sedes ad dexteram. Smyczkowy akompaniament zawiera odniesienia do pierwszej części i przygotowuje następny fragment utworu Quoniam tu solus sanctus. Krótka repryza jakby łamie oktawy z części otwierającej.
Mocna podwójna fuga z Cum sancto spiritu, kończąca dzieło, jest aranżacją ostatnich fragmentów innej Glorii, skomponowanej w 1708 roku przez, zapomnianego dzisiaj, kompozytora z Werony Giovanni Maria Ruggieri. Vivaldi zdaje się wysoko go cenił, skoro w innej Glorii RV588 umieścił część innego utworu Ruggieri’ego.
Gloria była nieznana aż do 1920 roku, kiedy została odnaleziona wśród rękopisów Vivaldiego. Wykonana została w Sienie dopiero w 1939 roku przez kompozytora włoskiego Alfredo Casella. Nie była to wersja autentyczna lecz ‘upiększona’ poprzez skrócenie części i zmianę orkiestracji. Vivaldi napisał Glorię na smyczki, trąbkę obój i basso continuo. Casella mocno ograniczył rolę basso continuo a trzy części mocno pociął.
Oficjalne wydanie i pierwsze właściwe wykonanie nastąpiło w 1957 roku podczas Pierwszego Festiwalu Barokowej Muzyki Chóralnej w Brooklyn College, Nowy Jork.
Jak wiele barokowych utworów, w obecnych czasach, Gloria RV589 jest wykonywana na historycznych instrumentach, a nawet z użyciem kobiecego chóru tylko, by zbliżyć dzieło do warunków w Ospedale Della Pieta.
RV przy dziełach Vivaldiego to skrót od Ryom Verzeichnis (lub często używanej wersji francuskiej Répertoire des oeuvres d'Antonio Vivaldi), częściowego katalogu jego muzyki opracowanego przez Petera Roma.
W music boxie można posłuchać Glorii w wykonaniu Pro Musica Orchestra Stuttgart, Lieselotte Rebmann (sopran), Friederike Sailer (sopran), Margarethe Bence (contralt).
Antonio Vivaldi
