unukalhai unukalhai
1167
BLOG

Nieobecni mają rację - kontynuacja

unukalhai unukalhai Kultura Obserwuj notkę 8

 

   Nieobecni mają rację  (kontynuacja)

Notka stanowi ciąg dalszy prezentacji utworów napisanych przez polskich twórców (pisarzy, poetów, publicystów, krytyków literackich, dziennikarzy, historyków, naukowców), którzy w wyniku decyzji alianckich na mocy których Polska została po zakończeniu II wojny światowej oddana pod sowiecki but i knut, wybrali świadomie los emigrantów. Zwłaszcza, że spora część z nich poznała z autopsji tragiczne doświadczenia w trakcie pobytu na zsyłce i w łagrach, gdzie dostali się w ramach przymusowych wyjazdów  sponsorowanych przez NKWD. I gdyby nie zbrojny konflikt dwóch totalitaryzmów w czerwcu 1941 r., a następnie układ polsko-rosyjski podpisany 30 lipca 1941 r. (tzw. pakt Władysław Sikorski – Iwan Majski), zapewne nie przeżyliby tej „podróży na Wschód”.

                W poszczególnych częściach prezentacji zachowałem kolejność alfabetyczną w ramach pierwszego modułu czasowego  (książki opublikowane w okresie lat 1958 – 1970), a także ciągłość numeracji  przy nazwiskach autorów  oraz  kolejności przypisów (numery przypisów w nawiasach kwadratowych).

21/ Jerzy August Gawenda, ur. w 1917 r.  we Lwowie, zm.  w 2000 r. w Londynie – polski działacz polityczny, prawnik, wicepremier (1972–1976) i minister spraw zagranicznych (1970–1974) Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie, rektor Polskiego Uniwersytetu Na Obczyźnie (1978-1987).

Nominacja:

„Legalizm polski w świetle prawa publicznego” (1959), publikacja z zakresu teorii prawa;

22/ Ferdynand Goetel, ur.  w 1890 r.  w Suchej Beskidzkiej, zm. w 1960 r.  w Londynie – polski prozaik, dramatopisarz, publicysta, scenarzysta i działacz polityczny, członek Polskiej Akademii Literatury od 1935 r.
Podaję za Wiki:
W wyniku wybuchu I wojny światowej jako poddany austriacki został przez Rosjan deportowany do Turkiestanu. W czasie rewolucji bolszewickiej wszedł do Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Taszkencie, wcielony do Armii Czerwonej. Wraz z żoną i małą córeczką uciekł od bolszewików w 1920 r. i powrócił do Polski przez Iran, Indie i Anglię w 1921 r. II wojnę światową spędził w Warszawie. W trakcie obrony miasta we wrześniu 1939 r. był kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. Współpracował wówczas z kierującym obroną Warszawy jej prezydentem Stefanem Starzyńskim, pisząc m.in. jego przemówienia radiowe. W latach 1943-1944 wspólnie z Wilamem Horzycą był redaktorem podziemnego pisma „Nurt”. W 1943 r.  za wiedzą Delegatury Rządu na Kraj wziął udział z ramienia Czerwonego Krzyża w misji niemieckiej, która badała groby polskich oficerów w Katyniu. Po wojnie był dla Sowietów jednym z najbardziej niewygodnych świadków zbrodni katyńskiej. 10 kwietnia 1943 r.  uczestniczył w wizji lokalnej grobów w Katyniu (w porozumieniu z polskim państwem podziemnym – zdał potem relację m.in. gen. Stefanowi Grotowi-Roweckiemu). Ta aktywność zadecydowała o dalszym losie Goetla. „W ciągu kilku dni Goetel postarzał się o 10 lat”, jak wspominali jego przyjaciele. Opanowanie Polski przez Armię Sowiecką i odmowa zaświadczenia, że to Niemcy byli odpowiedzialni za Katyń, oznaczały dla Goetla konieczność emigracji – do końca samotnej, gdyż jego żona otrzymała paszport dopiero na pogrzeb swojego męża. Ostatecznie Goetel zamieszkał w Londynie, gdzie wciąż pisał książki, lecz tracił też stopniowo wzrok. Pogrzebany na londyńskim cmentarzu w 1960 r. doczekał się powrotu do Polski – w 2003 r. przeniesiono jego prochy na cmentarz na Pęksowym Brzysku w Zakopanem. 

Podaję za: literatki.com  (fragment z recenzji autorstwa  Bartka Maciejewskiego).

I dalej za Wiki:

Został przez władze komunistyczne oskarżony o kolaborację z Niemcami i ścigany listami gończymi. Przez rok ukrywał się w jednym z krakowskich klasztorów. Zdradzony przez Adama Ważyka musiał uciekać z Polski z fałszywym paszportem holenderskim. Przez Czechy i Bawarię dotarł do Wojska Polskiego we Włoszech. Oczyszczony przez specjalną komisję z zarzutów kolaboracji został oficerem prasowym Drugiego Korpusu. W 1946 r. wyjechał do Londynu. Publikował w polskiej prasie emigracyjnej, m.in. w londyńskich „Wiadomościach” i paryskiej „Kulturze”. Walczył piórem o godne miejsce Polski w Europie i ostro polemizował z zachodnimi politykami, którzy pozostawili ją w sferze wpływów wschodnich. W PRL komunistyczne władze obłożyły jego twórczość całkowitą cenzurą: przez 45 lat nie drukowano jego książek, a całą jego twórczość wycofano z bibliotek (na przemiał – dodatek mój). W czerwcu 1989 r. zarząd polskiego Pen Clubu pod przewodnictwem Juliusza Żuławskiego stwierdził całkowitą bezpodstawność zarzutów skierowanych przeciwko Goetlowi i zażądał przywrócenia pisarza i jego twórczości społeczeństwu. 13 grudnia 2003 r. prochy Ferdynanda Goetla sprowadzone do Polski zostały pochowane na zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku.

