W trakcie plenarnego posiedzenia Sejmu przedstawiłem stanowisko Klubu Poselskiego Kukiz’15 do ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, dr. 2063. Wprowadzone zmiany są całkowicie zasadne i słuszne. Realizują ideę przywracania poczucia sprawiedliwości oraz ładu moralnego i społecznego.
Słuszne jest objęcie działaniem ustawy dzieci urodzonych w więzieniach itp., które mówiąc nieco metaforycznie „okute, a raczej zakute w komunistyczne kajdany były już w powiciu” i niewinnie cierpiały wraz z matkami. Niewątpliwie traumatyczny stan i status matek przekładał się na ich sytuację życiową już od początku egzystencji.
Podobnie przecież uczyniono wcześniej wobec dzieci urodzonych w obozach niemieckich czy stalinowskich więzieniach.
Nowością jest jednak rozszerzenie działania ustawy na osoby posiadające potwierdzony status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych.
W tym zakresie należy jednak zadać pytanie, czy samo potwierdzenie statusu działacza opozycji może wystarczyć do starań o zadośćuczynienie lub odszkodowanie, czy też zapis ten dotyczy tylko osób, w stosunku do których zachowały się negatywnie skutkujące w ich życiu represyjne orzeczenia, decyzje i postanowienia urzędowe względnie sądowe, lub takie wobec nich planowano?
Wtedy jednak osoby te spełniają kryterium osób represjonowanych. Przypadek osoby represjonowanej, z reguły udokumentowany wydanymi decyzjami czy wyrokami jest znacznie łatwiejszy do zdefiniowania i określenia ewentualnych roszczeń odszkodowawczych. Natomiast działacze opozycji, którzy nie byli formalnie represjonowani, chociaż często wielorako napiętnowani poprzez zakulisowe działania Służby Bezpieczeństwa wobec nich, także ponosili znaczące w ich życiu straty z tytułu swojego zaangażowania i także powinni zostać objęci zadośćuczynieniem za doznane krzywdy, w tym również moralne.
Pytanie powyższe szczególnie zasadne jest w przypadkach, gdy:
– osoba została przymuszona do zwolnienia z pracy z zachowaniem pozorów legalizmu ale straciła w ten sposób stabilizację życiową względnie jej warunki życia uległy znacznemu pogorszeniu;
– osoba została relegowana ze szkoły lub uczelni przy zachowaniu wszystkich formalnych pozorów legalizmu, lub poprzez użycie zakulisowych mechanizmów działań SB i PZPR, wskutek czego utraciła możność dalszej edukacji lub proces ten uległ opóźnieniu o kolejne lata wpływając na dalszą drogę życiową;
– wobec osoby prowadzone były działania operacyjne (rozpracowanie) z zakulisowym oddziaływaniem na jej karierę życiową (o czym nierzadko osoba taka dowiaduje się dopiero z dokumentów otrzymanych z IPN), co przełożyło się na pogorszenie lub utratę perspektyw życiowych;
– osoba w miejscu pracy, posiadając wszystkie formalne możliwości osiągnięć, nie mogła się rozwijać ze względu na zakulisowe i oczywiście negatywne oddziaływanie SB i PZPR na jej karierę;
– osoba taka wskutek wspomnianych wyżej działań operacyjnych, polegających także m.in. na kształtowaniu np. negatywnego wizerunku, nękaniu czy ingerowaniu w życie prywatne, poniosła znaczne straty moralne oraz na zdrowiu psychicznym przekładające się na obniżenie lub nie osiągnięcie możliwej do osiągnięcia pozycji społecznej (statusu, stopy życiowej).
We wszystkich wymienionych przypadkach chodzi o osoby posiadające potwierdzony status działaczy opozycji, ale nie będące formalnie represjonowanymi.
Od przykładów przypadków takich jak wyżej opisane roi się w aktach komunistycznej SB. W kontekście tych przypadków pojawia się także kolejne pytanie – według jakich kryteriów sąd obliczać/szacować powinien poniesiony uszczerbek, dla celów wyliczenia zadośćuczynienia?
Proszę, by wnioskodawcy zastanowili się nad podanymi przypadkami i uwzględnili je w ewentualnym dalszym procedowaniu.
Klub Poselski Kukiz’15 opowiada się za dalszym procedowaniem przedstawionej ustawy.
dr hab. Józef Brynkus
Poseł na Sejm RP