Nominacje:

„Patrząc wstecz” (1966 – wydanie pośmiertne), wspomnienia  z czasów poprzedzających odzyskanie niepodległości przez Polskę (1919 r.). Tytuł nie podlegał głosowaniu jury, gdyż Autor już nie żył.

F. Goetel wszystkie swoje ważniejsze książki napisał i wydał przed powstaniem  inicjatywy nagrody „Wiadomości”.  Ponadto był członkiem jury od początku tej inicjatywy  i z tego względu jego książki nie mogły uczestniczyć w głosowaniu. Dlatego nie były zgłaszane, podobnie jak publikowane książki innych członków jury.

23/ Witold Gombrowicz, herbu Kościesza, ur. w 1904 r. w Małoszycach pod Opatowem,
zm. w 1969 r. w Vence, koło Nicei, Francja) – polski powieściopisarz, nowelista i dramaturg.

Szczegóły biografii: Wiki i na innych,  licznych stronach w necie.

Laureat nagrody:

„Dziennik 1957 – 1961” (1962 )  -  czyli podróże Gombrowicza po samym sobie.

Juliusz Sakowski (autor szkiców krytyczno-literackich  na temat twórczości Gombrowicza) skomentował swoje relacje z pisarstwem Gombrowicza w sposób następujący:

Czuję się jak ten, który się właśnie zaręczył i na pytanie, czy jego narzeczona jest bardzo urodziwa, odpowiada: „To rzecz gustu. Mnie się nie podoba”.

Pozostałe nominacje:

„Pornografia” (1960)  -   powieść, coś jakby polskie „Biesy”. Pornografia w sensie obnażonego imperatywu diabelstwa. Zbiesienie się ludzi podczas II wojny światowej i okupacji. Tych tzw. „porządnych”, tych religijnych  i tych patriotycznych. Czyli wszystkich.

 „Kosmos” (1965),  powieść. Beletrystyka w stylu gombrowiczowskim o odkrywaniu rozmaitych mikro i makrokosmosów w świecie, który jest przedstawiany w konwencji teatru absurdu.

„Dziennik 1961-1966” (1966), artystycznie skomponowany utwór literacki w formie refleksji i ocen różnorodnych przeżytych osobiście zdarzeń, które  stają  się pretekstem do przedstawienia przez Autora własnej filozofii  bytu człowieka, ale podawanej  z intelektualną arogancją.

Pakiet ww. tytułów gombrowiczowskich (oczywiście niepełny w kontekście całości dokonań literackich Autora) najlepiej chyba skomentować frazą Gombrowicza zastosowaną w odniesieniu do utworu innego pisarza, czyli „Warto przeczytać”.

Podzielam zatem opinię, iż Gombrowicz to jedyny w swoim rodzaju magik słowa w literaturze polskiej.  Jest to poezja pisana prozą, a przy tym precyzyjna, wyrafinowana intelektualnie groteska.

24/ Zbigniew Antoni Grabowski (dla publikacji w jęz. angielskim używał pseudonimu Axel Heyst),
ur. w 1903 r. w Krakowie, zm. w  1974 r. w Toronto (Kanada),  pisarz, od 1937 r. poza krajem.

Nominacje:

„Śpiew dziewcząt” (1964), opowieść o dzieciństwie;

„Nagrobek” (1964) , nowele (11 nowel: Głosy. Dwie siostry. Pocałunek na dobranoc. Obiad z poeta.̨ Popołudnie na piazzy. Wieczór rybaków. Dom w górach. Nagrobek. Hrabia Misza. Odmienny obraz. Śmierć Muzyka).

„Rosa Mystica” (1966) –  Trzy eseje. (tytuły: Z księgi imion. Kartki z notatnika. Szkice );

24/  Henryk Gruber, ur. w 1892 r. w Sokalu, zm. w 1973 r. w Buenos Aires, doktor prawa, polski urzędnik państwowy, bankowiec i finansista żydowskiego pochodzenia, prezes PKO, organizator i prezes Pekao SA. Żołnierz Legionów, oficer Wojska Polskiego w stopniu kapitana. Po agresji III Rzeszy i ZSRR w 1939 r. znalazł się  na uchodźstwie. Przez Rumunię wyjechał do Francji, a po klęsce Francji do Argentyny, gdzie objął funkcję prezesa filii banku Polska Kasa Opieki SA. Skonfliktowany z rządem RP na Uchodźstwie na tle kontroli nad bankiem  i własności akcji banku, zrezygnował w początku 1942 r.  ze stanowiska prezesa Polskiej Kasy Opieki S.A. oraz jego argentyńskiej filii – Banco Polaco. Po wojnie pracował w branży ubezpieczeniowej, był m.in. szefem argentyńskiej filii American International Underwriters. Przeszedł na emeryturę w 1965 r.

Wspierał materialnie , m.in. Witolda Gombrowicza, Józefa Mackiewicza, Kazimierza Wierzyńskiego.

Biografia: (artykuł Krzysztofa Michalskiego) pod linkiem:

http://histmag.org/Henryk-Gruber-self-made-man-z-Sokala.-Przyczynek-do-biografii-1892-1973-7808

Nominacja:

„Wspomnienia i uwagi” (1968),  eseje o charakterze autobiograficznym. Kopalnia anegdot, niedyskrecji i rewelacji, oczywiście dotyczących ludzi i zdarzeń z  minionej już epoki . Napisana na dodatek barwnym, czysto literackim językiem.

25/ Władysław Günther (Władysław  Schwarzburg-Günther), 1885-1974, dr romanistyki UJ i absolwent Sorbony, pracował w służbie zagranicznej RP od 1918 r., m.in. w placówkach dyplomatycznych w Pradze, Ankarze, Rzymie. W latach 1931-1935 był posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym w Poselstwie RP w Belgradzie. W kwietniu 1936 r. został posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym w Poselstwie RP w Atenach. Pracował w Atenach do 1941 r., do inwazji i okupacji niemieckiej. Pozostał akredytowany przy rządzie greckim w Londynie i Kairze do 1942 r. W latach 1942-1945 był posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym RP przy rządzie Norwegii w Londynie. Pozostał na emigracji. Był aktywny w Stowarzyszeniu Pracowników Polskiej Służby Zagranicznej w Londynie oraz w Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Pracował jako wykładowca i profesor języka polskiego i literatury polskiej. Zaprzyjaźniony z Prezydentem  RP Władysławem Raczkiewiczem.  Pisarz i publicysta.

Nominacje:

„Krasiński żywy” (1959), - redakcja.   Szkice krytyczno-literackie o życiu i twórczości Zygmunta Krasińskiego (w zbiorze m.in. szkic Ignacego Chrzanowskiego) pod redakcją Wł. Günthera. Jako praca zbiorowa ww. publikacja nie  mogła być głosowana.

„Pióropusz i szpada” (1963), wspomnienia dyplomatyczne w konwencji  Chryzostoma Paska.

26/ Piotr Guzy, ur. w 1922 r.  w Zawadzkiem, pisarz polski.
Za Wiki:

Syn powstańca śląskiego (gimnazjum i liceum w Tarnowskich Górach). Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r. i został internowany w Rumunii. Zbiegł do Francji, dostał się do wojska polskiego przy generale Wł. Sikorskim. Walczył we Francji, Belgii i Holandii (pod gen. Maczkiem).Po wojnie pozostał na Zachodzie, studiował ekonomię polityczną i filozofię na Uniwersytecie w Londynie. Założył w Anglii rodzinę, ale w 1949 r. przyjechał do Polski (z żoną i synem), na Uniwersytecie Poznańskim uzyskując stopień magistra ekonomii.
W latach 1956–1957 pracował w redakcji "Tygodnika Zachodniego". Prześladowany przez służbę bezpieczeństwa wyjechał w 1957 r.  do Anglii (przez Berlin Zachodni), pracował w BBC. Po przeniesieniu do Monachium współpracował z Radiem Wolna Europa. W 1979 r. zamieszkał w Hiszpanii.

Laureat:

„Stan wyjątkowy” (1968)  -   powieść. Saga o losie kilku pokoleń polskiej rodziny  ugniatanej w cęgach przez  gestapo, NKWD i peerelowską bezpiekę.

Nominacje:

„Krótki żywot bohatera pozytywnego” (1966) -  tytuł dotyczy bohatera negatywnego, a mianowicie prowincjonalnego funkcjonariusza UB w jakimś „mordobijskim” powiecie.  Treścią fabuły jest zstępowanie owego bohatera w coraz niższe kręgi dantejskiego piekła, jakim były realia stalinowskiej rzeczywistości PRL-u. Groza, upodlenie ludzkie i wszechogarniający strach przed samowolą prymitywnych funków z UB, którzy folgują swoim najniższym instynktom.

27/ Gustaw Herling-Grudziński, ur. w 1919 r. w Kielcach, zm. w 2000 r.  w Neapolu – polski pisarz, eseista, krytyk literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień łagrów i obozów NKWD.
Szczegóły biografii, m. in., w necie.

Laureat:

„Dziennik pisany nocą 1973-1979” (1980)

Nominacje:

„Da Gorki a Pasternak” (1958) - eseje o literaturze rosyjskiej;

„Skrzydła ołtarza” (1960) -  opowiadania.
Proza Herlinga  to   psałterz cierpienia (Jan Bielatowicz).

„Drugie przyjście” (1963),  trzynaście esejów, w tym kilka moralitetów. Ontologia zła na kanwie  cierpienia różnych postaci z historii od starożytności, poprzez średniowiecze do nowożytnych sowieckich łagrów.

„Upiory rewolucji” (1969), o rozwianych złudzeniach ludzi zauroczonych wizją raju
w  sowieckim wydaniu.

Dziennik pisany nocą 1971-1972” (1973), zbiór esejów o doskonałej formie literackiej.

Tematyka polska poprzez doświadczenia sowieckiej opresji.

28/ Oskar Halecki, ur. w 1891 r. w Wiedniu, zm.  w 1973 r.  w White Plains koło Nowego Jorku, USA. Historyk polski, mediewista - bizantynolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i uczelni zagranicznych, członek PAU, działacz emigracyjny, kawaler Wielkiego Krzyża Łaski i Dewocji Kawalerów Maltańskich (od 1955 r.).

Więcej szczegółów biografii : Wiki i strony w necie.

Nominacje;

„Historia Polski” (1958), 

Prof. Oskar Halecki był członkiem jury nagrody „Wiadomości”(od pierwszej edycji nagrody aż  do swojej śmierci) zatem jego publikacje nie brały udziału w głosowaniu [9].

29/ Marian Hemar (Jan Marian Hescheles) , ur. w  1901 r. we Lwowie, zm. w 1972 r. w Dorking (Anglia, hr. Surrey).  Polski poeta, satyryk, komediopisarz, dramaturg, tłumacz poezji, autor tekstów piosenek.

Więcej szczegółów biografii : Wiki i inne strony w necie.

Nominacje;

„Im dalej w las” (1963), tomik wierszy;

„Awantury w rodzinie” (1967), zbiór felietonów i artykułów publikowanych na łamach prasy emigracyjnej (od 1942 r.). Znakomita proza.

„Chlib kulikowy” (1971), wiersze, satyry, piosenki.

30/ Aleksander Hertz, ur. w 1895 r.  w Warszawie, zm. w 1983r.  w Nowym Jorku – polski socjolog. Był synem powstańca styczniowego, wywodził się z rodziny żydowskiej o tradycjach patriotycznych. Zajmował się głównie historią doktryn socjologicznych i socjologią stosunków politycznych. Od 1940 r.  mieszkał w Stanach Zjednoczonych.

Nominacje:

„Żydzi w kulturze polskiej” (1961) – o wkładzie osób narodowości żydowskiej do kultury polskiej.

„Wyznania starego człowieka” (1979) -  autobiografia czyli życiowe koleje  losu A. Hertza, poczyjanąc od Warszawy aż do Jackson w Nowej Anglii.

31/ Aleksander Janta (Aleksander Stanisław Janta-Połczyński) ur.  w 1908 r.  w Poznaniu, zm. 1974 r. na Long Island, USA) – polski prozaik, poeta, dziennikarz, publicysta, tłumacz, rotmistrz rezerwy kawalerii Wojska Polskiego, kolekcjoner, bibliofil. Pochodził z pomorskiej rodziny ziemiańskiej, właścicieli pałacu w Małej Komorzy pod Tucholą (syn Leona Janty-Połczyńskiego, ministra i senatora w II RP).

http://www.pava-swap.org/okreg2/janta.htm

Nominacje:

„Losy i ludzie” (1961) -  reportaże o ludziach z różnych stron świata;

„Linia podziału” (1963) – dramat (o podziałach politycznych i wyborach życiowych związanych z wojennymi i powojennymi wędrówkami ludów);

„Flet i apokalipsa” (1964)  -   nowele;

„Godzina dzikiej kaczki” (1966)  -  tłumaczenia poezji haiku (mała antologia poezji japońskiej);

„Księga podróży, przygód i przypomnień” (1967) – publicystyka, eseje;

„Przestroga dla wnuków” (1971) -  tom wierszy (czarny humor);

„Po samo dno istnienia” (1972)  -  poezje (zbiór wierszy),

„Przyjemnie zapoznać” (1972) – tomik poezji o dominującym   smutku egzystencjalnym na tle kontrastu bogactwa i biedy nowojorskiej;

„Przestrogi drugie” (1973) – kontynuacja „Przestróg dla wnuków”  (poezje).

 

 

32/ Witold Jedlicki,  ( ur. 1929 Warszawa – zm. 1995 Jerozolima), socjolog.

Wyemigrował do Izraela i (potem) USA  w 1960 r. Znany z publikacji demaskującej sztuczne podziały w partii komunistycznej w Polsce pt.: „Chamy i Żydy” ( „Kultura” nr 11/12,  Paryż 1962 r.).

Nominacja:

 „Klub Krzywego Koła” (1963)  -  opracowanie historyczne.

 

 

33/ Kazimierz Iranek-Osmecki (Kazimierz Wincenty Iranek-Osmecki) ur. w 1897 r. w miejscowości Pstrągowa (Podkarpacie, powiat strzyżowski), zm. w 1984 r. w Londynie. Pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego. Cichociemny. Od stycznia 1944 r.  został szefem Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK.

Więcej szczegółów biografii w necie oraz w książce kpt. Stanisława Jankowskiego „Agatona” pt: „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie” (pierwsze wydanie w 1980 r.).

Nominacja:

„Kto ratuje jedno życie” (1968) – o formach i rozmiarach pomocy dla ludności żydowskiej w latach 1939-45. Relacja bezpośredniego świadka.

34/ Wacław Iwaniuk, ur. w 1912 r.,  w Starym Chojnie k. Chełma, zm. w 2001r.  w Toronto. Polski poeta, tłumacz, krytyk literacki, eseista.

Więcej: Wiki oraz strony w necie, np.:

 http://www.turzanskifoundation.org/iwaniuk.php

http://www.tnn.pl/pm,2109.html

oraz praca Agnieszki Rydz pt.: „Traumatyczna pamięć Wacława Iwaniuka” (można łatwo wyguglować - plik w pdf).

Nominacje:

„Milczenia” (1959)  -  tomik poezji (wiersze 1949-1959);

„Wybór wierszy” (1965) ;

„Ciemny czas” (1968) -  tomik poezji (poeta jako wizjoner ciemności);

„Lustro” (1971) -  tomik poezji;

Od 1975 roku W. Iwaniuk został członkiem jury i jego utwory nie były już zgłaszane jako nominacje do nagrody, natomiast jako członek jury  sam zgłaszał kandydatury publikacji  innych autorów.

35/ Nina Karsov, ur. w 1940 r.,  polska pisarka, tłumaczka i wydawca, spadkobierczyni praw autorskich do spuścizny literackiej Józefa Mackiewicza. W PRL podjęła działalność opozycyjną (skazana w 1967 r. na 3 lata więzienia, uwolniona w 1968 r. na skutek apelu Amnesty International oraz wstawiennictwa Bertranda Russela). Długoletnia współpracownica, a potem żona  Szymona Szechtera W 1968 r. wyemigrowała z mężem do Wielkiej Brytanii (założyli oboje wydawnictwo „Kontra”). Od czasu, gdy zmarł Szymon Szechter (1983), kieruje samodzielnie wydawnictwem.

Nominacja:

„Nie kocha się pomników” (1970)  -  wspomnienia autobiograficzne napisane wspólnie
z Szymonem Szechterem (który był ociemniały). Wiwisekcja bolszewickich metod stosowanych podczas  wdrażania projektów leninowskiej „inżynierii społecznej”.

„Czas zatrzymany do wyjaśnienia” (1972) – autor:  Szymon Szechter (i Nina Karsov).

Tematyka relacji polsko-żydowskich.

 36/ Tadeusz Katelbach (Tadeusz Maciej Katelbach) - ur.  w 1897 r.  w Warszawie, zm. w 1977 r.  w Nowym Jorku) – polski polityk, dziennikarz, publicysta, senator II Rzeczypospolitej, działacz emigracji politycznej
i Polonii w USA.

Biografia:
Sławomir Cenckiewicz „Tadeusz Katelbach. Biografia polityczna (1897 – 1977)” – str. 668 .
Biblioteka „Niepodległości”, Warszawa 2005;

oraz

http://wyborcza.pl/1,75517,868982.html

Nominacja:

„Rok złych wróżb” (1959)  -  rodzaj dziennika nastrojów polskiej emigracji w Londynie w 1943 roku.

37/ Jerzy Zdzisław Kędzierski (ps. Tadeusz Klonowski), ur. w 1920 r.  w Lublinie, zm. w 1985 r.  w Brodnicy) – polski prozaik, poeta, eseista, historyk. Od 1948 r. mieszkał w Londynie. Ukończył Wydział Historii na Uniwersytecie Londyńskim oraz Institute of Education w Londynie . W latach 1966-1967 był sekretarzem Zrzeszenia Polonii Brytyjskiej. W 1974 r. powrócił do Polski.

Nominacje:

„Jednorożec musi żyć i Kot w kalesonach oraz inne opowiadania, opisy i eseje” (1965),

zbiory nowel (opowiadania angielskie).

38/   Stefan Kisielewski (ps. Tomasz Staliński), ur. w 1911 r. w Warszawie, zm. w 1991 r. w Warszawie
– polski prozaik, publicysta, kompozytor, krytyk muzyczny, pedagog.

Nominacje:

„Widziane z góry” (1967)  -  obraz kraju pod rządami komunistów przedstawiony w jaskrawym świetle;

„Cienie w pieczarze” (1971)  -  retrospekcyjna negacja komunizmu (rodzaj zbeletryzowanej publicystyki);

„Sto razy głową w ściany” (1972),  zatrzymane przez cenzurę felietony z lat 1945 – 1971;

„Moje dzwony trzydziestolecia” (1978)  -  zbiór felietonów;

„Wszystko inaczej” (1986)  -  powieściowa panorama rzeczywistości  PRL-owskiej.

39/ Maria Kosko, ur. w 1908 r. w Ozarzyńcach k/Mohylowa Podolskiego, zm. w 1965 r. w Nowym Jorku. Dr romanistyki (Sorbona 1935), dyplom z zakresu nauk politycznych w Institute de Hautes Etudes Internationales w Paryżu (1934).  Profesor (wykładowca ) języka
i literatury francuskiej w Lyonie i Grenoble (1937- 45), a po wojnie w Kanadzie i USA (m.in. 
w Queens College of the City University – Nowy Jork).

Nominacja:

„Un bestseller 1900, Quo vadis?” (1961)  -  najlepsza praca o twórczości H. Sienkiewicza
w obcym języku (francuski). Książka nie brała udziału w głosowaniu ze względów regulaminowych (edycja nie po polsku).

40/ Stefania Kossowska (1909 – 2003), ur. we Lwowie, zm. w Londynie. Pisarka i publicystka, na wojennej i powojennej emigracji w Londynie animatorka polskiego życia kulturalnego. Jej ojcem był Stanisław Szurlej, znany przedwojenny adwokat warszawski, obrońca w procesach politycznych, m.in., Wojciecha Korfantego, Stanisława Mackiewicza, Stanisława Strońskiego, oraz gen. bryg. Michała Żymierskiego (właśc. Michał Łyżwiński) – ps. „Rola”, a w procesie brzeskim bronił Wincentego Witosa. Mężem Stefanii Kossowskiej (ślub w 1938 r.) był malarz i grafik Adam Kossowski (dyplom warszawskiej ASP w 1931r.) , więzień sowieckich łagrów. Po pobycie w łagrach,  pozostał na emigracji w Anglii, gdzie  tworzył obrazy głównie o tematyce religijnej. Jego dziełem jest , m.in. wystrój kościoła i klasztoru Karmelitów w Aylesford (hrabstwo Kent, 45 km na płd. wsch. od centrum Londynu, niedaleko miasta Maidstone). A. Kossowski został pochowany na tutejszym cmentarzu przyklasztornym (1986 r.).

Nominacja:

„”Wiadomości” na emigracji”  (1968)  -  synteza i antologia na temat pierwszego 20-lecia działalności czasopisma literackiego „Wiadomości”,  wydawanego w Londynie w latach  1946-1981.
Ze względu na to, ze Stefania Kossowska była długoletnim sekretarzem redakcji „Wiadomości” ,  jak również długoletnim członkiem jury nagrody „Wiadomości”, jej książki nie mogły być głosowane do nagrody [9].

Więcej: 

„Archiwum Emigracji” nr 7/8, edycja  Biblioteki uniwersyteckiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika z Toruniu  z 2006 r. , str. 229- 287. (Zeszyty Archiwum Emigracji  w dalszych partiach tekstu będą sygnowane skrótem „AE”).
W tym samym numerze „AE”: Magdalena Szwejka „Sztuka religijna Adama Kossowskiego”, str. 178 -228.

41/  Irena Krzywicka (1899 – 1994), z domu Goldberg, ur. w Jenisiejsku (Rosja), zm. w Bures-sur-Yvette (Francja). Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie warszawskim (1922 r.). Pisarka, publicystka i tłumaczka o poglądach marksistowskich, przeciwniczka monogamii i zwolenniczka aborcji, najbardziej znana przedwojenna ideolożka feminizmu. W 1923 r. wyszła za mąż za Jerzego Krzywickiego, syna Ludwika Krzywickiego. Jej „oficjalnymi” kochankami byli , m.in., niemiecki  dramaturg i poeta Walter Hasenclever oraz Tadeusz Boy-Zeleński. Syn I. Krzywickiej, Andrzej Tadeusz (ur. w 1937 r.)  jest profesorem fizyki teoretycznej (professeur emeritus) w Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) w Paryżu (wyjechał z Polski  w 1963 r.). Wcześniej był profesorem na Universitet de Sud – Paris XI w Orsay.(przedmieście Paryża) oraz pracował naukowo w najważniejszych laboratoriach fizycznych świata (Caltech, Fermilab, Brookhaven, CERN, Bielefeld, Royal Holloway, i in.) . Zajmuje się także tłumaczeniem utworów literackich.

Nominacja:

„Mrok, światło i półmrok”(1969),  - zbiorek zawierający dziesięć opowiadań ukazujących losy zwyczajnych ludzi w czasach okupacji i w trudnych latach powojennych [10].

W 2011 r. warszawskie wydawnictwo NISZA wznowiło ww. pozycję pod tytułem  „Teraz się nie umiera”
z posłowiem syna Autorki, p. Andrzeja T. Krzywickiego.

42/  Wiesław Antoni Lasocki - ur. w 1913 w Ciechanowie, zm. w 1996 r. w Londynie, major kawalerii WP.Autor książek i artykułów w językach polskim i angielskim na tematy przyrodnicze, podróżnicze i wojskowe.

Nominacja:

„Zwierzęta i żołnierze” (1966)  -  wspomnienia wojenne [11]

43/ Jan Lechoń (właśc. Leszek Józef Serafinowicz, h. Pobóg),  ur. 1899 r. w Warszawie,  zmarł
w  1956 r.  w Nowym Jorku [12].
 Poeta, prozaik i  krytyk literacki.

Nominacja:

„Dziennik”,  t. I  (1967)  -  dzieje poety na emigracji albo spowiedź wygnańca.
(tom zawiera zapiski z okresu od 30 sierpnia 1949 r. do 31 grudnia 1950 r.).

Jan Lechoń w trakcie obrad jury już od dawna nie żył, co w myśl regulaminu nagrody „Wiadomości”. wykluczało rozpatrywanie tego rodzaju kandydatury. Kazimierz Wierzyński (członek jury) argumentował, aby przyznać nagrodę Zakładowi dla Ociemniałych w Laskach pod Warszawą (gdzie wówczas pracował brat Lechonia , Zygmunt Serafinowicz, i gdzie na cmentarzu pochowany był ojciec, Władysław Serafinowicz[13].
Jury nie podzieliło opinii K. Wierzyńskiego.

44/ Wacław Lednicki (ur. 1891 Moskwa, zm. 1967 Nowy Jork), literaturoznawca i krytyk literacki. Kierownik katedry literatury rosyjskiej i słowiańskiej na uniwersytetach w Krakowie i  Wilnie oraz  Brukseli. Po wybuchu
II wojny światowej wykładał w Brukseli, a po zajęciu  Belgii  przez Niemców uciekł  do USA. Tam został  profesorem literatury słowiańskiej na uniwersytetach Harvarda oraz w Berkeley. Wybitny emigracyjny działacz kulturalny.

Nominacja:

„Glossy Krasińskiego do apologetyki rosyjskiej” (1959)  -  analiza krytyczna trzech memoriałów historyczno-politycznych Zygmunta Krasińskiego, w których Krasiński zawarł apologię przywództwa Rosji pośród narodów słowiańskich.

„Pamiętniki”  t. 1, (1963)  -  wspomnienia o przedrewolucyjnych enklawach polskości na terenach cesarstwa rosyjskiego. Majątek i dworek Lednickich był właśnie taką enklawą.  Ojciec Lednickiego,   (Aleksander),  był właścicielem majątku Borek na Kozich Górkach w okolicy Smoleńska. Dokładnie tam, gdzie znajduje się obecnie Memoriał i Cmentarz Katyński dla pomordowanych przez NKWD oficerów polskich.

45/ Jan Leszcza (właśc. Wiktor Londzin), ur. 1918 w Zabrzu  – zm.  1992 w Los Altos,  Kalifornia, poeta, krytyk literacki. W wyniku kampanii wojennej 1939 r. został więźniem  Dachau, a następnie Mauthausen,  uwolniony przez wojsko amerykańskie w 1945 r. Korzystając z  funduszy  UNRRA (stypendium) podjął studia na Uniwersytecie Monachijskim, a w 1951 r. wyemigrował do USA.

Nominacja:

„Konie drewniane” (1967)   -  zbiór poezji [14]

46/  Teodozja Lisiewicz  (ur. 1903 Lwów – zm. 1975 Londyn) publicystka, aktorka, tłumaczka., autorka utworów  literackich (głownie sztuki sceniczne). Przed II wojną światową  współtwórczyni radiowej „Wesołej Lwowskiej Fali”. Więzień sowieckich łagrów, wydostała się z Sowietów z armią gen. Andersa, gdzie następnie  występowała w zespołach teatralnych Armii Polskiej, następnie osiadła w Londynie, gdzie prowadziła intensywna działalność kulturalno-literacką i wydawniczą ( m.in., w 1968 r. została prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, któremu prezesowała do 1974 r.).

Nominacja:

„Chleb”  (1966)   -  minipowieść o tematyce łagrowej.  Strach i groza a nadzieja (nadzieja nieziemskiej natury), jako ostateczne kryterium wiary religijnej.

47/  Paweł Łysek -  ur. 1914, Jaworzynka (gmina Istebna, Śląsk Cieszyński), zm. 1978,  Huntington (Pensylwania, USA). Pisarz i etnograf. W grudniu 1939 r. jako 25 letni, początkujący literat uciekł przed aresztowaniem z okupowanej Polski i przez Węgry, Jugosławię i Francję dotarł do Wielkiej Brytanii (stacjonował w oddziałach WP w Eastend, Szkocja). Oddelegowany na studia, studiował na uniwersytetach w Birmingham i Londynie, a w 1944 wyjechał do USA. Tam kontynuował studia  w zakresie historii, socjologii i bibliotekoznawstwa w Queens College na uniwersytecie nowojorskim. Następnie podjął pracę na ww. uczelni jako bibliotekarz oraz wykładowca. Pochowany został na cmentarzu w Istebnej k/Cieszyna.

Laureat:

„Twarde żywobycie Jury Odcesty” (1970)  -  powieść z życia górali istebniańskich napisana gwarą cieszyńską (dialekt).  Obok znakomitego obrazu twardego życia górali istebniańskich książka jest kopalnia śląskich zwyczajów, piosenek, przysłów i przygaduszek, podanych w spójnej i przemyślanej konwencji (autor miał uniwersytecki dyplom, m.in., z socjologii). Folklor ukazany w najwyższej możliwej jakości.

Paweł Łysek , w podziękowaniu za przyznanie nagrody przesłał list do członków jury, w którym, jako Jura Odcesta, napisał, m.in.  (za; „Od Herberta do Herberta”, pozycja cytowana w pierwszej części notki):
Dyście czitali ksiójżkym o moim twardym żywobyciu, toście się dowiedzieli, iże jech umrzył i byliście tesz na moim pogrzebie. Bardzo Wóm za tóm, dlo mnie uczyniónóm przisłógym, dziynkujm”.
 
(próbka gwarowej prozy jaką napisana jest ww. książka).

Nominacja:

„Marynka cera gajdosza”  (1973) -  napisana gwarą  śląską powieść obyczajowa o życiu górali nadolzańskich.  (gwarowe: „cera”   -  córka, „gajdosz”  -  dudziarz, a  dudy (gajdy) to nazwa instrumentu -  pochodzi od określenia „dudoć (gajdować)”, czyli  dąć, dmuchać. 

48/ Tadeusz Machalski  (ur. 1893 Wiedeń – zm. 1983 Londyn), wojskowy i dyplomata w II RP oraz Rządu na Uchodźstwie. Oficer Sztabu Generalnego II RP, posiadał  praktykę w armii  austriackiej w czasie I wojny światowej. Od 1919 r. w formacjach kawalerii II RP (rotmistrz) walczył w wojnie z bolszewikami. Teoretyk i praktyk taktyki formacji kawaleryjskich (krótko był dowódca 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich (1924 r.). Od 1924 r. w stopniu majora. Jako nie wywodzący się z legionów oraz krytyk Piłsudskiego (za zabójstwo gen. S. Rozwadowskiego) był pomijany w awansach, które po majowym zamachu stanu (1926 r.) objęły przede wszystkim legionistów i popleczników J. Piłsudskiego W 1929 r. awansowany do stopnia ppłk. dypl. (formalne zatwierdzenie w 1935 r.), ale musiał zrezygnować ze służby liniowej. W sierpniu 1939 r. mianowany został attache wojskowym przy Poselstwie RP w Ankarze, a w 1943 r. attache wojskowym w Grecji. Był współorganizatorem polskiej Brygady Strzelców Karpackich (12.04.1940 r., Homs, Syria). Krytyk  polityki gen. Wł. Sikorskiego. Po II wojnie światowej pozostał w Wielkiej Brytanii i pełnił funkcje przy Rządzie RP na Uchodźstwie, m.in. Ministra Skarbu (8.09.1959 r. – 23.02.1965 r.), a potem szefa gabinetu  premiera. W tym czasie został awansowany do stopnia gen. brygady (nie dotarłem do konkretnej daty mianowania, stało się to najprawdopodobniej w okresie od 2.08.1962 r. do  26.09.1963 r.).

Nominacja:

„Ostatnia epopeja”   (1970)  -  wspomnienia z walk oddziałów kawalerii okresu  wojny polsko-sowieckiej w latach 1920-21, w których Autor brał udział.

49/  Stanisław Maczek  -  ur. w  1892 r.w Szczercu k/Lwowa, zm. w  1994 r.w Edynburgu.
Absolwent filozofii i filologii polskiej na Uniwersytecie Lwowskim. Żołnierz WP, dowódca 1 Dywizji Pancernej na froncie zachodnim w II wojnie światowej. Do wybuchu II wojny światowej pozostawał  w randze pułkownika WP. Awans na gen. brygady otrzymał w listopadzie 1939 r., na gen. dywizji w czerwcu 1945 r., a na generała broni  w listopadzie 1990 r.

Więcej danych biograficznych w necie i nie tylko.

Nominacja:

„Od podwody do czołga” (1961)  -  wspomnienia wojenne obejmujące okres lat 1918 – 1945.

50/  Rafał Malczewski  - ur. 1892 r. w Krakowie, zm. w  1965 r.w Montrealu.
 Polski malarz, rysownik, pisarz i felietonista, 
taternik (ratownik TOPR), popularyzator Tatr i sportu.
Syn malarza 
Jacka Malczewskiego ( i Marii Gralewskiej).

W 1915 r. zakończył studiowanie ( w Wiedniu) filozofii, architektury i agronomii i kontynuował studia w krakowskiej ASP. W trakcie II wojny światowej otrzymał wizę kanadyjska (1942 r.). W 1957 r. przeszedł udar mózgu i stan zdrowia (częściowy paraliż) nie pozwolił mu na kontynuowanie kariery malarskiej.

Nominacja:

„Późna jesień”  (1964)  -  zbiór szkiców i opowiadań [15]

 

                Pozostało jeszcze trochę ponad 120 nazwisk . Im bliżej do 1990 roku,  tym mniej będzie tych stricte emigracyjnych, zatem notki biograficzne o tych, którzy są  „no stricte” nie będą zbyt obszerne, albo w ogóle ich nie zamieszczę  gdyż biografie są łatwo dostępne.
Mam nadzieję zakończyć  prezentację pisarzy w kolejnych trzech notkach.

Czyli cdn.

Przypisy:

[9]  S. Kossowska, poza omówioną, (jako nominowana)  pozycją napisała:

Mieszkam w Londynie” (1964), „Jak cię widzę tak cię piszę” (1973), „Galeria przodków. Sylwetki emigracyjne” (1991), „Od Herberta do Herberta. O nagrodzie "Wiadomości" 1958-1990” (1993), „Przyjaciele i znajomi” (1998). Napisała także setki tekstów publikowanych na łamach  „Wiadomości”, gdzie prowadziła, m.in., stała rubrykę felietonu podpisywaną  pseudonimem „Big Ben”;

[10] Tytuły opowiadań:
"Skromna księgowa", "Smutny szantaż", "Ida", "Przygoda na Riwierze", "Zamurowany świat", "Przeznaczenie", "Miłość Abelarda", "Blanche i Hans", "Wychowanek", "Trzy wcielenia księdza Pafnucego".

[11] Najbardziej znanym utworem W. A. Lasockiego  traktującym o losach ludzi i zwierząt podczas
II wojny światowej jest książka pt.: „Wojtek spod Monte Cassino”, opowiadająca o niedźwiedziu, który przeszedł cały szlak bojowy z żołnierzami II Korpusu Polskiego gen. Wł. Andresa (22 Kompania Zaopatrzenia Artylerii). Szlak od Persji, gdzie malutką niedźwiedzią sierotkę żołnierze odkupili na targu, poprzez Libię (Tobruk), Monte Cassino, aż do Wielkiej Brytanii i demobilizacji polskich SZ na Zachodzie.  Wojtek jeździł samochodami ciężarowymi, pomagał  je rozładowywać, a po skończonej pracy pijał piwo wraz z żołnierzami;

[12] J. Lechoń popełnił samobójstwo, wyskakując  z 12 piętra nowojorskiego hotelu „Hudson”.;

[13] W 1991 prochy poety ekshumowano z cmentarza Calvary w Queens w Nowym Jorku i pochowano na Cmentarzu Leśnym w Laskach we wspólnym rodzinnym grobie wraz z rodzicami Władysławem i Marią (z Niewęgłowskich, h. Jastrzębiec) Serafinowiczami.

[14]  Jan Leszcza wydał nw. zbiory poezji:

„Czas obłąkany” -  Monachium 1947 (edycja Fundacji Polskich Pisarzy w Niemczech);

„”Konie drewniane”  -  Londyn 1967

„Szkicownik”  -  Nowy Jork 1969

„Trzy ściany”  -  Londyn 1980

Zbiór publikacji Jana Leszczy przechowywany jest w archiwum Biblioteki Uniwersytetu Stanforda w Kalifornii. 

[15]  zawartość zbioru opowiadań „Późna jesień”:

Późna jesień. Mount Warsaw. Mróz. Ze wspomnień o przyjaciołach - Henryś. Ze wspomnień o przyjaciołach - Franio. Pizio. O pradziadkach. Nowy Jork. "Kwoka", Chicken Co. Ltd.. Dom przy Loony Street. Oczekiwanie. Niedokończony protokół. Kanadyjska babka. Szkaplerz 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

unukalhai
O mnie unukalhai

Na ogół bawię się z losem w chowanego

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura